Σφαγείς και νομιμοποιητές

Προσπαθείς να βρεις μια λογική αιτία για τον άδικο θάνατο αθώων ανθρώπων, να αποκρυπτογραφήσεις τα «γιατί;» στα απλανή μάτια των νεκρών παιδιών, να εξηγήσεις το παραλήρημα, το συμπυκνωμένο μίσος των βομβών· το μόνο που καταφέρνουν οι αναλύσεις είναι να σαρκάζουν τη λογική. Οι Ισραηλινοί σκοτώνουν και πάλι, γιατί θεωρούν ότι η βία τους θα εξαλείψει τη βία της Χαμάς! Χρόνια η ίδια καζουιστική του αίματος, η οποία αντί να νικήσει τη βία, την ανατροφοδοτεί με νέο αίμα, με ανανεωμένο μίσος. Το Ισραήλ επισήμως θέλει να αλλάξει την «εξίσωση», τον συσχετισμό δυνάμεων, ενισχύοντας τελικά την Χαμάς στα μάτια των Αράβων. Και επειδή δεν είναι τόσο ηλίθιοι οι ισραηλινοί, ο λόγος των βομβαρδισμών δεν είναι η Χαμάς, αντιθέτως είναι «εσωτερικός», είναι οι εκλογές του Φεβρουαρίου, είναι ενδεχομένως η ρεβάνς της ήττας του Λιβάνου. Ποιος θυμάται τον βουλευτή του εργατικού κόμματος του Ισραήλ Yossi Beilin; Όταν ο Σαρόν δολοφονούσε τους ηγέτες της Χαμάς ο βουλευτής έλεγε πως «Ο Σαρόν μιλάει για την αποχώρηση από τη Γάζα, αλλά αυτό που έκανε είναι να εγκαταστήσει τη Γάζα ανάμεσά μας. Η δολοφονία του σεΐχη Yassine είναι δυνάμει η έναρξη ενός νέου κύκλου βίας την τιμή της οποίας θα πληρώσει το Ισραήλ. Η πολιτική των στοχευμένων δολοφονιών είναι παράνομη και αναποτελεσματική. Αυτή μέχρι τώρα προκάλεσε το θάνατο εκατοντάδων Ισραηλινών αντί να εξαφανίσει την τρομοκρατία». Κι όμως, η ισραηλινή ηγεσία συνεχίζει την ίδια εγκληματική πρακτική. (Αλήθεια που είναι ο ευαίσθητος Ομπάμα;) Σοκαρισμένη ολόκληρη η ανθρωπότητα παρακολουθεί από τη μια την παραδοσιακή τρομοκρατία των Ισραηλινών ( ενώ οι ΗΠΑ καλούν τη Χαμάς να… παύσει πυρ!)) και από την άλλη την ιοβόλο τρομοκρατία των φονταμενταλιστών Ισλαμιστών. Ένας φαύλος κύκλος αίματος που τείνει να πνίξει τον κόσμο όλο, καθώς είναι ορατό πως ένας γενικευμένος πόλεμος μπορεί να αποτελέσει το πεδίο φυγής της αυτοκρατορίας από την οικονομική κρίση. Γιατί η ισραηλινο-παλαιστινιακή αντιπαράθεση δεν είναι μία περιορισμένη τοπική σύγκρουση. Οι ισλαμιστές «βλέπουν» το Ισραήλ ως το «στρατιωτικό χέρι» των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και η Παλαιστίνη έχει αναχθεί σε σύμβολο της καταπίεσης της Δύσης και της βίαιης προσπάθειας επιβολής του δυτικού πολιτισμικού αρχέτυπου στο Ισλάμ. Αλήθεια, που είναι οι νοικοκυραίοι, που διαμαρτύρονταν για δέκα κατεστραμένα μαγαζιά; Ετοιμάζονται για το ρεβεγιόν, λέει ο Πάνος. Που είναι εκείνοι οι... πολιτισμένοι διανοούμενοι που έσκιζαν τα δημοκρατικά ιμάτιά τους για τη... βία των "απολίτιστων" φοιτητών δραματικών σχολών που διέκοπταν την απρόσκοπτη παρακολούθηση των θεατρικών παραστάσεων; Γι' αυτούς ενδεχομένως να μην φταίνε οι Ισραηλινοί αλλά οι Παλαιστίνιοι, τα θύματα! Μια ζωή με τους σφαγείς, με τους χασάπηδες, με τους ισχυρούς, γιατί κατά τη γνώμη τους ό,τι είναι δυνατό είναι και πολιτισμένο! Γιατί πάντα οι καθεστωτικοί γραφιάδες είναι αναγκαίοι για να νομιμοποιούν τα εγκλήματα των ισχυρών.

Αγάπη και Δύναμη

Χριστούγεννα. Ένας Θεός της Αγάπης γεννιέται. Αλλά είναι αυτός ένας Θεός των απόκληρων και των αποκλεισμένων; Όχι. Ο Θεός αυτός δεν είναι της αγάπης αλλά της δύναμης. Ο χριστιανισμός απώλεσε το πνεύμα της αγάπης και της συμπόνιας, αναπληρώνοντάς το με την ισχύ. Από πολύ παλιά, ο προτεσταντικός Θεός δεν θα εκφράζει πια τους «κάτω» αλλά τους «πάνω», τους πλούσιους, τους κατέχοντες. Παραδόξως, και η Ορθοδοξία, σήμερα, υιοθέτησε αυτή την αντιστροφή, μετακινούμενη προς το Θεό της Δύναμης. Γι’ αυτό η «συγγνώμη» από το Βατοπαίδι για είναι ειλικρινής οφείλει να αποποιηθεί τη δύναμη του πλούτου και να περιοριστεί στη «δύναμη» της Αγάπης. Αυτό ισχύει για ολόκληρο το θεσμικό κέλυφος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ναι, τα παιδιά μας αποζητούν αγάπη, απορρίπτοντας ριζικά την κρατούσα αναγνώριση μέσω της δύναμης. Αυτό είναι το μήνυμά τους. Δεν θέλουν το φάντασμα της εγωπαθούς αγάπης, την αφόρητη αυτοαναφορικότητα, όπου ο άλλος είναι η κόλασή μας. Θέλουν η αγαπητική σχέση με το βλέμμα του Άλλου να συστήνει ποιήματα. Αλλά ποιος ηγούμενος και ποιος δεσπότης θυμάται το καταπληκτικό ποίημα της προς Κορινθίους επιστολής του Παύλου, αυτό που λέει πως «και εάν έχω πάσαν πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί...»; Τίποτα δεν είμαι χωρίς αγάπη. Η αγάπη ως προσφορά, η αγάπη ως δώρο χωρίς αντίδωρο, ως «πότλατς», η αγάπη ως θυσία του εαυτού. Η Αγάπη. Γιατί τίποτα δεν είναι η ζωή χωρίς αυτή. Γι’ αυτό, αν ο χριστιανισμός θέλει να επιστρέψει στο αυθεντικό του πνεύμα, πρέπει να χαρίσει όλους τους χιτώνες του και να απαλλαγεί από το θεσμικό του κέλυφος όπου παράγεται και αναπαράγεται η δύναμη της εξουσίας του. Η Εκκλησία να αυτοδιαλυθεί, χαρίζοντας την περιουσία της στους φτωχούς. Αυτό είναι το σωτήριο μήνυμα. Ο Σλαβόι Ζίζεκ μιλάει για ένα νέο πυρήνα της χριστιανικής θρησκείας που θα βασίζεται στη διάλυση της θεσμικής οργάνωσης ως μία «ύστατη ηρωική χειρονομία που περιμένει το Χριστιανισμό: προκειμένου να σώσει το θησαυρό του, πρέπει να θυσιάσει τον εαυτό του- σαν τον Χριστό, που έπρεπε να πεθάνει για να μπορέσει να αναδυθεί ο Χριστιανισμός».

Τρόμος και θάνατος

Το 2009 θα είναι μία πολύ άσχημη χρονιά. Αυτό διατυμπανίζουν κάθε λίγο και λιγάκι ο πρώην σοσιαλιστής Στρος-Καν, νυν επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο ΟΟΣΑ (μιλάει για 25 εκατομμύρια ανέργους), η Κομισιόν και πολλοί άλλοι. Και διερωτάται κανείς, προς τι αυτή η τρομοκρατία; Άραγε, η χρονιά θα είναι άσχημη για όλους ή μόνο για τα συνήθη θύματα, τους εργαζόμενους; Τελικά, μήπως η υπερπροβολή του εφιάλτη της ανεργίας είναι απαραίτητη για να χρηματοδοτούνται οι τράπεζες, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και οι άλλες μεγάλες και μικρότερες επιχειρήσεις; Ποιες ανακατατάξεις συμβαίνουν παγκοσμίως; Κάποιοι μιλούν για το «πόλεμο των καπιταλισμών» καθώς η Κίνα, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία τείνουν να καλύψουν τις δυνατές θέσεις στην παγκόσμια οικονομία, που κατείχαν οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η ΕΕ. Σ’ αυτό τον «πόλεμο» οι εργαζόμενοι θα είναι το αναλώσιμο υλικό -περιττοί αλλά και καθηλωμένοι μπροστά στο μεγάλο τρόμο της ανεργίας. Ήδη οι πρώτοι «εμφύλιοι των κάτω» μεταξύ των παλιών και των νέων μεταναστών έχουν αρχίσει. Κάποιοι επωφελούνται, κι αυτοί είναι οι επιχειρηματίες καθώς προσλαμβάνουν εκείνους που δέχονται το πιο μικρό, το πιο εξευτελιστικό μεροκάματο. Σαν τα σκυλιά. Ή σαν τους underdog (χειρότερα και απ’ τα σκυλιά). Εν τω μεταξύ, ο Ομπάμα μεταφέρει το κέντρο βάρους του πολέμου από το Ιράκ στο Αφγανιστάν, όπου η παραγωγή ηρωίνης έχει αυξηθεί τρομακτικά. Το ίδιο αυξήθηκε και η παραγωγή κοκαΐνης στην Κολομβία, όπως και η καλλιεργήσιμη έκταση (+27%), παρά το ένα δις δολάρια που επένδυσαν οι ΗΠΑ για την… εξάλειψη της «βιομηχανίας» λευκού θανάτου! Επίσης, ένα δις δολάρια επενδύει η Ουάσινγκτον στην ανόρθωση της οικονομίας της Γεωργίας μετά την πολεμική σύγκρουση με τη Ρωσία. Εξ αυτών τα 30 εκατομμύρια δολάρια κατευθύνονται στην κατασκευή ενός υπερπολυτελούς ξενοδοχείου 127.000 τετραγωνικών μέτρων (Park Hyatt)! Από την άλλη πλευρά η Gazprom επεκτείνεται στην Αφρική (Νιγηρία) και με αγωγό(Λιβύη) κάτω από τη Μεσόγειο επιδιώκει να ελέγξει τις ενεργειακές πηγές της ΕΕ. Την ίδια ώρα στο Σουδάν δημιουργείται έναν νέο «Νταρφούρ», ενώ η χολέρα σκοτώνει τους πληθυσμούς της μαύρης ηπείρου. Γι’ αυτό, λέω ότι αυτός ο πολιτισμός είναι ένας πολιτισμός θανάτου.

Να σώσουμε τα παιδιά

«Χτυπήθηκε ο Γιωργάκης»! «Ποιος;». «Ο Γιωργάκης της Μίνας και του Κώστα». «Πως, τι;» Τα τσιγκέλια των ερωτημάτων καρφώνονται στο στόμα μου και ο λόγος μένει άναρθρος. Ο Γιώργος Παπλωματάς, ένας 16χρονος άγγελος, ένα παιδί χαμηλών τόνων, γλυκύτατο, αθλητής του πόλο, μαθητής στο 1ο Λύκειο Περιστερίου πυροβολήθηκε εν ψυχρώ, ενώ συζητούσε με τα άλλα μέλη του 15μελούς του σχολείου του για τις χθεσινές κινητοποιήσεις. Τηλεφωνώ στον Κώστα Παπλωματά τον πατέρα του Γιώργου. Την ώρα της αναμονής η Τατιάνα του μεσημεριανού κουτσομπολιού ωρύεται για αυτούς που χτυπούν τα… ΜΑΤ! Για τη Γαλλία δεν λέει κανείς τίποτα. Κανείς δεν αναφέρεται στις δεκάδες χιλιάδες Γάλλων μαθητών που κατέβηκαν χθες στους δρόμους. Στη Λυόν, δέκα χιλιάδες μαθητές συγκρούονται με την αστυνομία. Η νεαρή Αλεξία Πορτέν, συνδικαλίστρια των μαθητών, τραυματίζεται άσχημα. «Σκοτώνουν τα παιδιά μας» σκέφτομαι κι αναριγώ. Ο Γιωργάκης δεν έπαθε τα χειρότερα από τύχη. Ο Κώστας, ο πατέρας του και φίλος μου, μου λέει τις λεπτομέρειες: «Η βολή ήταν ευθεία. Δεν υπήρξε εξοστρακισμός. Είχαμε τύχη. Το πιστόλι ήταν 22αρι και η διάμετρος της βολίδας 9χιλιοστών. Είχαμε τύχη». Σκέφτομαι έναν ακόμη Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο και με πιάνει σύγκρυο. «Σκοτώνουν τα παιδιά μας, ποιοι, γιατί;». Ούτε ο Κώστας μπορεί να μου πει. Αλλά να, βλέπω τα ΜΑΤ στην Κοραή να επιτίθενται σ’ έναν νεαρό που τους κινηματογραφεί. Τον ρίχνουν κάτω, τον χτυπούν ανελέητα. Το παιδί σώζεται από την παρέμβαση των μέχρι εκείνη τη στιγμή πολιτών-θεατών. Είναι φανερό πως κάποιοι ανεγκέφαλοι νομίζουν ότι μπορούν να καταστείλουν την εξέγερση με το φόβο και τα χημικά. Αδυνατούν να αντιληφθούν τι συμβαίνει και γι’ αυτό είναι επικίνδυνοι. Κάποιοι δημιουργούν τις συνθήκες για νέες δολοφονίες παιδιών. Έχουμε να κάνουμε με διεστραμμένους, ανθρώπους που μισούν παιδιά, έχουμε να κάνουμε με εν δυνάμει παιδοκτόνους. Γι’ αυτό έχουμε χρέος να σώσουμε τα παιδιά μας. Να κατεβούμε μαζί τους στο δρόμο.

Εξέγερση

«Μια ορισμένη ελληνική νεολαία» ανησυχεί έντονα το σύνολο της ευρωπαϊκής πολιτικής τάξης. Αλλά επειδή αδυνατούν να κάνουν έστω και μισό βήμα πίσω από την ιδιοτέλειά τους, το αδιέξοδο είναι καθολικό. Η αδικία έχει αμπαρώσει όλες τις πύλες. Το παρόν δεν έχει οδό, το μέλλον δεν έχει αύριο. Μία υπόκωφη οργή απ’ όλο τον κόσμο εκπέμπει τα πρώτα ηλεκτρικά της σήματα. Όλοι περιμένουν την παγκόσμια καταιγίδα, την «εξέγερση που έρχεται». Ήδη το τραγούδι της εποχής αρχίζει να ακούγεται όλο και πιο δυνατά. Και καμία πολιτική και μιντιακή «αφήγηση» ή ομερτά δεν θα μπορέσει να το σταματήσει. Ας μη λησμονούμε ότι και στη Γαλλία το Νοέμβριο του 2005, το σύνθημα της κυρίαρχης ελίτ ήταν «Τα-προάστια-εναντίον-της-δημοκρατίας». Στην Ελλάδα οι νέοι που πετούν νεράντζια αποκλήθηκαν ομοίως… εχθροί της δημοκρατίας. Αλλά να, οι μαθητές της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας ακολουθούν. Ναι, 15χρονα παιδιά, αυτά που κάποιοι αποκαλούν «πατροκτόνους» και κάποιοι άλλοι τους κουνούν επιτιμητικά το δείκτη του χεριού τους, όταν δεν τα ψεκάζουν με χημικά. Ναι, είναι τα παιδιά μας που είναι φορείς σοφίας καθώς αντιδρούν σ’ ένα αδιέξοδο παρόν και σ’ ένα μέλλον χωρίς μέλλον. Αντιδρούν στη ατομικοποίηση όλων των όρων της ζωής, της εργασίας, της δυστυχίας. Δεν αποδέχονται το I Am What I Am, την παρανοϊκή, χυδαία ατομικότητα, ένα Εγώ που καταλήγει στο κενό, σε μία διάχυτη σχιζοφρένεια και κατάθλιψη (δείτε πόσοι ψυχολόγοι, ψυχίατροι, κοινωνιολόγοι, λογοτέχνες ρίχνονται στο κρεβάτι του κόσμου). Οι νέοι αρνούνται να γίνουν πλασιέ του εαυτού τους, να είναι ξένοι σε μία μεγάλη Αφαίρεση, που λέγεται κοινωνία, να είναι προσκεκλημένοι στην οικογένειά τους. Δεν δέχονται, τέλος, τον κλειστό κύκλο μιας πολιτικής αντιπροσώπευσης με πολιτικούς που μοιάζουν με κεφάλια-ακρόπρωρα, στρεφόμενα κάθε φορά στην κατεύθυνση που κελεύουν οι δημοσκοπήσεις και αλλάζοντας πολιτικό λόγο σύμφωνα με τις τακτικές των επικοινωνιολόγων. Δεν έχουν ακόμη κοινή γλώσσα. Δεν ξέρουν τι θέλουν. Ξέρουν τι δεν θέλουν. Ας τ’ αφήσουμε να βρουν μόνα τους τι θέλουν, χτίζοντας τον εαυτό τους και το δικό τους αύριο. Το ελάχιστο, που μπορούμε να κάνουμε οι ενήλικες και μεσήλικες, είναι να μη σταθούμε εμπόδιο στο δρόμο τους.

Πετριά

Η πετριά στο κεφάλι της «συνήθειας»(habitus) ήταν γερή. Παντού συζητήσεις, αναλύσεις, συγχύσεις, έκπληξη, αλλά και φόβος. Τι θέλουν τα παιδιά; Το τέλμα του να δρούμε «ως εάν» να είμαστε δημοκράτες( ενώ φασίζουμε καθημερινά), «ως εάν» να έχουμε δημοκρατία (ενώ γνωρίζουμε ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται πέραν των νόμιμων θεσμών-διαπλοκή), να μιλάμε για «ηθική απαξίωση», χωρίς να κοιτάμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη, ε, λοιπόν, αυτή η κρούστα υποκρισίας αναδεύτηκε δυνατά. Ναι, τα παιδιά δεν ξέρουν τι θέλουν, αλλά ξέρουν τι δεν θέλουν. Δεν θέλουν ένα άθλιο παρόν κι ένα μαύρο μέλλον. Δεν θέλουν τον κόσμο της χομπσιανής ζούγκλας, όπου ο χαμένος δεν είναι μόνο ο τελευταίος, αλλά όλοι, πλην του πρώτου (σε μία ακραία συσσώρευση πλούτου, που παρά την κρίση συνεχίζεται). Οι νέοι δεν θέλουν να παίρνουν πτυχία, να τρέφουν φρούδες ελπίδες, καταλήγοντας στην ανεργία. Αρνούνται τα όρια στην ελευθερίας τους, ακόμη και στη διαμαρτυρία, αρνούνται να είναι ελεύθεροι άνεργοι, ελεύθεροι να αυτοκαταστρέφονται(ναρκωτικά), όταν κάποιοι διάγουν με πλήρη ελευθεριότητα και ασυδοσία. Ασφαλώς δεν είναι καλό κανείς να σπάει, να καίει, να καταστρέφει, δεν είναι καλό πράγμα η βία, αλλά η βία είναι παντού. Με την ακραία μορφή βίας που επιλέγουν οι νέοι είναι σαν να κραυγάζουν μήπως και τους ακούσουν οι βαρήκοοι. Εμείς, που τους αντιμετωπίζουμε σαν… παιδιά, που δεν νιώθουν, που δεν καταλαβαίνουν, που δεν έχουν κρίση. Ποιος θα ασχολούνταν με τις διαμαρτυρίες, αν χιλιάδες, εκατομμύρια παιδιά διαδήλωναν ήσυχα, «γκαντιανά», μ’ ένα αναμμένο κεράκι στο χέρι; Κανείς. Ενδεχομένως, οι κάμερες να ζουμάριζαν σε κάποιο παιδικό πρόσωπο, πουλώντας συναίσθημα. Μόνο που τέτοιες διαδηλώσεις, -ακόμη και όσοι σπάνε τα πάντα(χούλιγκανς)- αφομοιώνονται εύκολα από την αγορά του θεάματος. «Η κουλτούρα της αγοράς είναι ολοκληρωτική. Παράγει αυτούς τους άντρες κι αυτές τις γυναίκες. Είναι απαραίτητοι στο σύστημα που περιφρονούν… Αποτελούν εμπόρευμα στην παγκόσμια αγορά. Και υπάρχουν ακριβώς για να αναζωογονούν και να διαιωνίζουν το σύστημα» (Ντελίλο, «Κοσμόπολις»). Αλλά να, ένα αγόρι δολοφονείται και η αγορά ακυρώνεται. Ο θάνατος ακυρώνει κάθε εξουσία και «μέσα από τον πόνο» δίνει στους ευαίσθητους (ευήκοους) την «αμετάφραστη γνώση του εαυτού του».

Μια άλλη ανάγνωση της βίας

Η σφαίρα της θεσμικής βίας, που καρφώθηκε στην καρδιά ενός 16χρονου μαθητή, τίναξε στον αέρα το καπάκι της συσσωρευμένης οργής. Γιατί; Ποιος είναι ο κοινός τόπος του «θυμού» των νέων τόσο των «ευγενών προαστίων» όσο και των νέων των υποβαθμισμένων περιοχών, των αποκλεισμένων και των μεταναστών; Γιατί η προσφυγή στη λεγόμενη «τυφλή βία»; Τα ερωτήματα είναι εύκολο να απαντηθούν είτε μέσω της δαιμονοποίησης είτε μέσω της αναγωγής των πάντων σε συνομωσίες, που, όμως, αν και δυνατές, δεν εξηγούν το φαινόμενο. Η βία και δη των νέων δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο, αλλά κάθε κοινωνία έχει μία ειδική σχέση μαζί της. Άρα, αν θέλουμε να δούμε το φαινόμενο συγκεκριμένα, πρέπει να το δούμε τόσο στα γενικά όσο και ειδικά χαρακτηριστικά του.
Θεωρητικά, η έκρηξη της βίας οφείλεται στην απονομιμοποίηση του διαλόγου και της αντιπαράθεσης, που καταπνίγονται στα θολά νερά μιας κουλτούρας της συναίνεσης. Ποιοι, όμως, συναινούν και με ποιους; Γιατί όλο και περισσότεροι τείνουν να αποκλείονται από τον κύκλο της συναίνεσης; Είναι γεγονός ότι αυτή η κοινωνία της οικολογικής καταστροφής του πλανήτη, της οικονομικής κρίσης με το άδηλο εργασιακό και ασφαλιστικό μέλλον, της κοινωνικής αποδόμησης και της αυξανόμενης καταστολής (ασφάλεια αντί ελευθερίας) από τη μια και της ασυδοσίας και των σκανδάλων από την άλλη, είναι εφιαλτική για τους νέους. Οι νέοι αντιδρούν στην ανοχή της θεσμοθετημένης βίας (ανοχή βιαιοτήτων από τα αστυνομικά όργανα με αποκορύφωμα το νεκρό μαθητή), ενώ, παράλληλα, δεν αποδέχονται τη σκληρή και βίαιη θεσμική αντιμετώπιση των ατομικών συμπεριφορών τους. Αντιδρούν με τους τρόπους που διαθέτουν σε μία «κανονικότητα» που θέλει τις πολιτικές και κοινωνικές σκοπιμότητες να επιδιώκονται με άνομα μέσα (ατιμώρητα σκάνδαλα). Αρνούνται την ιδεολογία του «απόλυτου σχετικισμού» που νομιμοποιεί τις αδικίες («το νόμιμο είναι και ηθικό») και τις κοινωνικές ανισότητες(οι άνεργοι και γενικά οι εργαζόμενοι πληρώνουν τη σκανδαλώδη συσσώρευση πλούτου δύο φορές). Και επειδή δεν έχουν άλλο τρόπο, επειδή νιώθουν άοπλοι, ειδικά στις περιόδους κρίσης, γίνονται νιχιλιστές. Τελικά, οι νέοι, αδυνατώντας να βρουν στο δημόσιο χώρο, ή στο σχολείο-πανεπιστήμιο τον τόπο της αντιπαράθεσης, εκεί όπου θα ακούγονταν και έτσι θα ανακάλυπταν μία συλλογική εξήγηση της κατάστασής τους, μια ελπίδα εξόδου, μια σχέση με τις άλλες γενιές, ένα γενικό στόχο που να προσανατολίζει την αμφισβήτησή τους, θα επιχειρήσουν να καλύψουν το κενό αλλού και αλλιώς, μέσω δηλαδή της τυφλής βίας.
Το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να κατανοήσει. Αρνείται να δεχτεί τα αιτήματα των νέων μέσω των διαφόρων μορφών έκφρασής τους –ειρηνικές διαδηλώσεις, καταλήψεις κ.ά. Αντιθέτως, εκλαμβάνει όλες αυτές τις μορφές δράσης ως πράξεις «καλής εκτόνωσης» κακομαθημένων παιδιών ή ψυχαναγκαστικών ατόμων, που γίνεται «κακή εκτόνωση» όταν μετατρέπεται σε τυφλή βία, που αποδίδεται σε… πράκτορες ή υποκινούμενους! Τόσο στην περίπτωση της ανοχής όσο και στην περίπτωση της δαιμονοποίησης ο διαμαρτυρόμενος λόγος απονομιμοποιείται. Η αμφισβήτηση δεν γίνεται δεκτή ως αποφασιστικής σημασίας λόγος στη λήψη και τη σύνθεση των αποφάσεων. Γι’ αυτό και η ακραία αντίδραση.
Υπ’ αυτή την οπτική είναι λάθος η κριτική στον ΣΥΡΙΖΑ, ότι νομιμοποιεί τους «ακραίους». Το πρόβλημα είναι η απονομιμοποίηση από το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα των ήπιων «συγκρούσεων» με τη μη ουσιαστική απάντηση στα κοινωνικά αιτήματα που αρθρώνονται εκεί, γεγονός που οδηγεί τελικά στην τυφλή βία. Παραδόξως, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο μόνος πολιτικός σχηματισμός, που ενστικτωδώς (κι αυτό είναι το πρόβλημα) διαισθάνεται ότι οι νέοι διεκδικούν τη δική τους θέση ως πολίτες, ως έχοντες δηλαδή λόγο στα ζητήματα που τους αφορούν, αντιπαρατιθέμενοι στα «ενηλικο-κεντρικά» όρια της πολιτικότητας. Το ΠΑΣΟΚ στηρίζει τη διαμαρτυρία μόνο στο βαθμό που το βοηθά να ανέλθει στην εξουσία (χωρίς δηλαδή να το κατανοεί και γι’ αυτό θα το βρει μπροστά του). Όλοι οι άλλοι εκλαμβάνουν τον ανήλικο, ακόμη και τον φοιτητή, ως ύπαρξη που «εκπαιδεύεται», όπως τα κυνηγόσκυλα, χωρίς να συνδέεται με τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, ή όταν συνδέεται αυτό να συμβαίνει κατ’ επίφαση, υποκριτικά. Δεν είναι τυχαίο, ότι τα παιδιά των βορείων και των δυτικών προαστίων αλλά και οι μετανάστες συναντήθηκαν σ’ αυτόν τον κοινό τόπο, που είναι η «μη ικανότητά τους» να είναι πολίτες, να έχουν λόγο, ακόμα και όταν η θεσμική εξουσία (οικογένεια, σχολείο, αστυνομία, εργασία) τους επιτίθεται και τους σκοτώνει συμβολικά (μη ορατότητα, ανεργία) ή και πραγματικά.
Κάναμε παραπάνω τη διάκριση μεταξύ «σύγκρουσης-βίας»(Said Bouamama), που παραπέμπει στη διάκριση της Χάνας Άρεντ σε «δύναμη-βία». Η δύναμη κατά την Άρεντ είναι «η δύναμη της σύνθεσης μέσω της ομιλίας και του πράττειν στους δημόσιους χώρους», ενώ αντίθετα η βία «αρχίζει εκεί που σταματάει ο λόγος» αλλά και ο δια-λογος καθώς δεν αρκεί η χρήση των λέξεων, αφού αυτές όταν «χρησιμοποιούνται για πολεμικούς σκοπούς παύουν να είναι ομιλία, γίνονται κλισέ»· ο λαϊκισμός συνεπώς, που είναι ο κυρίαρχος λόγος της ελληνικής πολιτικής σκηνής, είναι κι αυτός μορφή βίας. Διευκρινίζεται, παρ’ όλα αυτά, ότι και στην πολιτική σύνθεση, όταν αυτή συνιστά και εξισορρόπηση δυνάμεων, δύνανται να ενυπάρχουν «σπέρματα» βίας αλλά αυτό δεν είναι βία, διότι η βία δεν μπορεί να έχει καμιά σχέση με τη δημόσια σφαίρα. Αντιθέτως, η δύναμη είναι «ό,τι συντηρεί την ύπαρξη της δημόσιας σφαίρας, τον δυνητικό χώρο της εμφάνισης μεταξύ ενεργούντων και ομιλούντων ανθρώπων», και η ενεργοποίησή της συμβαίνει εκεί που η ομιλία και η πράξη δεν έχουν χωριστεί, «όπου τα λόγια δεν είναι κενά και τα έργα δεν είναι βάναυσα». Όταν όμως «η δύναμη» χάνεται, όταν δεν υφίσταται ο δημόσιος χώρος διαλόγου και σύνθεσης, τότε τίποτα δεν μπορεί να αντισταθμίσει αυτή την απώλεια, ούτε η βία. Διότι η βία μπορεί να καταστρέψει τη δύναμη αλλά δεν μπορεί να την υποκαταστήσει. Με άλλα λόγια η βία δεν είναι παρά αδυναμία και ασκείται είτε από τους ισχυρούς που κατέχουν τα μέσα της βίας και επιθυμούν το μονοπώλιο της δύναμης εναντίον των συνανθρώπων τους είτε από τους αδύνατους από τους οποίους έχουν υπεξαιρέσει τη δύναμη του λόγου τους.
Αν θέλουμε να βρούμε αναλογίες και διαφορές του ελληνικού φαινομένου, το τελευταίο δεν παραπέμπει στις διαμαρτυρίες των «αποκλεισμένων» νέων των γαλλικών προαστίων, αλλά συνιστά μια ιδιότυπη περίπτωση όπου συναντώνται οι αποκλεισμένοι νέοι των υποβαθμισμένων προαστίων της Αθήνας με αυτούς των «ευγενών» προαστίων. Μια αναλογία θα μπορούσε να υπάρξει σ’ ένα ιδιότυπο και νέο συνδυασμό της εξέγερσης των γαλλικών προαστίων και του αμερικανικού φοιτητικού κινήματος (των γόνων των μεσαίων τάξεων) τη δεκαετία του 1960.
Σύμφωνα με την Άρεντ (On Violence, 1969) η φοιτητική εξέγερση του 1960 ανήκει «στα απροσδόκητα γεγονότα» και έδωσε ένα μάθημα σχετικά με τα όρια της χειραγώγησης που ασκείται μέσω της τηλεόρασης της διαφήμισης και των άλλων μέσων ψυχολογικής πίεσης ή διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Η αιτία της ανάφλεξης οφειλόταν κατά τη γνώμη της στο γεγονός ότι η τεχνολογική πρόοδος οδηγεί στην καταστροφή, ότι οι επιστήμες που διδάσκονται σ’ αυτή τη γενιά είναι ανίκανες να αναστρέψουν τις καταστροφικές συνέπειες της εφαρμογής τους. Η Άρεντ, πάντως, δεν αρνείται ότι σε ορισμένες περιστάσεις «η βία -το να ενεργεί κανείς χωρίς επιχειρήματα ή λόγια και χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες- είναι ο μόνος τρόπος να ισορροπήσει ξανά η πλάστιγγα της δικαιοσύνης». Γι’ αυτό η βία μπορεί να οδηγήσει σε μία νέα ισορροπία, αρκεί να διαβαστεί σωστά, χωρίς απλουστεύσεις και δαιμονοποιήσεις.
Σύμφωνα, τέλος, με τον Αλαίν Τουραίν (Pourrons-nous vivre ensemble? Εκδόσεις Fayard, 1997) η νέα ισορροπία θα συμβεί εφ’ όσον τα πολιτικά κόμματα και οι άλλοι θεσμοί ανοιχτούν στην επιρροή των αιτημάτων των οργανωμένων κοινωνικών δυνάμεων και δώσουν στους «μη προνομιούχους» τα μέσα να συμμετάσχουν στη δημόσια ζωή, πράγμα αδύνατον χωρίς την ενδυνάμωση της κοινωνικής προστασίας. Η απάντηση, συνεπώς, δεν είναι η καταστολή αλλά η μετατροπή της οργής και του ατομικού φόβου σε δύναμη μεταβολής των θεσμών σε μία νέα θέση δίκαιης ισορροπίας.

Αδικία

Παραδόξως, η φωτιά έμεινε στη σφαίρα του ακατανόητου(εξοστρακισμένη!) όχι μόνο από τους «νοικοκυραίους» αλλά και από τους αριστερούς. Κι όμως οι εμπρησμοί είναι μέσα στη λογική της εξέγερσης. Η φωτιά είναι αυτή που συνέχει και καθοδηγεί μιαν ακαθοδήγητη μάζα. Για του λόγου το αληθές παραπέμπω στον εμπρησμό του δικαστικού μεγάρου της Βιέννης(15-7-1927), όπως την περιγράφει ο νομπελίστας Ελίας Κανέτι: Η αθώωση των αστυνομικών που σκότωσαν εργάτες σε μία διαδήλωση στη Βιέννη και ο πρωτοσέλιδος τίτλος «Δίκαιη απόφαση» της βασικής κυβερνητικής εφημερίδας δημιούργησε έναν πρωτοφανή αυθόρμητο ξεσηκωμό, που κατέληξε στον εμπρησμό του δικαστικού μεγάρου. Έγινε, τότε, μακελειό με 90 νεκρούς. Από αυτό κυρίως το γεγονός προέκυψε το βιβλίο «Μάζα και εξουσία» (εκδ. Ηριδανός 1971) του Κανέτι. Ποιος οδήγησε εδώ τη «μάζα»; Τι συνέβη τότε; Τι συνείχε αυτό το ασύντακτο πλήθος; Σύμφωνα με τον Κανέτι, εκεί που όλα διαλύονταν, αίφνης η μάζα δημιουργούνταν εξ αρχής: «Τον εμπρησμό του δικαστικού μεγάρου εγώ ο ίδιος δεν τον είχα δει, έμαθα όμως γι’ αυτόν προτού δω τις φλόγες, τον έμαθα μέσα από την αλλαγή στον τόνο φωνής της μάζας. Φώναζαν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλον αυτό που είχε συμβεί, εγώ στην αρχή δεν το κατάλαβα, ακουγόταν χαρούμενο, όχι δυσάρεστα διαπεραστικό, όχι άπληστο, ακουγόταν απελευθερωμένο. Η φωτιά ήταν η συνοχή. Την ένιωθες τη φωτιά, η παρουσία της ήταν συναρπαστική, ακόμα κι εκεί όπου δεν την έβλεπες την είχες στο κεφάλι σου, η έλξη η δική της και εκείνη της μάζας ήταν ένα και το αυτό». Αυτή είναι η «ανοιχτή» και απαραπλάνητη («χωρίς αρχηγό») μάζα του Κανέτι που η κίνησή της εναντίον του άδικου είχε ως στόχο το συμβολικό και ουσιαστικό θεσμό παραγωγής της αδικίας, το δικαστικό μέγαρο. Η διάρκεια αυτής της μάζας ήταν όση και η διάρκεια της φωτιάς. Αλλά για τη διαιώνισή της φρόντιζε το πυρ και οι βουρδουλιές της αστυνομίας, που λειτουργούσαν το ίδιο συνεκτικά όσο και οι φλόγες.

Διάλογος!!

Την ώρα που η ξεριζωμένη καρδιά της μάνας εκτοξευόταν μ’ έναν φοβερό βόγκο στον ουρανό για ν’ ανταμώσει την ψυχούλα του μικρού της Αλέξη, ο ένας με πλήρη, δηλαδή ψυχρή, κατανόηση μας καλούσε «να το συζητήσουμε», ενώ ο άλλος σαν άλλη Θάτσερ ισχυριζόταν ότι «το έγκλημα είναι έγκλημα» και όχι «κρατική καταστολή»! Ο πρώτος έψεγε τους ίδιους τους μαθητές, τα ίδια του τα… παιδιά. Γιατί, λέει, δεν έχουν μάθει να διαλέγονται! Φτάνει, μάλιστα, στο σημείο να κατηγορεί γι’ αυτό το σχολείο, δηλαδή τους δασκάλους. Ξεχνάει, όμως, ποιος απαξίωσε τους δασκάλους, ποιος τους αφαίρεσε το κοινωνικό κύρος, καθιστώντας το «κονόμα», ποιος τους εξώθησε στην «παραπαιδεία» με τους μισθούς πείνας, λησμονώντας ότι ο ίδιος και οι συν αυτώ «εκσυγχρονιστές» μιλούσαν με απέχθεια για τους έντιμους, δοξολογώντας την «έξυπνη Ελλάδα» και τους «έξυπνους» Έλληνες, τουτέστιν τα λαμόγια. Ωραία, να το συζητήσουμε, αλλά το ζήτημα είναι ποιος παίρνει τις αποφάσεις, ποιος στο τέλος στιμάρει και αποφασίζει για τη ζωή τη δική μας και των παιδιών μας. Ναι, ο διάλογος είναι δημοκρατικό πράγμα, αρκεί να είναι ισότιμος κι όχι ο ένας να είναι οπλισμένος με επιχειρήματα κι ο άλλος με περίστροφο. Ε, λοιπόν, υπάρχει έλλειμμα διαλόγου, κι αυτό συμβαίνει γιατί οι ταγοί ολόκληρου του πολιτικού συστήματος έχουν βουλοκέρι στ’ αυτιά, γιατί αντιμετωπίζουν τους πολίτες, πρωτίστως τους «κάτω», και πιο πολύ τους νέους ως περιττούς, γιατί τους εννοούν δεδομένους, φορτισμένους-εκτονωμένους και γενικά χειραγωγήσιμους, γιατί τους εμπαίζουν πουλώντας φύκια για μεταξωτές… αξίες, γιατί η ίδια η πολιτική διαδικασία ως διαδικασία δημοκρατικού διαλόγου που κορυφώνεται με τις εκλογές είναι μία παρωδία. Αυτό πλέον δεν περνάει. Όσο για την «κρατική καταστολή», ο αστυνόμος-ράμπο διέπεται από μία συγκεκριμένη κουλτούρα που κυμαίνεται μεταξύ του Σβατσενέγκερ(με εγκέφαλο-πίτουρο) και του φασιστοειδούς, που βλέπει τον κάθε επισκέπτη των Εξαρχείων ως αντιεξουσιαστή. Από την άλλη πλευρά, κάθε ένστολος συμβολίζει (γι’ αυτό είναι ένστολος) στα μάτια των νέων το κράτος και τη βία του. Γι’ αυτό ο φόνος του μικρού Αλέξη είναι πολιτικό έγκλημα.

Θυμός

«Μην τους δέρνετε», «είναι 15 χρονών παιδιά», «είναι 15 χρονών παιδιά», «μας ρίχνουν χειροβομβίδες στα πόδια», «οι άνθρωποι είναι φονιάδες», «φωνάξτε εισαγγελέα»! Παιδιά δεμένα με χειροπέδες δέρνονται ανηλεώς. Εκείνος, που φωνάζει, είναι ένας δημοσιογράφος, ο Γιώργος Καρακούσης. Η φωνή του ακούγεται από κινητό σε κινητό, από ιστολόγιο σε ιστολόγιο. «Αυτό να γράψεις» μου λέει ο 15χρονος Κωνσταντίνος γεμάτος θυμό. Η οργή του δεν είναι ελεγχόμενη, δεν είναι όπως εκείνη των ηθοποιών που εξαφανίζεται μόλις τα φώτα σβήσουν. Εδώ ο θυμός έχει ρίζες, τρέφεται από την καθημερινή βία στο σχολείο, στο δρόμο, στις σχέσεις, από το άνεργο αύριο, από το νεκρό όνειρο. Το παιδί παίρνει την κιθάρα, πηγαίνει στη διαδήλωση και γυρνάει μ’ ένα τραγούδι για τον συνομήλικό του, τον Αλέξη, που χάθηκε άδικα. Και τραγουδάει. Κραυγάζει. Καλεί σε αντίδραση. Στην τηλεόραση τα όρνια ξεσκίζουν το σώμα του νεκρού παιδιού και το πουλούν στο παζάρι της τηλεθέασης. Όμως, εδώ η αγορά και η οικειοποίηση του νεκρού παιδιού ακυρώνεται, καμία εξουσία δεν μπορεί να το διεκδικήσει. Μόνο οι φίλοι του, μόνο η οικογένειά του, μόνο οι συνομήλικοί του νιώθουν το θάνατο του Αλέξη σαν δικό τους θάνατο και βγαίνουν στους δρόμους. Όλοι οι άλλοι είναι άλογοι κένταυροι, φτηνοί ανθρωπο-κροκόδειλοι. Όχι δεν θέλω να είμαι ψύχραιμος. Εκείνο που νεκρώνει αυτή την κοινωνία είναι η απάθεια, η έλλειψη οργής, η σήψη από ψυχραιμία. Και τη θανατώνουν αυτοί που πουλούν την ανία, το φθόνο και τη μνησικακία, αυτοί που έχουν υποτάξει τα πάντα στη βία της συσσώρευσης, στη βία του χρήματος, στο χομπσιανό νόμο του ισχυρότερου, αυτοί που δεν ορρωδούν μπροστά σ’ ένα παιδί, σαν τα χειρότερα κτήνη. Γι’ αυτό η ελπίδα, αν έχει απομείνει κάτι, βρίσκεται σ’ αυτά τα παιδιά. Αυτά ίσως να σώσουν το εκφυλισμένο κύτταρο, την παρακμασμένη κοινωνία μας από τη θρασυδειλία, τους εγωισμούς και την ατέρμονη φτήνια της.

Μια ζωή

«Σκότωσε ένα παιδί…». «Ναι, αλλά το ερώτημα είναι…». «Δεν υπάρχουν ερωτήματα όταν αφαιρείται μια ζωή». «Αυτό είναι αυτονόητο, αλλά…». «Πόσο αυτονόητο θα ήταν, αν ήταν το δικό σου παιδί; Πόσα ερωτήματα θα έθετες τότε;». Ο συνομιλητής μου δεν συγκινείτε ούτε μέσω της ταύτισης, αυτή που κάποτε αποκαλούσαμε «συμπάθεια». Γι’ αυτό «φεύγω», φεύγω από τον συνομήλικό μου, φεύγω από μένα και τις περισπούδαστες αναλύσεις μου. Όταν μια ζωή χάνεται, όταν αφαιρείται μια υπόσταση, τότε δεν συγχωρείτε καμία απόσταση. Γι’ αυτό προσφεύγω κρυφά και με περίσσια ντροπή στους φίλους του παιδιού, εκεί που η υποκρισία δεν υφίσταται και η θλίψη είναι αληθινή, εκεί που εξακολουθούν ακόμη να νιώθουν και να αισθάνονται. Συλλέγω λοιπόν τις κραυγές και τα δάκρυα: Εδώ ένας συμμαθητής: «Είμαστε μέχρι πέρυσι συμμαθητές με τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο. Όλοι τον φωνάζαμε Gregory παραφράζοντας το επώνυμό του. Ήταν εξαιρετικά καλό παιδί. Είχε το θάρρος της γνώμης του που την υπερασπιζόταν με μαγκιά και πάθος. Από πολύ νωρίς είχε διαμορφώσει ιδεολογική ταυτότητα και είχε άποψη για την κοινωνία μας. Αυτές τις απόψεις στήριζε. Αυτό που πρέπει να κάνουμε όλοι μας!!!!». Εκεί μία αφίσα: «Ήταν μόλις 16 χρονών… Άοπλος… Οπλισμένος μόνο με όνειρα…». Πιο κει ένα ποίημα: «Χιλιάδες μικρές πυρκαγιές που πυρπολούν την ατίθαση νιότη μας/ Είναι η δική του φωνή που βουίζει στο πλήθος τριγύρω σαν ήλιος/(…) Που μας δείχνει σαν ήλιος λαμπρός τις χρυσές πολιτείες/Που ξανοίγονται μπρος μας λουσμένες στην Αλήθεια και στο αίθριο το φως(Μ. Αναγνωστάκης)». Ένα τραγούδι: «Για τα μάτια ενός παιδιού που ψάχνει γη, γκρεμίζω ουρανούς…» (Active Member). Κι ένα σύνθημα: «Όταν εκείνοι μιλάνε γιά ζημιές, εμείς μιλάμε γιά ανθρώπινες ζωές». Και, τέλος, η διαπίστωση: «Το καλοκαίρι που μας πέρασε ένα νταβραντισμένο κτήνος σκότωσε στο ξύλο το νεαρό Αυστραλό. Χτες, υποθέτω άλλο ένα προβληματικό κτήνος, που νομίζει ότι εκπροσωπεί την υπέρτατη μορφή εξουσίας, πυροβόλησε εν ψυχρώ ένα 16χρονο παιδί. Κοινό σημείο και στις 2 υποθέσεις: το αδύναμο του θύματος και η ισχύς του δολοφόνου, είτε πηγάζει από την έννομη τάξη είτε από την τάξη της μαφίας».

Πόλεμοι

Οι ΗΠΑ εξήλθαν από την κρίση του 1930 μέσω της ανάπτυξης της πολεμικής τους βιομηχανίας πριν και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και, σήμερα, πολλοί είναι εκείνοι που εκτιμούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δύση χρειάζονται έναν νέο πόλεμο ή «μία ολόκληρη σειρά πολέμων», που θα επιτρέψει μία φυγή προς τα εμπρός. Γι’ αυτό θεωρούν ότι τα στελέχη που επέλεξε ο Μπάρακ Ομπάμα προς μεγάλη απογοήτευση των οπαδών του, συνιστούν μια «ομάδα πολέμου». Ήδη έχει αποφασιστεί η μεταφορά του πολέμου από το Ιράκ στο Αφγανιστάν, όπου οι Ταλιμπάν έχουν ήδη επανακαταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Η πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στη Μουμπάη(πρώην Βομβάη) νομιμοποιεί το σχέδιο αυτό. Αλλά ο μεγάλος εχθρός («σατανάς» για την ακρίβεια) παραμένει το Ιράν. Η έκθεση (Coats-Robb report) προβλέπει μαζική επίθεση στο Ιράν υπό την κωδική ονομασία kinetic action. Πίσω απ’ όλα αυτά βρίσκεται ο Dennis Ross νυν σύμβουλος του Ομπάμα και πρώην συνεργάτης των νέο-συντηρητικών και του αρχι-ιέρακος Γούλφοβιτς. Ακόμη πιο ανησυχητικό, όμως, είναι το γεγονός της ανάπτυξης στρατιωτικών δυνάμεων στο εσωτερικό των ΗΠΑ με σκοπό την προετοιμασία της πολιτικής άμυνας σε μία πυρηνική domestic catastrophe! Κοντολογίς, το σενάριο περιλαμβάνει ακόμη και επίθεση με πυρηνικά όπλα στο έδαφος των ίδιων των Ηνωμένων Πολιτειών. Συνεπώς, μία πυρηνική σύγκρουση. Σε ό,τι αφορά στην Ευρώπη, ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου σχεδιάζει την άμεση εμπλοκή της στις στρατιωτικές του περιπέτειες. Αυτή θα είναι η περίφημη «πολυμέρεια» της κυβέρνησης Ομπάμα έναντι της «μονομέρειας» κυβέρνησης Μπους. Δεν είναι τυχαίο ότι ο δεύτερος, κάνοντας την αυτοκριτική του, δήλωσε ότι δεν ήταν προετοιμασμένος για τον πόλεμο στο Ιράκ. Το κενό αυτό φαίνεται ότι θα το καλύψει ο διάδοχός του, αυτός στον οποίον τόσες ελπίδες και προσδοκίες επένδυσαν όλοι οι αφελείς ουμανιστές και πασιφιστές όλου του κόσμου.

Καραπάνου Μαργαρίτα

«Η σύγκρουση της πραγματικότητας με τα όνειρά μου» είναι «η αιώνια καταδίκη μου». Έτσι συνόψιζε η Μαργαρίτα Καραπάνου την αιτία για τις μεγάλες τρικυμίες της ψυχής της, έτσι εξηγούσε την κλαγγή των όπλων της φοβερής εμφύλιας σύγκρουσης μεταξύ του έλλογου(της «λογικής» πραγματικότητας) και της εγκλωβισμένης ονειρικής επιθυμίας. Γι’ αυτό η τρικυμία δεν είναι παρά η εκφραζόμενη μέσω της γλώσσας προσπάθεια του «ονείρου» να σπάσει τις αλυσίδες. Γι’ αυτό όλοι είμαστε «τρελοί». Αλλά η «αληθινή» τρέλα συμβαίνει όταν όλες οι εκκεντρικότητές μας, όλες οι αυταπάτες της φιλαυτίας και όλα τα πάθη μας φθάνουν μέχρι την τύφλωση. Τρέλα, συνεπώς, είναι να είσαι έξ-υπνος (εκτός ύπνου) και να σκέφτεσαι με όρους ονείρου, είναι να στρέφεις τα μάτια σου στον ήλιο και όλα να νυχτώνουν. Γι’ αυτό ο Ντεκάρτ «κλείνει τα μάτια και βουλώνει τα αυτιά του» (προστατεύεται για να μην τυφλωθεί από τη γητειά, όπως εκείνος, που, κοιτάζοντας τον ήλιο και όντας τυφλωμένος, «βλέπει» ό,τι φαντάζεται) για να βλέπει καλύτερα την αληθινή διαύγεια του ουσιώδους φωτός. Αλλά και η τρέλα έχει το λόγο της, δεν είναι δηλαδή εντελώς τρέλα, και είναι το «παραλήρημα», είναι η εκφορά μιας αλήθειας από καιρό γνωστής μα καταγέλαστης, είναι η αμφισβήτηση σε ό,τι εμποδίζει το όνειρο. Άρα οι τρελοί είναι και φορείς του ιστορικά αγνοημένου, περιφρονημένου, εξόριστου, ηττημένου, που ενίοτε όμως δικαιώνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι στις τραγωδίες του 17ου αιώνα η τρέλα έλυνε το δράμα, απελευθερώνοντας την αλήθεια και ανακτώντας το πραγματικό. Αυτό έκανε και η Μαργαρίτα Καραπάνου, η κόρη, όχι του πατέρα της, αλλά της μάνας της, Μαργαρίτας Λυμπεράκη! Εν προκειμένω, ισχύει μάλλον η Φρ. Ντολτό που έλεγε πως «η τρέλα είναι αταξία οφειλόμενη στην απελπισία, να μην έχεις έναν όμοιό σου που να σε θεωρεί αξιαγάπητο, που να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε σένα». Δυστυχώς, η Μαργαρίτα Καραπάνου έζησε σ’ έναν κόσμο όπου η δυνατότητα ενός λυρισμού της επιθυμίας και η δυνατότητα μιας ποίησης του κόσμου βρίσκονται ενωμένες μόνο στην τρέλα.

Σοσιαλισμός;

Οι υπεύθυνοι της κρίσης πριμοδοτούνται. Οι χαμένοι της κρίσης βυθίζονται ακόμη περισσότερο στην άβυσσο. Ο νεοφιλελευθερισμός απέθανε, ζήτω ο νεοφιλελευθερισμός. Η υπέρβαση της κρίσης που δημιούργησε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο επιχειρείται μέσω νεοφιλελεύθερων μέτρων! Η Ευρωπαϊκή Ένωση προβαίνει σε περαιτέρω ενίσχυση των τραπεζών και μάλιστα χωρίς όρους(!), σε αύξηση των ωρών εργασίας από τις 48 στις 70 ώρες εβδομαδιαίως αλλά και σε μη ελαστικοποίηση του προγράμματος σταθερότητας, που θα σήμαινε μέτρα άμβλυνσης των συνεπειών της κρίσης για τους μη έχοντες. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Ομπάμα ξεχνάει τις προεκλογικές του υποσχέσεις για «Αλλαγή» και, αφού επανέφερε τους Κλίντον στην Ουάσινγκτον, δηλώνει πως «δεν έχει αποφασίσει» αν θα ανακαλέσει άμεσα τις σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους Αμερικανούς, που ψηφίστηκαν επί Μπους. Έτσι, ακυρώνεται πολύ σύντομα η μοναδική διαφοροποίηση του αφροαμερικανού προέδρου από τους ρεπουμπλικάνους, τον Μπους και τον Μακέην. Αλλά τα χειρότερα για όσους επένδυσαν ανόητες ελπίδες στον Μπάρακ Ομπάμα έπονται, καθώς ο τελευταίος θα στηρίξει την οικονομική ανάκαμψη στον σκληρό νεοφιλελεύθερο μονεταριστή Πολ Φόλκερ, πρώην πρόεδρο της FED επί Ρήγκαν, και στους «μαθητές» του «γκουρού» Ρόμπερτ Ρούμπιν, που έστειλε τη Citibank στον πάτο. Σε κάθε περίπτωση, η οικονομική πολιτική του Ομπάμα θα κινηθεί προς μία νέα σύνθεση, ήτοι μεταξύ της θατσερικής πολιτικής του Φόλκερ και της πιο ευέλικτης αλλά πάντα νεοφιλελεύθερης πολιτικής του Ρούμπιν. Με άλλα λόγια, ο νεοφιλελευθερισμός εν πλήρη δόξη και τιμή. Όσο για την «αλλαγή» αυτή θα παραμείνει σταθερή ελπίδα μόνο σε όσους επενδύουν σε ψευδαισθήσεις ακόμη και όταν τα γεγονότα τους διαψεύδουν. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά οι Αμερικανοί πολίτες αναζητούν στην απελπισία τους «τι σημαίνει σοσιαλισμός;» (τρίτη λέξη σε αριθμό αναζητήσεων στο διαδίκτυο), έναν όρο που είναι απόλυτα δαιμονοποιημένος από την κυρίαρχη αμερικανική κουλτούρα.

Ψεύδη και στρατηγικές

«Τηρήστε τους κανόνες…» φώναζε «το θύμα» στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μπέλοου. Αλλά οι κανόνες αφορούν μόνο τα θύματα. Το κανονιστικό πλαίσιο μιας κοινωνίας ανέκαθεν εξασφάλιζε την υπακοή και συμμόρφωση των «κάτω» και την ελευθεριότητα των «πάνω». Ακόμα και σήμερα που όλοι μιλούν για κανόνες, συμπεριλαμβανομένων και των «πάνω» των οποίων η ελευθεριότητα ξεπέρασε κάθε νεοφιλελεύθερο όριο, ζει και βασιλεύει η «νόμιμη παρανομία» και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος μέσω των off shore (εξωχώριων) εταιρειών. Ποιοι καταφεύγουν στις «οφ σορ»; Οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι ή ο ψιλικαντζής της γειτονιάς; Το ερώτημα είναι γελοίο, αλλά τίθεται σε αυτούς που θεωρούν πως στις παραπάνω εταιρείες καταφεύγουν όλοι οι Έλληνες, μαζί και η συνταξιούχος των 330 ευρώ! Το κόλπο με τις γενικεύσεις και τον συμψηφισμό των εισοδημάτων του Ροβινσώνα και του δούλου Παρασκευά εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ανενδοίαστα. Το κακό όμως είναι ότι τα ψεύδη συνεχίζονται, αφού τα θύματα τα πιστεύουν. Τα ψέματα, όμως, έχουν κοντά πόδια, γι’ αυτό οι φανατικοί οπαδοί του Ομπάμα, αυτοί που εργάστηκαν δύο χρόνια για την… Αλλαγή, τώρα είναι εξοργισμένοι, καθώς βλέπουν να εγκαθίστανται στην Ουάσινγκτον οι άνθρωποι της περιόδου Κλίντον και μαζί η Χίλαρι ως υπουργός Εξωτερικών. Η τελευταία, ως γνωστόν, ανέμενε τη δολοφονία του νέου προέδρου(!), χαρακτηριζόμενη ως «ένα τέρας» από τη Σαμάνθα Πάουερ, σύμβουλο του Ομπάμα. Τελικά, η διαφορά, όπως υποστηρίζαμε σθεναρά, μεταξύ Ομπάμα, Χίλαρι και Μακέην δεν υφίσταται. Πίσω από τους μύθους και τις μεταφυσικές ελπίδες υπάρχει ο ορθολογισμός της νέας «υψηλής στρατηγικής» των ΗΠΑ, όπως καταγράφεται από το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών (NIC) στην έκθεση με τίτλο «Παγκόσμιες τάσεις το 2025: ένας μεταβαλλόμενος κόσμος». Οι συγκρούσεις για τις σπάνιες πρώτες ύλες και ο κίνδυνος μιας πυρηνικής σύγκρουσης αυξάνεται. Το σημαντικότερο όμως είναι η πρόβλεψη της παρακμής των ΗΠΑ και της αδυναμίας τους να διαδραματίσουν τον αυτοκρατορικό τους ρόλο. Η έκθεση προβλέπει ότι οι ΗΠΑ θα είναι πλέον «πρώτες μεταξύ ίσων». Αλλά αυτό περιγράφεται ήδη από τον Κάπτσαν(σύμβουλο του Μακέην) στο «τέλος της αμερικανικής εποχής». Στόχος της Ουάσινγκτον είναι να διαμορφώσει τους όρους της νέας εποχής. Τώρα που μπορεί, γιατί αύριο θα είναι αργά!

Οι γόβες

Κυριακή πρωί. Οι δρόμοι έρημοι. Αίφνης, ένα χιλιόμετρο απ’ το λιμάνι, παράλληλα με τις γραμμές του τρένου, το τοπίο αλλάζει ριζικά. Χαλιά απλωμένα, παρατεταγμένα μηχανάκια, ρούχα, κουζινικά κι ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς στο παζάρι του Πειραιά. Παραδόξως, ο κόσμος ήταν συγκεντρωμένος στα μεταχειρισμένα. Το μάτι μου έπεσε στα παπούτσια. Ένα ζευγάρι πολυφορεμένες γόβες. Θυμήθηκα, πριν δέκα χρόνια, εκείνον το δύσμοιρο μετανάστη πάνω στη μεταλλική γέφυρα της Φραγκφούρτης, αυτή που έχει στην είσοδό της μία επιγραφή στα ελληνικά από τον Οδυσσέα -του Τζόυς, όχι του Ομήρου. Αλλά τι σημασία έχει; Οι οδυσσείς παντού το ίδιο είναι. Ο άνθρωπός μας είχε βγάλει τα παπούτσια του, καθόταν σταυροπόδι με τα ξυπόλυτα πόδια του να ικετεύουν, περιμένοντας αγοραστή. Δεν ήξερα ποιος ήταν πιο δύστυχος, αυτός που πουλούσε τα παπούτσια ή αυτός που θα τα αγόραζε. Ξανακοίταξα τα γυναικεία παπούτσια του Πειραιά. Φαντάστηκα τα πόδια που τα φόρεσαν, τους δρόμους που περπάτησαν, τους αναστεναγμούς που λαθράκουσαν πεταγμένα κάτω από το κρεβάτι, όπου πλάγιαζε ο πόθος και το πάθος. Σαν να πουλάς μια ζωή. Σαν να αγοράζεις μια φορεμένη ζωή. Σαν να ζεις μη αυθεντικά, ή μήπως πιο πλούσια; Η απόχρωση μοιάζει με τη διάθεση της ψυχής να απαλύνει την ταύτισή της με την απόλυτη δυστυχία. Ναι, η φτώχεια μπορεί να είναι συναισθηματικά πιο πλούσια, αλλά είναι δυστυχία, είναι πόνος χωρίς δράμι χαράς. Θυμήθηκα τις χρυσοσκονισμένες γόβες στιλέτο του Γουόρχολ, ύστερα τα παπούτσια του Βαν Γκογκ, μετά τα παπούτσια εργασίας του Φλόιντ Μπάροουζ. Θυμήθηκα εκείνη τη γυναίκα που «εκτίμησε» την αξία του άντρα, που καθόταν απέναντί της, κοιτώντας τα παπούτσια και όχι τα μάτια του. Όπως «Ένα πρωί η Γκρέκα Χέρσκοβιτς κοίταξε τα παπούτσια του άντρα της και συνειδητοποίησε, με συνταρακτική βεβαιότητα, ότι ήταν έτοιμη να τον εγκαταλείψει» (Ρεμπέκα Μίλερ). Η πλήρης επικράτηση του φαίνεσθαι και, συγχρόνως, ο μαρασμός της εσωτερικότητας. Μόνο που ο πολιτισμός της εικόνας (του εμφαίνεσθαι και της ορατότητας) ο αμερικανικό τρόπος ως τέχνη και ζωή «τρίζει» σαν το χρηματοπιστωτικό του σύστημα. Ο «μαζάνθρωπος», αυτό το γλιτσερό καταναλωτικό έκζεμα λιώνει σαν το σαλιγκάρι στο αλάτι.

Η Αντιγόνη

Μίσος, μισεροί, ανθρώπινα μισάδια, που βρίσκουν νόημα και λόγο ύπαρξης στην κάθεξη του άλλου. Φανατικά ανθρωποειδή που σκορπίζουν το θάνατο για τη δόξα της πίστης τους. Η πίστη, όμως, που έχει ανάγκη το θάνατο για να υπάρξει, που θεωρεί ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι περιττοί, είναι τουλάχιστον απάνθρωπη, είναι φασιστική. Μιλώ για τους φονταμενταλιστές τρομοκράτες που μακέλεψαν τη Βομβάη. Κι όμως η κορυφαία αντιστασιακή ενέργεια από καταβολής ανθρώπου στηριζόταν στην Αγάπη. «Δεν γεννήθηκα για να ζήσω μες στο μίσος αλλά για να μοιράζομαι την αγάπη» έλεγε η Αντιγόνη του Σοφοκλή. Πέρα κι απ’ αυτό, μισερή είναι και η διάκριση των θυμάτων ανάλογα με την εθνικότητα. Για τους δικούς τους ενδιαφέρονταν οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Έλληνες, όλοι. Ως εάν οι Γάλλοι να έχουν μεγαλύτερη αξία από τους άλλους 150, μπορεί και παραπάνω, νεκρούς της Βομβάης. Μόνο που οι ίδιοι οι Γάλλοι(ως παράδειγμα αναφέρονται), αυτοί που αγωνιούν για μερικούς από τους εγκλωβισμένους συμπατριώτες τους, μένουν εντελώς αδιάφοροι για τους 265 νεκρούς άστεγους στην πολιτισμένη χώρα τους. Χθες, άλλος ένας ακόμα Γάλλος άστεγος πέθανε. Και η «δολοφονία» συνεχίζεται. Μόνο που εδώ ο τρομοκράτης είναι αφανής, αόρατος. Το ίδιο αόρατοι είναι και οι άστεγοι. Δεν έχουν όνομα. Είναι απλώς ένας αριθμός ανθρώπων χωρίς στέγη. Και σκέφτεσαι, ποιος είναι χειρότερο, το ορατό μίσος ή αδιαφορία; Γι’ αυτό λέω ότι η τρομοκρατία των φονταμενταλιστών μουσουλμάνων έχει την ίδια φύτρα με την εκλεπτυσμένη «τρομοκρατία» του περίφημου δυτικού πολιτισμού που σκοτώνει μέσω της ανεργίας, της έλλειψης στέγης και της πείνας(Τζων Γκρέι). Και οι δύο τρομοκρατίες είναι τα δίδυμα της δυτικής νεωτερικότητας, τα αντικριστά κάτοπτρα ενός πολιτισμού του θανάτου. Υπάρξει έξοδος από αυτό το φαύλο κύκλο του αίματος; Υπάρχει. Είναι η αντίσταση με τον τρόπο της Αντιγόνης. Μια ανυπακοή που αρνιέται το μίσος, τασσόμενη σταθερά υπέρ μιας αγάπης που μοιράζεται.

Περί ευαισθησίας

Ναι, «για να αντιληφθούμε σωστά, πρέπει να αισθανθούμε» (Ίγκλετον). Αλλά πως θα αισθανθούμε σωστά για να αντιληφθούμε σωστά; Αρκεί να αισθάνεται κανείς; Αν είναι έτσι, πως εξηγείται ότι ο βασανιστής ναζί αφού σκότωνε γύριζε στο σπίτι του, όπου χάιδευε με τρυφερότητα και αγάπη τα παιδιά του; Αρκεί η χριστιανική συμπόνια που αναλώνεται σε μια ατομική και ad hoc φιλανθρωπία; Στην Αμερική και οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι είναι ευαίσθητοι. Μόνο που οι πρώτοι σκέφτονται τους φτωχούς μέσω του κράτους πρόνοιας και οι δεύτεροι μέσω της φιλανθρωπίας. Συνεπώς, αλλιώς αισθάνονται οι μεν και αλλιώς οι δε, αλλά αισθάνονται. Που οφείλεται αυτή η διαφορά του αισθάνεσθαι; Για να αισθανθούμε σωστά απαιτείται μόνο αυτό που ο Κορνήλιος Καστοριάδης αποκαλεί πνευματική και «συναισθηματική καλλιέργεια»; Μα και ο ποιητής και ο λογοτέχνης αισθάνονται, αλλά είναι άλλο να προσανατολίζει κανείς την ευαισθησία του στην αριστοκρατική ανία της Μαντάμ Μποβαρύ κι άλλο στα πάθη και τη δυστυχία των φτωχών. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε την έκφραση της ψυχής των «πάνω», οπότε η λογο-τεχνία δεν είναι παρά μία τεχνο-λογία της εξουσίας, η οποία, σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας, κάνει τους «κάτω» να ονειρεύονται τη ζωή των «πάνω». Άρα, η λογοτεχνία δεν είναι άμοιρη πολιτικών συνεπειών είτε όταν γεφυρώνει τις ρωγμές των κοινωνικών αντιθέσεων είτε όταν τις κάνει πιο ορατές. Ποιο είναι το όφελος αυτής της ορατότητας; Η δημιουργία ενοχής σε κάποιους από τους «πάνω» αλλά και η δημιουργία αγανάκτησης στους πιο καλλιεργημένους από τους «κάτω» (άποψη Σαρτρ). Ποιος όμως από τους σημερινούς δημιουργούς λειτουργεί έτσι; Ποιος από τους Έλληνες διανοούμενους, απ’ αυτούς που δόξαζαν τον τρίτο δρόμο του Μπλερ, θα βγει να μιλήσει για το λάθος του αλλά και για την ανάγκη ανακατανομής του πλούτου; Ποιος θα υπερασπιστεί την επιστροφή στην κοινωνική δικαιοσύνη του New Labour και στη φορολογία των πλούσιων(από 40 στο 45%); Ποιος θα βγει να πει ότι την κρίση πρέπει να την πληρώσουν αυτή που κέρδισαν και οδήγησαν σ’ αυτή; Σοκ στη Βρετανία, σοκ και στην Ελλάδα. Πάντα, όταν μιλάμε συγκεκριμένα, η μάσκα της ευαισθησίας πέφτει.

Ρατσισμός

Προχθές,, συνέβη στον Άγιο Παντελεήμονα η πρώτη σύγκρουση, ο πρώτος «εμφύλιος των κάτω» με τους μετανάστες και τους αντιεξουσιαστές(Έλληνες) από τη μια και τους Έλληνες κατοίκους και τους χρυσαυγίτες(Έλληνες) από την άλλη. Εκ πρώτης όψεως έχουμε δύο πολιτικά μορφώματα που οικειοποιούνται τη μία ή την άλλη πλευρά, προσπαθώντας να επιβάλλουν τη δική τους λύση στη σοβούσα κοινωνική σύγκρουση. Αλλά που οφείλεται η σύγκρουση; Οι Έλληνες είναι χαμηλόμισθοι ή χαμηλοσυνταξιούχοι, αλλά είναι ενταγμένοι στην κοινωνία, αντίθετα οι μετανάστες είναι οι «αποκλεισμένοι», οι «απ’ έξω», αυτοί που «δεν χωρούν πουθενά», διεκδικώντας το χώρο τους στην κοινωνία, χωρίς πολλές φορές να έχουν να διαθέσουν για να ζήσουν κανένα άλλο κεφάλαιο εκτός από το ίδιο τους το σώμα(γι’ αυτό και η εγκληματικότητα, εκπόρνευση κ.ά.). Το αίτημα ένταξης από την πλευρά των μεταναστών γίνεται στο όνομα της καθολικής αρχής της ηθικής ισότητας. Αντίθετα, οι Έλληνες (κάτοικοι και φασίστες) αρνούνται την ισότητα αυτή, καθώς ανατρέπει την «καθαρότητα» του κοινωνικού χώρου και των ίδιων ως πολιτισμικών υποκειμένων μιας εθνικής ιδέας. Εξ ου και το βραχυκύκλωμα. Το αν το βραχυκύκλωμα θα προκαλέσει κοινωνικό μπλακ άουτ ή μια νέα εξισορροπιστική διευθέτηση ή όχι εξαρτάται από την ένταση της σύγκρουσης και τις διάφορες κεντρικές πολιτικές εκτόνωσης. Με άλλα λόγια, τα προχθεσινά επεισόδια ήταν μία περιορισμένη «συσκότιση» που εκτονώνει το μπλακ άουτ ενός γενικευμένου ρατσισμού που είναι πλέον πραγματικότητα στην ελληνική κοινωνία. Γιατί, όμως, οι αντιεξουσιαστές είναι υπέρ των μεταναστών; Επειδή δεν ευθύνονται οι τελευταίοι για την κατάστασή τους αλλά και λόγω της παραδοσιακής ουμανιστικής ιδέας σύμφωνα με την οποία, αν η επίσημη καθολικότητα ερείδεται στην εξαίρεση και τον αποκλεισμό, η ριζική καθολικότητα, αυτή που είναι αποκλεισμένη από την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων, είναι ο φορέας της αληθινής «μαχόμενης» καθολικότητας και της συμπερίληψης όλων των «εκτός των τειχών». Η τελευταία εκφράζει το δημοκρατικό Όλον, ένα γενικό συμφέρον χωρίς αποκλεισμούς, σε αντίθεση με τους γηγενείς και τους φασίστες συμμάχους τους που εκφράζουν μόνο τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους.

Αριστερός χριστιανισμός

«Οι αριστεροί πιστεύουν στο Θεό περισσότερο από τους δεξιούς». Τάδε έφη ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος. Είναι άγνωστο με ποια κριτήρια «μετράει» την πίστη ο μακαριώτατος. Αλλά αν ο κ. Ιερώνυμος θεωρεί, όπως οι αριστεροί, ότι ο Θεός είναι της Αγάπης και της Συμπόνιας και όχι της Δύναμης όπως πιστεύουν οι δεξιοί τότε δεν είναι ότι οι αριστεροί πιστεύουν περισσότερο, αλλά ότι ο αρχιεπίσκοπος ή είναι ένας «αριστερός χριστιανός» ή συντάσσεται με την άποψη του Σλαβόι Ζίζεκ. Ο τελευταίος προτείνει την απελευθέρωση της εγελιανής (και λακανικής) διάστασης του χριστιανισμού, εγκαταλείποντας «το κέλυφος της θεσμικής του οργάνωσης. «Είτε αφήνουμε στην άκρη τη θρησκευτική μορφή είτε διατηρούμε τη μορφή, αλλά χάνουμε την ουσία», λέει ο φιλόσοφος. Με άλλα λόγια είτε αφήνουμε στην άκρη την χυδαία «εκκοσμίκευση» τύπου Εφραίμ αλλά και την Εκκλησία ως εξουσιαστική γραφειοκρατική δομή είτε χάνουμε το περιεχόμενο του χριστιανικού μηνύματος. Το σπάσιμο του κελύφους, η διάλυση της θεσμικής οργάνωσης είναι «η ύστατη ηρωική χειρονομία που περιμένει το Χριστιανισμό: προκειμένου να σώσει το θησαυρό του, πρέπει να θυσιάσει τον εαυτό του- σαν τον Χριστό, που έπρεπε να πεθάνει για να μπορέσει να αναδυθεί ο Χριστιανισμός». Υπ’ αυτή την οπτική, η Εκκλησία μπορεί να «χαρίσει» την τεράστια περιουσία της. Ο Ζίζεκ, πάντως, ως ακραιφνής εγελιανός εκκεινεί από την αντιστροφή της πρώτης θέσης για τη φιλοσοφία της ιστορίας του Βάλτερ Μπένγιαμιν: «Η μαριονέτα που ονομάζεται ‘’θεολογία’’ είναι σε θέση να κερδίζει πάντα. Μπορεί εύκολα να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε, αρκεί να εξασφαλίσει τις υπηρεσίες του ιστορικού υλισμού, ο οποίος σήμερα, όπως ξέρουμε, έχει ρυτιδωθεί και αναγκάζεται να κρύβεται». Το θέμα, συνεπώς, δεν είναι μια κάποια πίστη, μια «ανεσταλμένη» ιδιωτική πίστη, αλλά η πίστη ως «ορισμένη ριζική εμπειρία», ως η «ικανότητα να ανοίξεις τον εαυτό σου σε μια ορισμένη ανήκουστη διάσταση, με τον τρόπο που το άνοιγμά μας στη ριζική Ετερότητα μας επιτρέπει να υιοθετήσουμε μια συγκεκριμένη ηθική στάση, να βιώσουμε μια μορφή απόλαυσης που θα μας συγκλονίσει…». Υπ’ αυτή την οπτική μόνο μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ένας αριστερός μπορεί να πιστεύει περισσότερο στο Θεό!

Πρόταση

Η πτώση της κατανάλωσης στις ΗΠΑ έχει σπάσει όλα τα ιστορικά ρεκόρ. Ο αποπληθωρισμός είναι το νέο φάντασμα που απειλεί την κοινωνία της κατανάλωσης και την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία. Εντούτοις, κανένα αντίπαλο «φάντασμα» δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Η στρατηγική του καπιταλισμού, που, περνώντας από το στάδιο της παραγωγής σ’ αυτό της κατανάλωσης, οικειοποιήθηκε την απόλαυση αντί να την αποκλείει και χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τις ανθρώπινες ορμές και επιθυμίες ως κινητήρες ανάπτυξης της οικονομίας, πνέει τα λοίσθια. Η καταναλωτική κοινωνία και η αντίληψη ότι μπορούμε να μετέχουμε της ευτυχίας αγοράζοντας αντικείμενα στις υπεραγορές-ναούς, ότι μπορούμε να είμαστε οι κυρίαρχοι του πεπρωμένου μας και των ηδονών μας, αφού μπορούμε να τις παράγουμε, να τις έχουμε και να τις επιδεικνύουμε κατά το δοκούν, αυτό το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο της θεσμισμένης, καταναγκαστικής «ευτυχίας» καταρρέει. Μαζί συντρίβεται και ο μύθος της συμβολικής ισότητας, αυτής της δανεικής ισότητας που παρά τις τεράστιες οικονομικές ανισότητες, κατάφερνε να τις αποκρύπτει, δημιουργώντας στους «κάτω» την πεποίθηση ότι μπορούν όλοι, ακόμη κι αυτοί, να λάβουν μέρισμα από την παραγόμενη ευτυχία. Αποκαλύπτεται πλέον η μεγάλη μπλόφα των σύγχρονων καταναλωτικών κοινωνιών, η «λευκή μαγεία» απόκρυψης της πραγματικότητας και η οικουμενική δήθεν δημοκρατική ιδεολογία, η οποία στην πραγματικότητα καλύπτει την απούσα δημοκρατία και την ανεύρετη ισότητα. Παρόλα αυτά, κανείς δεν μιλάει για τον άγονο πραγματισμό της τρέχουσας καταναλωτικής ευδαιμονίας, που απέκλεισε την ανθρωπιστική σοφία και τους όρους της, κανείς δεν αναδεικνύει το κριτικό υποκείμενο και την επανασύνδεση της ικανοποίησης με την πολιτική δράση, με το γενικό καλό, με το Εμείς, με τη συναισθηματική ανάπτυξη, την πνευματική καλλιέργεια και τη φιλία· κανείς δεν λέει ότι στη θέση της εκπεσούσης ιδεολογίας της ατομικής ηδονής πρέπει να ανακαλύψουμε εκ νέου και να προτείνουμε τη χαρά της κοινής πράξης. Αλλιώς, το 68% των εργαζομένων που βρίσκονται εκτός των συνδικάτων θα γίνει 100%.

HOMO AMERICANUS

Tο βιβλιοπωλείο ΣYΓXPONH EKΦPAΣH(Λιβαδειά)
και οι EKΔOΣEIΣ KAΣTANIΩTH
με αφορμή την έκδοση του βιβλίου
H O M O A M E R I C A N U S
σας προσκαλούν σε εκδήλωση με θέμα
TA XAPAKTHPIΣTIKA THΣ AMEPIKANIKHΣ IΔIAITEPOTHTAΣ
τη Δευτέρα 24 Nοεμβρίου 2008 και ώρα 8.15 μ.μ.
στο χώρο του βιβλιοπωλείου.
Θα μιλήσει ο ΓIΩPΓOΣ ΠAΠAΣΩTHPIOY, συγγραφέας του βιβλίου.
Bιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

G20

Είναι γνωστή η ρήση πως "όταν τα βουβάλια παλεύουν στο βάλτο την πληρώνουν τα βατράχια". Αυτό μάλλον θα ισχύσει και στην παρούσα συγκυρία, όπου ο βάλτος είναι η μεγάλη κρίση, βουβάλια οι μεγάλες χώρες-οικονομίες του πλανήτη και βατράχια οι μικρές και φτωχές χώρες αλλά και οι «κάτω». Ας δούμε όμως τα γεγονότα εντεύθεν ή πέραν της θυμόσοφης λαϊκής μεταφοράς. Προχθές, έγινε η συνάντηση στην Ουάσινγκτον της G20 με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης. Οι φιλοδοξίες του Γκόρντον Μπράουν για ένα νέο Bretton Woods (η συμφωνία του 1944 για τους κανόνες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού παιγνίου) δεν φαίνεται να ευοδώνονται. Ομοίως, διαψεύσθηκε και ο Σαρκοζί που έβλεπε τη συνάντηση ως ευκαιρία για την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και την είσοδο της παγκόσμιας οικονομίας στην περίοδο του «ρυθμισμένου καπιταλισμού». Και τούτο γιατί οι ΗΠΑ αρνούνται τη δημιουργία συστήματος πέδησης (φρένων) στα κερδοσκοπικά κεφάλαια. Δεν είναι χωρίς σημασία η μη συμμετοχή του νέου προέδρου των ΗΠΑ, Μπάρακ Ομπάμα στη συνάντηση, με το πρόσχημα ότι οι ΗΠΑ έχουν ένα πρόεδρο! Γενικά, η αμερικανική πολιτική ηγεσία σε διακομματικό επίπεδο απορρίπτει την πρόταση των Ευρωπαίων για τη δημιουργία υπερεθνικών κανόνων και ελεγκτικών μηχανισμών. Αλλά και οι Ευρωπαίοι με προεξάρχουσα την καγκελάρια Μέρκελ δεν συμφώνησαν για το μέγεθος της επιθυμητής διεθνούς ρύθμισης, υποχωρώντας τελικά στα εθνικά όρια για την αντιμετώπιση της κρίσης (ο καθένας μόνος του). Με άλλα λόγια, το παιγνίδι που παίζεται αυτή τη στιγμή μεταξύ των διεθνών παικτών είναι οι θέσεις τους στο νέο διεθνή συσχετισμό. Οι ΗΠΑ αρνούνται να απολέσουν την ηγεμονία τους και τον σχεδόν αποκλειστικό έλεγχο των διεθνών θεσμών, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι Ευρωπαίοι, όπως είδαμε, επιθυμούν νέες ρυθμίσεις και ελεγκτικές αρχές. Η Ουάσινγκτον δεν το θέλει και θεωρεί, πως οι χώρες της Ευρώπης(αντιμετωπίζονται ξεχωριστά και όχι ως ΕΕ) έχουν μεγαλύτερη «φωνή» στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο από το οικονομικό τους βάρος. Η Κίνα από την οποία ζητείται μεγαλύτερη οικονομική συνδρομή στο ΔΝΤ (Γκ. Μπράουν) ζητάει ευλόγως να έχει κι αυτή «φωνή» εντός του θεσμού. Τελικά, θα έχουμε μία συμμαχία ΗΠΑ-Κίνας, δεδομένης και της στήριξης σήμερα της αμερικανικής οικονομίας από την Κίνα, και αντιπαράθεση Ουάσινγκτον-Βρυξελλών; Αυτό μένει να το δούμε. Τα πράγματα θα αποσαφηνιστούν μετά από 100 μέρες όταν θα γίνει κατά πάσα πιθανότητα η νέα συνάντηση με τη συμμετοχή του νέου προέδρου των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα. Εν τω μεταξύ, όλοι οι άλλοι, οι εργαζόμενοι όλων των χωρών του κόσμου και οι μικρές οικονομίες θα βρίσκονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας περιμένοντας το παγκόσμιο κατεστημένο να αποφασίσει αν θα έχουμε «νεοφιλελεύθερο» ή «ρυθμισμένο καπιταλισμό»!

Χαμαιλέοντες

Είναι με όλους: Με τον Μπους και την στρατιωτική εισβολή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, υπέρ του Κλίντον και των βομβαρδισμών στην πρώην Γιουγκοσλαβία, υπέρ του σχεδίου Ανάν και προπάντων υπέρ του λιγότερου κράτους και της νεοφιλελεύθερης αντίληψης της απορύθμισης των αγορών, αφού αυτές σύμφωνα με τη λογική τους μπορούν να αυτορυθμίζονται. Τώρα που οι αγορές καταρρέουν και μεσούσης της τρομερής διεθνούς οικονομικής κρίσης, οι εντόπιοι νεοφιλελεύθεροι «χαμαιλέοντες» οικειοποιήθηκαν το χρώμα του… Ομπάμα. Αναμενόμενο. Εξάλλου, όλα τα κρίνουν εκ του αποτελέσματος. Και ο Ομπάμα νίκησε! Οφείλουμε, πάντως, να τους αναγνωρίσουμε πως δεν είναι καθόλου ρατσιστές. Δεν τους ενδιαφέρει αν «η γάτα είναι άσπρη ή μαύρη», αρκεί να κάνουν τη δουλειά. Ποια δουλειά όμως, και για ποιόν; Θα αφήσουν τον Ομπάμα να προβεί σε μέτρα ανακούφισης των «κάτω» οι «conservateurs fiscaux» και η πανίσχυρη ομάδα του δημοκρατικού κόμματος, οι περίφημοι «Blue Dogs» (με 60 αντιπροσώπους στο Κογκρέσο), που ακούνε κοινωνική πολιτική και βγάζουν φλύκταινες; Το τεράστιο δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ ποια περιθώρια δίνει στο νέο πρόεδρο για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και ενίσχυση του κράτους πρόνοιας; Θα μπορέσει η νέα ηγεσία του Λευκού Οίκου να αντιμετωπίσει το «τεστ» μιας πρωτοφανούς διεθνούς κρίσης, που προέβλεψε ο αντιπρόεδρος Μπάιντεν για τους πρώτους μήνες της θητείας του Ομπάμα (κάτι τέτοιο συνέβη και με τον Κέννεντυ τον Οκτώβριο του 1962); Ή θα ανακρούσει πρύμναν, ισχυριζόμενος σαν εκείνον τον ανεκδιήγητο εκπρόσωπο της δικής μας ΔΕΗ ότι παρέχει ηλεκτρικό ρεύμα με τιμολόγια κάτω του κόστους στις επιχειρήσεις, επειδή κάτι ανάλογο κάνει και με τους πολύτεκνους; Όλα, συνεπώς, παίζονται, όλα είναι υπόθεση συσχετισμού δυνάμεων. Και οι «κάτω», αυτοί που θα έπρεπε να είναι στους δρόμους και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, γέρνοντας την πλάστιγγα, έχουν μαρμαρώσει σαν τη νάγια την ορχούμενη μπροστά στη πολλαπλασιασμένη από τα μίντια σαγήνη του νέου προέδρου.

Ομπαμανια

Υστερία. Παραλήρημα. Όποιος στην Ελλάδα τολμήσει να έχει επιφυλάξεις για τον Ομπάμα, όποιος αμφισβητεί το θέαμα, το τεραστίων διαστάσεων τηλεοπτικό σόου και για να κρίνει περιμένει την πολιτική πράξη του νέου προέδρου των ΗΠΑ, ε, αυτός είναι με την… Παπαρήγα. Δεν ξέρω πως σκέφτεται η Παπαρήγα, αλλά όποιος τολμά να αμφισβητεί τον δυαδικό τρόπο του σκέπτεσθαι(το ένα και το μηδέν του κομπιούτερ), τον μανιχαϊστικό τρόπο σκέψης (μανιχαϊστής είναι αυτός που κινείται στο δίπολο «μαύρο-άσπρο», «καλό-κακό», αυτός που χθες έλεγε «κακό» ή τρελό τον Μπους και σήμερα «καλό» τον Ομπάμα), αυτός σήμερα δέχεται τα πυρά των φανατικών του ανορθολογισμού. Ε, λοιπόν, οι Αμερικανοί, όχι όλοι αλλά πολλοί, είναι τουλάχιστον λιγότερο φανατικοί από τους Έλληνες (αυτούς που είναι άλλοτε εκσυγχρονιστές, δηλαδή τυφλά υποτακτικοί, και άλλοτε τυφλά αντι-αμερικανοί). Ιδού το πρώτο παράδειγμα: «Να περάσουμε από την ελπίδα στην εμπιστοσύνη» λέει ένας 60χρονος Αμερικανός, φανατικός οπαδός του Ομπάμα, «να δούμε τι μπορεί να κάνει, και να δούμε πως θα τηρήσει τις υποσχέσεις του». Να η επιφύλαξη, η αναμονή της πολιτικής πράξης, ο ορθολογικός παρά τον συναισθηματισμό τρόπο σκέψης. Θέλετε κι άλλο ένα παράδειγμα; Στην πρώτη σελίδα της δωρεάν εφημερίδας(Salvation) των φοιτητών του φημισμένου πανεπιστημίου Γέιλ από το οποίο πέρασε και ο Ομπάμα, υπάρχει μία ολοσέλιδη φωτογραφία του Ιησού με το πρόσωπο του… Μπάρακ Ομπάμα και λεζάντα: I am the way, the Truth and the Light (Εγώ ειμί η Οδός, η Αλήθεια και το Φως)! Ειρωνικό ή όχι το σχόλιο καταδεικνύει το πρόβλημα, τη μεταφυσική δηλαδή διάσταση της μεσιανικής υπερπροσδοκίας που έχει επενδυθεί στον αφροαμερικανό πρόεδρο των ΗΠΑ. Αλλά στην Ελλάδα αυτοί που «χάρηκαν» με… ιερό φανατισμό για το τέλος της εποχής Μπους, παραδόξως σκέφτονται σαν τον Μπους!

Εικονική ελπίδα

Ούτε ο Μπους είναι τρελός ούτε ο Ομπάμα άγιος. Όσο ο Μπους ήταν κατασκευασμένος δαίμονας άλλο τόσο είναι και ο Ομπάμα άγιος(θετική δαιμονοποίηση). Είναι χαρισματικός, είναι γοητευτικός, «είναι ποιητής» (Τόνι Μόρρισον), ένας που εμπνέει και κινητοποιεί τα πλήθη (όχι με ιδέες και προτάσεις αλλά με εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια), προς τα πού, όμως, εμπνέει και κινητοποιεί; Ως γνωστόν και οι φασίστες γοήτευαν και κινητοποιούσαν τα πλήθη μέσω της γητιάς της ρητορικής τους. Γι’ αυτό πρέπει να περιμένουμε την πολιτική πράξη του νέου προέδρου των ΗΠΑ για να αποφανθούμε. Προς το παρόν και αποκωδικοποιώντας μπορούμε να πούμε ότι ο Ομπάμα πιστεύει στη «θεϊκή εύνοια» προς τον αμερικανικό λαό (εκλεκτός λαός). Συνεπώς «Το όνειρο των προγόνων είναι ζωντανό» για την αλλαγή του κόσμου! Είπε, επίσης, ότι η εκλογή του είναι απάντηση σε όσους «αμφισβητούν τη δύναμη της δημοκρατίας μας». Όμως, πόσα χρήματα χρειάστηκε η εκλογή του; Από πού τα άντλησε; Γιατί ο Μέηλερ, ο Τσόμσκι ακόμη και ο Κρούγκμαν, ένας άνθρωπος του κατεστημένου, μιλούν για εκφασισμό των ΗΠΑ; Υπάρχει ένα δίκτυο θεσμών(«με οσμή μαφίας» Κρούγκμαν)- μέσα ενημέρωσης, πανεπιστήμια, κράτος, κόμματα- που κανοναρχούνται από λίγους ανθρώπους και μέσω των οποίων «αμείβονται οι νομιμόφρονες και τιμωρούνται οι διαφωνούντες» και προμηθεύουν στους υπάκουους πολιτικούς, τους απαραίτητους πόρους για να κερδίσουν τις εκλογές. Ο Ομπάμα ανήκει ή όχι στους υπάκουους; Ο νεοκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ μίλησε για «επανίδρυση του έθνους», ότι «δεν είμαστε απλώς μία συλλογή ανθρώπων», αλήθεια πως θα γίνει αυτό; Με βάση ποια ιδέα και ποια εμπνέουσα αξία; Επιπλέον, ποιοι είναι οι «νέοι εχθροί» που «θέλουν να διαλύσουν τον κόσμο» και τους οποίους «εμείς θα τους νικήσουμε»; Δυστυχώς, όλα τα στοιχεία του λόγου του Ομπάμα είναι διαπιστωτικά της βαθιάς οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής και εθνικής κρίσης των ΗΠΑ, αλλά η συνταγή είναι παραδοσιακή, αυτοκρατορική και γι’ αυτό επικίνδυνη. Εξάλλου, το πολιτικό πλαίσιο των κινήσεών του δεν διαμορφώνεται από τον ίδιο αλλά από τους χρηματοδότες του.

Γιατί Ομπάμα;

Γιατί οι ΗΠΑ χρειάζονται έναν πρόεδρο σαν τον Ομπάμα; Τι νέο θα κομίσει ο αφροαμερικανός πρόεδρος στη χειμαζόμενη από την οικονομική, κοινωνική και πολιτική (ως ηγεμονική δύναμη) κρίση Αμερική; Ήδη ο μύθος Ομπάμα έχει γοητεύσει τον κόσμο ολόκληρο (Ομπαμανία) και εκ προοιμίου καλύπτει τις ρωγμές της εικόνας των ΗΠΑ. Το γεγονός ότι ένας αφροαμερικανός θα είναι ένοικος του Λευκού Οίκου παρουσιάζεται ως η μεγάλη δύναμη της αμερικανικής δημοκρατίας και κοινωνίας που μπορεί να βρίσκει λύσεις (στο αμπαλάζ, βέβαια, στο μύθο και όχι στην ουσία της πολιτικής). Θυμίζουμε, πάντως, ότι ο ρατσισμός στις ΗΠΑ είναι ένα σύνθετο σύστημα συμπεριλήψεων και αποκλεισμών (εθνοτικών, φυλετικών, θρησκευτικών, πολιτικών). Μάλιστα, πριν μισό περίπου αιώνα, ο Κέννεντυ ήταν ο πρώτος και τελευταίος καθολικός πρόεδρος. Η εκλογή του ήταν μια επανάσταση γιατί οι προτεστάντες προτιμούσαν «να παραδώσουν τη χώρα στους κομμουνιστές παρά στους καθολικούς»!
Όμως, ο μύθος και οι ψευδαισθήσεις τις οποίες μέμφεται ο Τσόμσκι δεν είναι άνευ σημασίας στην Αμερική, αντιθέτως. Η αμερικανική «πολύ-πίστη»(εκλεκτός λαός, καταναλωτικό όνειρο-εικόνα, θετικισμός γραμμικής προόδου, λατρεία νέων τεχνολογιών, Ομοσπονδιακό Σύνταγμα), χρειάζεται πάντα νέους θεούς(καλτ πρόσωπα όπως ο Ομπάμα). Συνεπώς, ο αφροαμερικανός μπορεί να μην διαφοροποιείται ουσιαστικά από τον Μακέην, όμως μπορεί να συστήσει το «νέο πακέτο» των ΗΠΑ στο εξωτερικό και να δημιουργήσει μια νέα ενοποιό και κινητοποιό «εμπνέουσα αξία» (Ρ. Ρόρτυ) στο εσωτερικό. Και τούτο γιατί η ηγεμονική εικόνα των ΗΠΑ στον κόσμο (η καλύτερη δημοκρατία, οικονομία και πολιτισμός) αφού «εξάγεται», επιστρέφει και τροφοδοτεί τον αμερικάνικο εθνικισμό (αμερικανισμό), λειτουργώντας ως η «σως» που δένει και συνέχει την πολυπολιτισμική αμερικανική κοινωνία, αυτήν την πολυεθνική ομοσπονδιακή «σαλάτα». Αλλά στη δεδομένη συγκυρία του θαμπώματος του πολιτισμικού (και οικονομικού) αμερικανικού προτύπου, η προσπάθεια κατάκτησης της πρότερης θέσης των ΗΠΑ με την «εξαγωγή δημοκρατίας» και την πεποίθηση ότι το δικό τους δημοκρατικό σύστημα είναι το καλύτερο (Ομπάμα: «Θα αλλάξουμε τον κόσμο») είναι τερατωδώς αλαζονικό και φασιστικό (Ν. Μέηλερ: Η αντίληψη περί εξαγωγής της δημοκρατίας «μπορεί να ενθαρρύνει το φασισμό στις ΗΠΑ και στον κόσμο»). Ήδη ο Τσόμσκι μιλάει για στοιχεία φασισμού στην ίδια την κοινωνία.

Η βία της ανεργίας

«Πως θα πω στο σπίτι ότι απολύθηκα;». Το ερώτημα μένει μετέωρο. Ποια, τάχα, είναι η αξία ενός άνεργου στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης; Καμία. Μηδέν. Το μέγα ζήτημα είναι η διάσωση των τραπεζών και όχι των ανθρώπων. Και οι τράπεζες, αυτές που μόλις σώθηκαν, διπλασίασαν το περιθώριο του κέρδους τους! Γι’ αυτό λέω ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται σε κάποιους άπληστους αλλά είναι εγγενές, είναι δομικό στοιχείο του συστήματος. Το κέρδος παραμένει η μεγάλη «θεότητα», η ζωτική ορμή, το κινούν αίτιο του καπιταλισμού. Το σύνδρομο του σκορπιού ισχύει εν προκειμένω πλήρως. Αλλά ο άνεργος στο δρόμο προς το σπίτι εξακολουθεί να αναρωτιέται: πως θα το πει; Η βία της ανεργίας θα περάσει από τη γδαρμένη του ψυχή στην ίδια του την οικογένεια, προπάντων στα παιδιά. Παντού είναι εγγεγραμμένη η βία· στην επιθυμία, στην αγωνία, στη χαρά και την οδύνη. Αλλά αυτοί οι βιασμοί, αυτοί οι ζωντανοί θάνατοι στα μάτια των παιδιών είναι αναβάσταχτοι. Και τότε μπορεί να τρελαθείς. Γιατί η τρέλα συμβαίνει όταν δεν έχεις κανένα να δεις το πρόσωπό σου, όταν σου ενδοβάλουν την ενοχή ότι φταις εσύ που δεν είσαι ανταγωνιστικός και όχι ο επιχειρηματίας, που επιδιώκει μεγαλύτερα κέρδη! Τότε είναι που τρελαίνεσαι. Γιατί η τρέλα είναι αταξία οφειλόμενη στην απελπισία, όταν δεν έχεις κάποιον που να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε σένα, όταν δεν υπάρχει μία κοινότητα, ένα συνδικάτο, μια συντροφιά ώστε να διοχετευθεί η υπερχειλίζουσα ενέργεια της οδύνης, της απελπισίας. Τελικά, ο πόνος αντί να γίνει δημιουργικός, αντί να στραφεί στην κεντρική αιτία θα περιοριστεί στον διπλανό, στον μετανάστη που έρχεται από τα φτωχευμένα Βαλκάνια, θα στραφεί εναντίον των άθλιων της Πάτρας, εκείνων που στοιβάζονται κατά δεκάδες σε μικρά σάπια καΐκια ή σε ψυγεία, σ’ αυτούς που βολοδέρνουν τις άδειες νύχτες στην Κουμουνδούρου και στην Ομόνοια. Εκεί όπου ο μόνος ελεύθερος χώρος του επιχειρείν για άνεργους και μετανάστες είναι η παρανομία, το έγκλημα αλλά με διακύβευμα την ίδια τη ζωή τους.

Σάμπατο Ερνέστο

Η σημερινή κρίση, έγραφε πολύ παλιά ο Ερνέστο Σάμπατο, δεν είναι μόνο κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά μιας αντίληψης για τη ζωή και τον άνθρωπο που εμφανίστηκε στη Δύση με την Αναγέννηση και η οποία δημιουργήθηκε από τρεις αντινομίες: ένα ατομικιστικό κίνημα που κατέληξε στη μαζικοποίηση, ένα νατουραλιστικό κίνημα που κατέληξε στη μηχανή και ένα ανθρωπιστικό κίνημα, που κατέληξε στην απανθρωποποίηση. Και οι τρεις περιπτώσεις δεν είναι παρά όψεις της μέγιστης αντίφασης που είναι η απανθρωποποίηση της ανθρωπότητας και η οποία είναι το αποτέλεσμα δύο δυναμικών αμοραλιστικών δυνάμεων: του χρήματος και του ορθού λόγου. Γιατί όταν η αστική τάξη έφτασε στη φάση της επιστήμης, χρειάστηκε ένα ορθολογικό και αφηρημένο σχήμα, για να συνδέσει τα γεγονότα κι έτσι ιδιοποιήθηκε το θέμα της Αφαίρεσης. Το Χρήμα και ο Ορθός Λόγος θα παραχωρήσουν την κοσμική εξουσία στον άνθρωπο, χάρη στην Αφαίρεση. Έτσι, από το συγκεκριμένο προϊόν, όπως ένα δημητριακό, οδηγούμαστε στην ισχύ του χρηματιστή, που δεν έχει δει ποτέ του ένα κόκκο σταριού(πραγματική οικονομία). Επίσης, οι θεμελιωτές της θετικής επιστήμης από τον απέραντο πλούτο του υλικού κόσμου έθεσαν εντός του πραγματικού μόνο «τα ποσοτικά μετρήσιμα μεγέθη». Με αυτό τον τρόπο σχηματίσθηκε η πεποίθηση ότι η φύση «είναι γραμμένη με μαθηματικούς χαρακτήρες», ενώ στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για τη φύση, αλλά για τη μαθηματική δομή της. Έτσι, η «μαθηματική γλώσσα», αντί να εκφράσει τον απέραντο πλούτο της φύσης, εξέφρασε εν τέλει το «πυθαγόρειο φάντασμά της», σύμφωνα με το οποίο ένας εκ γενετής κωφάλαλος μπορεί να απολαύσει μια μουσική εξετάζοντας την παρτιτούρα της. Οι συγκινήσεις, τα συναισθήματα, τα βιώματα και οι μεταφυσικές αγωνίες, ο έρωτας και η ομορφιά έγιναν παγωμένα σύνολα ημιτόνων και λογαρίθμων, για να εξοβελιστούν, τελικά, στο χώρο των αυταπατών. Η ανθρωπότητα θα φτάσει στις έσχατες συνέπειες του τεχνολατρικού πολιτισμού, που είναι το λόγω της αφαιρετικής ενοποίησης μαθηματικό φάντασμα της πραγματικότητας και μια «φαντασιακή» κοινωνία που αποτελείται από «ανθρώπους-πράγματα». Σήμερα, που αυτό το μοντέλο καταρρέει, συμπαρασύρει τον ορθό λόγο, το χρήμα και την απόλυτη ατομικότητα (τις αφαιρέσεις του). Η ελπίδα πλέον βρίσκεται στον αγώνα για μια νέα σύνθεση: «…τη συμφιλίωση του ατόμου με την κοινότητα· όχι τον εκτοπισμό του ορθού λόγου και της μηχανής, αλλά στον αυστηρό περιορισμό στα εδάφη που τους αναλογούν (...) Το βασίλειο του ανθρώπου δεν είναι ο στενόχωρος και αγχωτικός χώρος του ίδιου του εγώ, ούτε η αφηρημένη κυριαρχία της συλλογικότητας, αλλά εκείνη η ενδιάμεση ζώνη στην οποία συνηθίζουν να λαμβάνουν χώρα ο έρωτας, η φιλία, η κατανόηση, η συμπόνια. Μόνο η παραδοχή αυτής της αρχής θα μας επιτρέψει να θεμελιώσουμε αυθεντικές κοινότητες, αντί για κοινωνικές μηχανές» (Ε. Σάμπατο «Άνθρωποι και γρανάζια»).

Τρίτος πόλεμος;

Τα μαγαζιά κλείνουν. Σε κάθε τετράγωνο στο Περιστέρι ένα ή δύο εμπορικά έχουν βάλει λουκέτο. Δεν ξέρω αν οι «νέοι φτωχοί» και οι νέοι 50.000 άνεργοι κατέβηκαν προχθές στους δρόμους. Από την εκτίμηση του αριθμού των διαδηλωτών, μάλλον όχι. Ίσως δεν εμπιστεύονται τον συνδικαλιστή, εκείνον με το κινητό στο αυτί, τα πανάκριβα ρούχα και παπούτσια, αυτόν που έλεγες ότι δεν έκανε πορεία στη Σταδίου αλλά πασαρέλα στην 4η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Καθώς τον έβλεπα κατάλαβα γιατί παρά την κρίση «οι κάτω δεν θέλουν» παρότι «οι πάνω δεν μπορούν» που μου έλεγε ο Σταμάτης. Τι καλύτερο θα προσφέρει στο συνδικαλιστή μας η ανατροπή; Ενδεχομένως να τον ξεβολέψει. Με τούτα και με τ’ άλλα η δουλεία και η δουλοπρέπεια έγιναν έξις και η κοινωνία στηρίζει τη συνοχή της και τη διατήρηση του status quo στη συναίνεση των θυμάτων. «Οι κάτω δεν θέλουν», αυτή η παθητικοποίηση, αυτός ο «ανάστροφος ολοκληρωτισμός» οδηγεί τον πολίτη στην ιδιώτευση (που οι αρχαίοι ταύτιζαν με την ηλιθιότητα) και στο φόβο της ανάληψης οποιασδήποτε ευθύνης, ακόμη και για τον ίδιο τους τον εαυτό. Γι’ αυτό ο άνεργος, ο πτωχεύσας, ο φτωχός και ο νεόπτωχος δεν αντιδρούν, δεν αγανακτούν, αντίθετα η ντροπή και η οργή ενδοβάλλεται και πεθαίνει εντός τους, ώσπου να σαπίσει οδηγώντας στην τρέλα ή την αυτοχειρία. Γιατί δεν υπάρχει πια θεσμός που να οργανώσει και να πολιτικοποιήσει την οργή, να την κάνει δύναμη με αποτελεσματική επιρροή στο δημόσιο χώρο, τέτοια που να αλλάξει το συσχετισμό δυνάμεων. Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό, είναι παγκόσμιο. Γι’ αυτό η κατάληξη αυτής της κρίσης θα είναι νέοι πόλεμοι με νέες εκατόμβες αθώων. Ήδη ο Μακέην (ειδικότερα ο Ρ. Κέηγκαν: The returne of history-and the end of dreams) μιλάει για τη «Λίγκα των δημοκρατιών» (ΗΠΑ, ΕΕ, ΝΑΤΟ, Ιαπωνία, Αυστραλία, Ινδία και ίσως Βραζιλία) που θα επιβάλλουν με ένοπλο τρόπο τη… δημοκρατία στα «αυταρχικά καθεστώτα», όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν κ.ά. Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος προετοιμάζεται…

Εμείς

Ήταν πριν πολλά χρονιά. Όλος ο κόσμος διαδήλωνε κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική και την αποφυλάκιση του Νέλσον Μαντέλα. Στο Παρίσι μία Γαλλίδα γυρίζει και με ρωτάει: «Έχουμε δίκιο;». Ήταν η εποχή που το αυτονόητο, ο αγώνας κατά του ρατσισμού και του φασισμού, η ιδέα ότι κανένας δεν είναι ελεύθερος όταν ακόμα κι ένας άνθρωπος είναι φυλακισμένος για τις ιδέες του, η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη, ο «μανικός έρωτας για τον Άλλον», το Εμείς, όλα ετίθεντο εν αμφιβόλω και υποχωρούσαν μπροστά στην επέλαση της πιο άγριας ατομικότητας, της δύναμης του ισχυρότερου και της χομπσιανής ζούγκλας. Τώρα, όμως, που τα Εγώ, όχι τα μεγάλα και τα ηρωικά, αλλά τα μικροεγώ των «πετυχημένων», τώρα που «οι αργόστροφοι με τα μεταξωτά βρακιά», η «μια ζωή εγώ κι εγώ» το έχουν βουλώσει, τώρα είναι η ώρα να αναδυθούν και πάλι οι πρόσκαιρα ηττημένες και ιστορικά νικήτριες αξίες. Γι’ αυτό σήμερα δεν έχει τόσο σημασία η αποχή από τη δουλειά, η απεργία όσο η συμμετοχή στη διαδήλωση, εκεί που συναντώνται τα εγώ και γίνονται εμείς, εκεί που πλάθεται η αλληλεγγύη και η συντροφικότητα και, γιατί όχι, ο «έρωτας για τον Άλλον». Ναι, τα συνδικάτα είναι «πουλημένα», είναι κομματικοποιημένα, είναι καπελωμένα από επαγγελματίες συνδικαλιστές που έχουν ξεχάσει τι σημαίνει δουλειά, τι σημαίνει απόλυση και δίνουν λόγο στο κόμμα μόνο και όχι σ’ εμάς, αλλά «αυτούς τους μαλάκες έχουμε», όπως θα έλεγε και ο Χένρι Μίλερ, και στο τέλμα, το βούρκο που τους αρέσει να «παίζουν», εκεί πρέπει να γυρέψουμε τις λασπωμένες παλιές αξίες, να τις ανανεώσουμε μέχρι που να φεγγίσουν μέσα τους νέα όνειρα και οράματα μιας καλύτερης ζωής για όλους. Το Εμείς δεν είναι μία ποσοτική κατηγορία αλλά μία ποιοτική αλλαγή, στο έδαφος της οποίας ανθίζει η Αγάπη, η ενεργητική πραότητα (Μπόμπιο) και η μεγάλη Ατομικότητα. Το Εγώ-Άνθρωπος που καταφάσκει στο δρόμο και την περιπέτεια, όχι για να την κοπανήσουμε από τον εαυτό μας, αλλά για να τον βρούμε.

Εναλλακτική

Περισσότερο κι από το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, πιο πολύ και από την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, η μεγάλη «πτώση» αφορά στη συνολική ιδεολογία αλλά και σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πρότυπο που κόμισε σε ολόκληρο τον κόσμο η Αμερική. Ο άνθρωπος-Εγώ, ο άνθρωπος-εικόνα, ο άνθρωπος-δύναμη, ο καταναλωτικός-άνθρωπος βρίσκεται πλέον σε αδιέξοδο. Η σημερινή κρίση, συνεπώς, είναι οικονομική, πολιτική και πολιτισμική. Κι αν όπως θεωρεί ο Τσόμσκι (κι έχει δίκιο) η αμερικανική κυριαρχία συνεχιστεί και μετά την κρίση, τίθεται το ερώτημα: Ποιος θα είναι ο χαρακτήρας της ηγεμονίας αυτής χωρίς τη δράση γοητείας που ασκούσε ο αμερικάνικος πολιτισμός («όνειρο»); Θα περάσουμε από την «ήπια βία» της γητιάς στη «σκληρή βία» των όπλων(λόγω και της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ); Αυτό μένει να διακριβωθεί. Εκείνο που έχει σημασία για την ώρα είναι ότι ο μύθος της «τέλειας αγοράς», της δήθεν διαφάνειας και ίσης πρόσβασης στην πληροφόρηση, που οδηγεί τάχα στην ισορροπία προσφοράς και ζήτησης, ο μύθος του «τέλειου ανταγωνισμού», ο οποίος στην πραγματικότητα καταλήγει πάντα στη σύσταση καρτέλ και «λόμπι», ο μύθος της δημοκρατίας που εδράζεται στη δύναμη των ΜΜΕ, στην υποταγή στις δημοσκοπήσεις και την διαμορφούμενη «γοητεία» ενός ιδιότυπου πολιτικού λαϊκισμού, που οδηγεί στο λήθαργο και την παθητικοποίηση του πληθυσμού, αλλά και η κοινωνία του αέναου ζάπινγκ, της φρούδας ελπίδας βελτίωσης της ζωής μέσω ενός τηλεπαιχνιδιού, όλοι αυτοί οι μύθοι έχουν καταρρεύσει μαζί με το καπιταλιστικό μοντέλο της δύναμης του ισχυρότερου και των αυξανόμενων ανισοτήτων. Και τώρα τι; Ο καπιταλισμός της μετακρίσης θα συνοδευτεί από ένα νέο ρεπερτόριο κατασκευασμένων ψευδαισθήσεων ή θα έχουμε ένα εναλλακτικό πολιτικό και πολιτισμικό σχέδιο που θα ανταποκρίνεται σε ένα νέο οικονομικό πρότυπο, ικανό να εξαλείψει την ύβριν της διαρκούς συσσώρευσης δίκην απόλαυσης (φετιχισμός); Θα έχουμε την επικράτηση των ουμανιστικών αξιών και μιας δημοκρατίας που θα αποβλέπει σε μία αύξουσα κοινωνική δικαιοσύνη κι ενός ανθρώπου του οποίου η ατομικότητα θα ανθίζει μέσα στο Εμείς και την αλληλεγγύη; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα θα είναι αποτέλεσμα πνευματικών και πραγματικών αγώνων, ήτοι ενός νέου συσχετισμού δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα.

Αφρόψαρα παντός καιρού

Τι κι αν τα γεγονότα τους έχουν διαψεύσει; Αυτοί επιστρέφουν για να μας πουν ότι τα είχαν προβλέψει. Στρεψοδίκες που επενδύουν στη λήθη και όχι στην α-λήθεια. Αφρόψαρα παντός καιρού κι αφρού! Επιστρέφουν οι εγχώριοι ψιττακοί της παγκοσμιοποίησης αγγλοσαξονικού τύπου, οι μπλεριστές, οι οπαδοί του Γκίντενς και της κοινωνίας της διακυνδύνευσης, οι εισαγωγείς της «ελαστικοποίησης» της εργασίας και της διαχείρισης των… «ανθρώπινων πόρων», οι λάτρεις της μετανεωτερικότητας, της αυτορρύθμισης της Αγοράς και του νόμου της απροσδιοριστίας, τα «θηλυκά μυαλά» των χρηματιστηριακών παιγνίων που θα… έσωζαν τα Ταμεία. Επανέρχονται ξιφήρεις και θρασείς, διαδηλώνοντας ότι αυτοί τα είχαν… προβλέψει. Μόνο που η κρίση εμπιστοσύνης είναι πλέον καθολική και περιλαμβάνει τόσο το αμερικανικό μοντέλο όσο και τους ίδιους. Το νεοφιλελεύθερο πρότυπο στο οποίο βασίσθηκε η αμερικανική αυτοκρατορία έχει καταρρεύσει, συμπαρασύροντας και την αυταρχική γεωπολιτική της Ουάσινγκτον (όπως αποδείχθηκε στη Γεωργία) αλλά και την ιδεοληψία της μετανεωτερικότητας ως αυτορρύθμιση μέσω της απροσδιοριστίας και των «νόμων» του χάους. Η ευρωπαϊκή νεωτερικότητα υπό την έννοια του ελέγχου των τεχνικών μέσων και της ανάπτυξης επιστρέφει πλησίστια. Μόνο που δεν ευδοκιμεί πλέον στο ευρωπαϊκό έδαφος αλλά στο ασιατικό. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ευρωπαίοι προτείνουν τον έλεγχο των χρηματιστικών αγορών (νέο Bretton Woods και κατάργηση των φορολογικών παραδείσων) αλλά οι ΗΠΑ παραπέμπουν αυτή την προοπτική στο «εγγύς μέλλον». Ο λόγος της άρνησης της Ουάσινγκτον οφείλεται στο γεγονός ότι δεν επιθυμούν να απεμπολήσουν την επικυριαρχία τους σε όλους τους παγκόσμιους οικονομικούς θεσμούς. Όμως, αυτό ήδη αρχίζει να συμβαίνει. Στο Πεκίνο την επόμενη εβδομάδα συναντώνται 43 χώρες -πλην των ΗΠΑ- για την αντιμετώπιση της κρίσης και τη μεταρρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η επιλογή της Κίνας υποδηλώνει και την αλλαγή του παγκόσμιου κέντρου βάρους που μετακινείται προς την Ασία. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα είναι έτοιμη να στηρίξει την παραπαίουσα Δύση μόνο αν αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων εντός των διεθνών θεσμών. Όμως, οι ΗΠΑ θα παραδώσουν αμαχητί την κυριαρχία τους;

Κρούγκμαν

Ο Πωλ Κρούγκμαν, ένας από τους πλέον γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους (σύμβουλος του Κλίντον και υποστηρικτής του Ομπάμα), βραβεύθηκε με το φετινό Νόμπελ Οικονομίας. Ποιες είναι οι απόψεις του Κρούγκμαν για τη σημερινή Αμερική; «Η Αμερική πριν από το Νιου Ντηλ –όπως και τώρα η Αμερική των αρχών του 21ου αιώνα- ήταν μια χώρα ακραίας ανισότητας στους τομείς του πλούτου και της ισχύος. Μια χώρα όπου ένα κατ’ όνομα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα δεν αντιπροσώπευε τα οικονομικά συμφέροντα της πλειονότητας(σ.σ. άρα αντιπροσωπεύει μια ελάχιστη μειοψηφία)…» αλλά διαιρούσε τους Αμερικανούς με βάση φυλετικά, εθνοτικά ή θρησκευτικά γνωρίσματα. Ο Κρούγκμαν δεν εξηγεί με ποιο τρόπο μία μειοψηφία (των δημοκρατικών συμπεριλαμβανομένων) καταφέρνει τη «διαίρεση των κάτω» σε μεγάλο βάθος ιστορικού χρόνου με ένα επεξεργασμένο και θεσμοποιημένο σύστημα συμπεριλήψεων και αποκλεισμών καθώς και μιας σειράς από «πολιτισμικούς κώδικες» (ιδεολογία). Γι’ αυτί η ανάλυσή του παρουσιάζει κενά. Η εξήγηση δηλαδή ότι η ανατροπή της «μεγάλης συμπίεσης» (Νιου Ντηλ) και η επάνοδος στην «επίχρυση» εποχή των μεγάλων ανισοτήτων, όταν αποδίδεται μόνο στον εσωτερικό συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων που άλλαξε λόγω της διάλυσης των συνδικάτων, είναι ελλιπής. Τι προτείνει σήμερα ο Κρούγκμαν; Ο Κρούγκμαν προσπαθεί (ακολουθώντας μάλλον τη θεσμική οικονομική σχολή και τον Γκαλμπρέηθ) να συνδέσει την οικονομική «σχετική ισότητα» με τη δημοκρατία και την ανισότητα με την άρνησή της. Άρα προοδευτικός πολιτικά κατά τη γνώμη του είναι αυτός που επιθυμεί την «ισότητα», ήτοι την αναλογική φορολογία των πλουσίων (του 1%!). Μόνο που ο οικονομολόγος δεν κάνει τη διάκριση μεταξύ οικονομικής και «συμβολικής ανισότητας». Διότι η οικονομική ανισότητα μπορεί να γίνει ανεκτή όταν υπάρχει η συμβολική σχετική ισότητα(π.χ. μέσω ενός δανεικού σπιτιού). Συνεπώς, το «όριο της οργής»(Ο Κρ. αναφέρεται στο «θάνατο της οργής») είναι εκεί που πλήττεται η συμβολική ισότητα (ξεσπίτωμα), όταν η εικόνα των «κάτω» και πολύ περισσότερο των «μεσαίων» κομματιάζεται, οδηγώντας στην τρέλα και τις αυτοκτονίες. Αλλά αν αξίζει ο Κρούγκμαν, είναι γιατί «ξεσκίζει» το μύθο της «αόρατης χείρας» (μύθος της Αγοράς).

Κρίση και εικόνα

Όταν τους ζητούσαν να σώσουν τους άνεργους ή τους συνταξιούχους (ταμεία) ή τα παιδιά της Αφρικής, δεν είχαν. Τώρα σώζουν τις τράπεζες. Κι όλοι αναρωτιούνται: που βρέθηκαν τόσα χρήματα; Κανείς δεν θα απαντήσει. Μόνο ο Μπέλοου κι άλλοι Αμερικανοί λογοτέχνες έλεγαν από τη δεκαετία του 1950, τότε που άρχιζε η λατρεία του «άγιου χρήματος» και της παντοδυναμίας της αγοράς πως «Ο κυνισμός ήταν (και είναι) ψωμοτύρι για όλους. Και η ειρωνεία, επίσης... Μπίζνες και τίποτε άλλο. Μπίζνες και ψέμα… ‘’Δειλία! Βρωμιά! Στριμωξίδι!’’». Τώρα τα ψέματα τελείωσαν, αλλά μόνο για να δώσουν τη θέση τους στα επόμενα. «Ο σκοπός θα εξακολουθήσει να αγιάζει τα μέσα» χωρίς κανείς να αναρωτιέται: Τι αγιάζει το σκοπό της αέναης συσσώρευσης; Και οι «μεσαίοι», αυτοί για τους οποίους μιλάει ο Κρούγκμαν και ο Ομπάμα, ποιοι είναι; Ποιο είναι το δράμα των μεσαίων τάξεων; «Ένας πλούσιος μπορεί να ’ναι ελεύθερος αν έχει ένα εκατομμύριο καθαρό εισόδημα. Ένας φτωχός μπορεί να ’ναι ελεύθερος γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτόν. Αλλά κάποιος σαν κι εμένα (σ.σ. τον μεσαίο) πρέπει να ιδρώσει για να επιβιώσει, όσο να πέσει κάτω νεκρός»(Μπέλοου). Ο φτωχός είναι ελεύθερος γιατί δεν φαίνεται, δεν έχει εικόνα, δηλαδή δεν υπάρχει! Και ο «μεσαίος», ο ενδιάμεσος, ο ούτε πλούσιος ούτε φτωχός είναι αυτός που βρίσκεται μεταξύ φωτός και σκότους, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, που αναγνωρίζεται κι ύστερα δεν αναγνωρίζεται, που υπάρχει κι ύστερα δεν υπάρχει. Αυτό είναι το μεγάλο κόλπο της «εικόνας» και της κατανάλωσης. Η αυτό-εικόνα αγοράζεται μέσω ενός σπιτιού ή ενός αυτοκινήτου, που παύουν να καλύπτουν μία απλή ανάγκη, καθώς μας εμπεριέχουν συμβολικά ως εικόνες. Ο «μεσαίος» άνθρωπος, ο κατ’ εξοχήν καταναλωτικός άνθρωπος ως υποκείμενο χάθηκε μέσα στα αντικείμενα, που τον περιτριγυρίζουν, καθιστάμενος αντικείμενο χωρίς ψυχή κι ο ίδιος. Και σήμερα που οι μύθοι εξαερώνονται, η ύπαρξη μέσω της εικόνας (αναγνώρισης) και της κατανάλωσης, αυτή η ιδεολογία που έχει γίνει habitus (έξις) θα ξαναγυρίσει το μπαταρισμένο σκάφος στα ίσια. Αρκεί να «τρέξει» χρήμα στους «μεσαίους». Γι’ αυτό μία ακόμη ληστεία σε βάρος των «κάτω» και υπέρ των τραπεζών εκλαμβάνεται ως φυσιολογική!

Ζητούν τα ρέστα

«Η διαφθορά φταίει για την κρίση» σύμφωνα με τον Ομπάμα. Ακριβώς όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος φταίει για τις κλιματικές αλλαγές. Ποιος όμως προκαλεί τη διαφθορά και τη μόλυνση; Αν λέγαμε ότι ο καπιταλισμός και η επιδίωξη του ύψιστου οφέλους φέρει εγγενώς μαζί του τη διαφθορά όπως το σύννεφο φέρει τη βροχή, κάποιοι θα διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους. Είναι οι ίδιοι που κατακεραύνωναν κάθε κριτική στην απορυθμισμένη νεοφιλελεύθερη Αγορά και την αμερικανικού τύπου παγκοσμιοποίηση. Οι ίδιοι ειρωνεύονται σήμερα ως… ιδεοληπτικούς όσους μιλούν για την κατάρρευση του καπιταλισμού. Όμως, κανείς δεν είπε ότι η κατάρρευση ενός ολόκληρου οικονομικού συστήματος θα συμβεί αύριο. Πολύ περισσότερο όταν δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Αλλά η «πτώση» ενός συστήματος, όπως και οι πτώσεις όλων των αυτοκρατοριών, αρχίζει πρώτα από τη διάλυση της νομιμοποιητικής ιδεολογίας του. Πάντως, η κατάρρευση θα διαρκέσει πολύ, σκορπίζοντας οδύνες και αίμα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στον άνεργο οικονομολόγο, τον τραγικό 45χρονο Κάρθικ Ρατζάραμ στο Λος Άντζελες που σκότωσε την οικογένειά του και αυτοκτόνησε. Μιλώ για ολόκληρο το σύστημα το οποίο μοιάζει με ασθενή που αιμορραγεί αλλά κανείς δεν ξέρει από που προέρχεται η αιμορραγία. Αλλά πέραν αυτών των γενικών, παρακολουθούμε σήμερα και το σαθρό οικοδόμημα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινοτική αλληλεγγύη αίφνης μετασχηματίστηκε στο «ο καθένας μόνος του»! Αξίζει όμως εδώ να δούμε και την ελληνική στάση απέναντι στην κρίση. Η Ελλάδα και όλη η Ευρώπη, σύμφωνα με τον Joseph Stiglitz, αν δεν χαλαρώσει το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης που περιορίζει το έλλειμμα στο 3%, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την κρίση. Ο ελληνικός προϋπολογισμός του 2009 υπ’ αυτή την οπτική, δεν είναι ένας προϋπολογισμός που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρίση αλλά την… «κοινοτική επιτήρηση». Αλλά ο μεγαλύτερος φόβος του Στίγκλιτζ είναι το «πάγωμα» της αγοράς (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) από το «πάγωμα» των δανείων. Αν μάλιστα δεν υπάρξει ένα συνολικό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σχέδιο, τότε ο πανικός θα οδηγήσει στην απόσυρση των αποταμιευτικών καταθέσεων κάτι που θα οδηγήσει στο χάος.

Αντικανίβαλοι

Έχει όρια ο καπιταλισμός; Έχει όρια η επιδίωξη του μέγιστου οφέλους; Όχι. Είναι, σήμερα, δυνατή η θέσπιση κανόνων που να θέτουν «όρια στην απληστία» (Πωλ Κρούγκμαν); Είναι πιθανή η επιστροφή στον Κέυνς; Όχι. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο που δεν επιδέχεται σκόπιμη, διορθωτική παρέμβαση καθώς λειτουργεί πλέον όχι σχετικά αλλά εντελώς αυτόνομα. Εν προκειμένω ισχύει το σύνδρομο του σκορπιού. Ο γάιδαρος (οι «κάτω») έχει χαθεί, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται μόνο στη διάσωση του σκορπιού με σωσίβια «ζεστού χρήματος». Με άλλα λόγια, τόσο ο Στίγκλιτς όσο και ο Κρούγκμαν δεν αμφισβητούν το σύστημα, αλλά τη λαιμαργία του! Η κατάσταση, όμως, είναι τέτοια που ο αφόρητα «παχυνθείς» νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αλλά και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν μπορούν να υπάρξουν με λιγότερο «φαγητό». Συνεπώς, τα 700 δις δολάρια δεν αρκούν. Το προκλητικότερο, όμως, όλων είναι ο κυνισμός με τον οποίο η Ουάσινγκτον και οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν τους «κάτω». Τη στιγμή που κλείνουν τα μάτια στην εξαγορά ή τη χρηματοδότηση των τραπεζών, απαγορεύουν την εγγύηση των καταθέσεων ως αντιβαίνουσα στη… νομοθεσία. Υποκρισία και αίσχος. Αλλά βρίσκουν και τα κάνουν, καθώς οι «κάτω» έχουν εμποτιστεί από την ιδεοληπτική πίστη ότι είναι εν δυνάμει κανίβαλοι («πάνω»). «Παλιότερα, η επίκληση της καριέρας ήταν ντροπή», μου λέει η άνεργη συνάδελφος Ελένη Λεοντίτση, στην άτονη και ευάριθμη συγκέντρωση των εργαζόμενων στα ΜΜΕ, «τώρα αρκεί για να νομιμοποιήσει κάθε αντισυναδελφική ενέργεια και κάθε υποτέλεια».
Όλοι σχεδόν έχουμε αποδεχθεί ως μέγιστη αρχή που κινεί και κανοναρχεί τον άνθρωπο και τον κόσμο την Αγορά, το εμπόρευμα. Όσοι πηγαίνουν κόντρα στο ρεύμα έχουν εξοστρακισθεί. Τα πρότυπα είναι όσοι ταυτίζονται και υπηρετούν τα αισθητικά, τα οικονομικά, τα ειδησεογραφικά και τα πολιτικά ιερατεία. Ο κανιβαλισμός λογίζεται απ’ όλους ως η πιο πραγματική πραγματικότητα, ενώ η ιδέα του ανθρώπου που σέβεται τον άλλον απολακτίζεται ως επιζήμια και γραφική ιδεοληψία. Ή κανίβαλος ή τίποτα. Δυστυχώς, την ώρα της κρίσης των κανιβάλων, οι αντικανίβαλοι αδυνατούν να προβάλουν την «… ανάδυση καινοφανών και απρόβλεπτων μορφών βίου και αυτοπραγμάτωσης....» (Μπερλίν).

Απελπισμένη ελπίδα

Έμοιαζε περισσότερο με αφροαμερικανή παρά με κουβανή. Εξάλλου δεν συμπαθούσε τον Κάστρο. Ήταν χαρούμενη για τον Ομπάμα. Αλλά όχι και για τη γνωριμία της μαζί μου, όταν της δήλωσα ότι η μόνη διαφορά του Μακέην από τον Ομπάμα ήταν το χρώμα τους! Αλλά την ίδια ελπίδα στον Ομπάμα επενδύουν και άλλοι Αμερικανοί, όπως το γνωστό εβδομαδιαίο περιοδικό The New Yorker, που ανακοίνωσε την επίσημη υποστήριξή του προς τον μαύρο υποψήφιο. Αλλά ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της υποστήριξης; Σε μια στιγμή οικονομικής κατάρρευσης και διεθνούς πολυπλοκότητας, πολιτικής αποτυχίας και του ηθικού να βρίσκεται στο μηδέν, η Αμερική σύμφωνα πάντα με το NY, οι ΗΠΑ «έχουν ανάγκη συγχρόνως από έμπνευση και ρεαλισμό, από αλλαγή και σταθερότητα». Αυτά, λοιπόν, τα εγγυάται ο Ομπάμα. Προπάντων σταθερότητα αλλά και επανάκτηση του απολεσθέντος κύρους της Αμερικής στον κόσμο. Με άλλα λόγια επενδύονται στον Ομπάμα ελπίδες και προσδοκίες που μόνο ένας «σωτήρας», ένας «μεσσίας» θα μπορούσε να υλοποιήσει. Είναι αυτό σωστό; Απολύτως όχι. Γιατί η σημερινή κατάρρευση των ΗΠΑ είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που έχει ξεκινήσει από πολύ παλιά και δεν οφείλεται μόνο στον Μπους, δηλαδή σ’ ένα πρόσωπο. Ο τελευταίος, δηλαδή οι νεοσυντηρητικοί ενδεχομένως να επιτάχυναν τις εξελίξεις. Είναι συνεπώς το όλο σύστημα που πάσχει. Όμως, οι Αμερικανοί έχουν γνωρίσει και άλλες καταστροφές (1929) και έχουν εξέλθει με επιτυχία από αυτές. Μπορεί να συμβεί το ίδιο και σήμερα; Σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο ναι, καθώς στην Αμερική είναι αδύνατο να υπάρξει ανατροπή του περίφημου αμερικάνικου «πατριωτισμού» που λειτουργεί τρομοκρατικά εναντίον όποιου ασκεί ριζική κριτική και προπάντων όταν αμφισβητεί το ρόλο των ΗΠΑ ως εκ Θεού (ή εκ της ιστορίας) ηγέτιδος δύναμης του κόσμου. Συνεπώς, η ανατροπή μπορεί να προκύψει με δραματικό τρόπο, δηλαδή μέσω μιας σύγκρουσης προς τα έξω, όπως συνέβη με τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανεμοδούρες

Αυτοί το είχαν πει, το είχαν προβλέψει! Οι διαπρύσιοι κήρυκες του κανιβαλικού καπιταλισμού, οι κυνικοί, οι αρχιερείς των «ναών» της Αγοράς αλλά και οι διάκονοί τους αίφνης κάνουν «τακ» από την αντίθετη πλευρά για να βρεθούν πάλι με ούριο τον «άνεμο της ιστορίας» στα πανιά τους. Αυτοί που κάθε κριτική κατά της περίφημης παγκοσμιοποίησης την ανήγαγαν σε «αντιαμερικανισμό» (το γνωστό… «σοσιαλισμό των ηλιθίων»), τώρα ανακάλυψαν τον Στίγκλιτς, ενώ αύριο δεν θα διστάσουν να επικαλεσθούν τον Σεν ακόμη και τον Τσόμσκι. Αλλά και η περίφημη Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι λέει άραγε η περίφημη επιτροπή ανταγωνισμού, αυτή που απαγόρευε δια ροπάλου τις χρηματοδοτήσεις επιχειρήσεων (όπως η Ολυμπιακή), επιβάλλοντας κολοσσιαία πρόστιμα; Γιατί δεν παρεμβαίνει τώρα που η βρετανική αλλά και η γερμανική κυβέρνηση κρατικοποιούν ή χρηματοδοτούν ιδιωτικές τράπεζες; Γιατί το επιτρέπουν; Υπηρετεί τον «ελεύθερο ανταγωνισμό» ή ΕΕ ή όχι; Γιατί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κάνει μεταγγίσεις «αίματος» (του δικού μας) στην τραπεζική αγορά; Πρόκειται περί σουρεαλισμού, όπως διατείνονται κάποιοι, ή για την κατάρρευση του πολιτικού και ιδεολογικού οικοδομήματος της κοινής αγοράς; Αν κρίνουμε από την αμηχανία και τα χαμηλά ανακλαστικά των Βρυξελλών αλλά και από το γεγονός ότι οι αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα μόνο σε εθνικό επίπεδο, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ακόμη και η οικονομική διάσταση της ΕΕ με τις αρχές (του νεοφιλελευθερισμού) που τη διέπουν, έσκασε δίκην πομφόλυγα. Όμως, που θα οδηγήσει η κρίση; Θα έχει πολιτικές συνέπειες; Θα σημάνει αλλαγές; Αυτό δεν είναι αυτονόητο και σχετίζεται με την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων. Αν κρίνουμε από την κινητοποίηση των δημοσιογράφων προχθές, είναι φανερό ότι η αλλαγή είναι δύσκολη. Τα συνδικάτα είναι απαξιωμένα και η ιδεολογική φενάκη του νεοφιλελευθερισμού πάρα πολύ ισχυρή. Γι’ αυτό πρέπει να πάμε στα συνδικάτα, «Ακόμα κι αν έχει απομείνει μία όλη κι όλη χαίνουσα πληγή, θα πρέπει να αντλήσουμε κι απ’ αυτήν έστω κι αν δεν παράγει τίποτα παρά μονάχα βατράχια, και νυχτερίδες, και ανθρωπάρια», όπως θα έλεγε ο Χ. Μίλερ.

Πανεπιστήμιο

«Χιονίζει» στον Άρη. Ο πλανήτης Γη φλέγεται. Ο καπιταλισμός ζει την υπαρξιακή του αγωνία κι ο Αλέξανδρος τη χαρά αλλά και την οικτρή απογοήτευσή του, την κατάρρευση ενός κόσμου που τον είχε φανταστεί αλλιώς. Με τα έπαθλα της θριαμβευτικής επιτυχίας του στις πανελλήνιες και πολλά όνειρα παραμάσχαλα πήγε, χθες, να γραφτεί στη σχολή του. Το πρώτο μπλόκο, ο πρώτος αιφνιδιασμός συνέβη μόλις κατέβηκε στη στάση «Πανεπιστήμιο»: «Είσαι πρωτοετής;». Στράφηκε ξαφνιασμένος προς την κατεύθυνση της φωνής. Ένα κορίτσι της «παράταξης» στάθηκε δίπλα του κι άρχισε να τον πολυβολεί με ενδιαφέρον, σχεδόν αγάπη, και προτάσεις για καφέ και πάρτι. Τον ρώτησε αν εργάζεται. Απάντησε «ναι». «Α, εμένα δεν αφήνουν οι γονείς μου να εργαστώ» αντιδήλωσε το κορίτσι της «παράταξης». Η πρώτη διαφορά κοινωνικού μεγέθους και κουλτούρας: Η εργασία είναι για τους «κάτω». Του έδωσε ένα πολυτελέστατο ντοσιέ με σημειώσεις, οδηγούς για τη σχολή και τη ζωή, ακόμη και cd, και τον κάλεσε στη συνάντηση της «παράταξης» στην ΕΣΗΕΑ, όπου ο πρόεδρος και οι καθηγητές του τμήματος θα καλωσόριζαν τους «νέους» φοιτητές τους. Ο Αλέξανδρος πρώτα απογοητεύτηκε και μετά θύμωσε. Αυτό που έπρεπε να κάνει η (δημόσια) σχολή, το έκαναν οι «παρατάξεις» (αλήθεια πόθεν έσχον τα χρήματα για όλα αυτά;) με αντίτιμο την ψήφο ή και την πολιτική του ένταξη. Το πελατειακό σύστημα σε πλήρη ανάπτυξη από την… πηγή. Θεώρησε ότι τα κενά και οι ελλείψεις είναι σκόπιμες για να τις καλύπτουν οι κομματικές παρατάξεις. Κατάλαβε ότι δεν είναι το πανεπιστήμιο ο εκπαιδευτικός τόπος της αξιοκρατικής κοινωνικής ανόδου, αλλά το κόμμα. Ή ενταγμένος ή εκτός. Ή ασπόνδυλο-μαλάκιο ή εξόριστος. Τέτοια «πύρρειο νίκη» δεν την περίμενε. Τέτοια δούλωση, τέτοια έλλειψη σεβασμού, τέτοια υποτίμηση, τέτοιον εξεφτελισμό δεν τον άντεχε. Συμμετείχε από τους πρώτους στους αγώνες όταν ήταν στη β΄ Λυκείου, αλλά ήθελε πάντα να είναι ελεύθερος, να επιλέξει με βάση θέσεις και προγράμματα και όχι να τον επιλέξουν, να τον (εξα)αγοράσουν με δόλωμα το… μέλλον. Γι’ αυτό ήδη άρχισε να ζητάει πληροφορίες για τους «αντιεξουσιαστές»!

Νιούμαν-ΗΠΑ

Πέθανε ο Πωλ Νιούμαν, την ώρα που «Το χρώμα το χρήματος» και το αμερικανικό όνειρο ξεθωριάζουν, τη στιγμή που μία επαναστατική αλλαγή στον τρόπο παραγωγής (πραγματική οικονομία) αλλά και στον τρόπο ζωής, η «αλυσίδα» και το αυτοκίνητο Φορντ Τ κλείνουν έναν αιώνα «ύπαρξης». Ο Νιούμαν δεν ήταν ο Ντην ή ο Μπράντο, δεν υποδυόταν το φορέα επαναστατικών ιδεών ή πρακτικών, έπαιζε με τη σαγήνη των γαλάζιων του ματιών, με την ήπια βία, που είναι η γοητεία ως τρόπος επιβολής. Ο Νιούμαν ήταν συνεπώς η «εικόνα» της ακμάζουσας Αμερικής. Τότε που δεν χρειαζόταν να ψάξει κανείς στους αμερικάνικους μύθους για να βρει αν υπάρχει κόκκος αλήθειας, τότε που αρκούσε να λέει ότι «Η Αμερική ΕΙΝΑΙ» (Χ. Μίλερ) ή «Εγώ Είμαι» (Ουίτμαν). Από εδώ εκκινεί η συνεχής ανάπτυξη της ιδέας της αμερικανικής ατομικότητας. Αυτή ήταν η επανάσταση των προτεσταντών αγγλοσαξόνων που επισυνέβη στις ΗΠΑ. Αλλά τότε η ατομικότητα συνυπήρχε με τη μαζικότητα, όπως τα αυτοκίνητα (μοντέλα Τ) της Φορντ συνυπήρχαν με τα αυτοκίνητα της Τζένεραλ Μότορς. Τα πανομοιότυπα αυτοκίνητα της Φορντ ήταν η μαζική πλευρά, αυτή που έβγαλε όλη την «Αμερική στους δρόμους» και μόνο τα αυτοκίνητα της Τζένεραλ Μότορς ήταν εκείνα που συμβόλιζαν την κοινωνική άνοδο. Ατομικότητα και ομογενοποίηση, Φορντ και Τζένεραλ Μότορς συνυπήρχαν αρμονικά σε ένα απέραντο πεδίο όπου η ορατότητα, η απόκτηση «εικόνας» ήταν συνυφασμένη με την ταυτότητα. Μόνο που η ατομικότητα (όπως και η ατομική ιδιοκτησία με την απόκτηση ενός σπιτιού ή ενός αυτοκινήτου) αποδείχθηκε το 2008 μια τεράστια απάτη. Ήδη το παραμικρό ψήγμα πραγματικού έχει σβήσει από τη θεατρικοποίησή του. Το ίδιο και η κοινωνική κινητικότητα. Οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και ο αδηφάγος κανιβαλισμός του αμερικανικού καπιταλιστικού πρότυπου εξαφάνισαν τις ενδιάμεσες καταστάσεις και τα εν αναμονή Εγώ που περίμεναν να ξεφύγουν από τη μάζα, κατέληξαν άστεγοι και άνεργοι. Το «αμερικάνικο όνειρο» δεν είναι πλέον αναγκαίο. Οι «πάνω» κουράστηκαν να παίζουν το παιγνίδι του φιλάνθρωπου, όπως ο Νιούμαν, και των γεωδαισιακών του Αϊνστάιν, όπως οι χρηματιστές, και γι’ αυτό τώρα βγαίνουν κυνικά με τα πραγματικά τους ρούχα, αυτά του λύκου. Αλλά αφού δεν άφησαν τίποτα όρθιο γύρω τους, άρχισαν να τρώγονται και μεταξύ τους.

Νέες φενάκες

Που είναι εκείνοι που με το main stream της ιστορίας στα πανιά τους και το μελάνι made in USA στη γραφίδα τους λοιδορούσαν όσους τολμούσαν κόντρα στον καιρό να ασκούν κριτική στην αμερικανικού τύπου (νεοφιλελεύθερη) παγκοσμιοποίηση; Που βρίσκονται οι «ιερείς» της «ελεύθερης» Αγοράς, του «ελεύθερου» ανταγωνισμού και όσοι έψελναν ότι «ο αντιαμερικανισμός είναι ο σοσιαλισμός των ηλιθίων»; Που είναι ο Γουόλιν και οι οπαδοί του; Που είναι οι θιασώτες του «ελάχιστου κράτους» τώρα που η Wall Sreet περιμένει το σχέδιο σωτηρίας από το κράτος; Μήπως πρέπει να πούμε ονόματα; Ή μήπως σε λίγο θα μας πουν ότι αυτοί τα… έλεγαν;! Είναι ικανοί ακόμη και γι’ αυτό, έτσι όπως είναι «ευπροσάρμοστοι» και πετούν σαν τα φτερά στον κάθε άνεμο. Το θέμα, όμως, δεν είναι αν κάποιοι επιβεβαιώθηκαν και κάποιοι διαψεύστηκαν, αλλά ότι οι τελευταίοι θα μας προκύψουν με νέα ονόματα, με νέους όρους και νέο αμπαλάζ για να πλασάρουν το ίδιο προϊόν. Δεν αποκλείεται, συνεπώς, να μας μιλήσουν σε λίγο με τους όρους του Σουμπέτερ και της «δημιουργικής καταστροφής»,σύμφωνα με την οποία μπορείς να καταστρέφεις τα πάντα, αρκεί αυτό να αποφέρει οικονομικό κέρδος. Να, λοιπόν, το νέο σύνθημα της καπιταλιστικής σκέψης: «Καταστρέψτε το παρελθόν, φτιάξτε το μέλλον». Μόνο που η σημερινή καταστροφή δεν είναι ελεγχόμενη. Αλλά κι έτσι να ήταν, ποιοι ανήκουν στο παρελθόν και για ποιους θα είναι το μέλλον; Μα εξυπακούεται ότι στο παρελθόν ανήκουν οι «κάτω», οι εργαζόμενοι και στο μέλλον οι «πάνω», οι άνθρωποι του τζόγου και της εικονικής οικονομίας. Αυτό ενδέχεται να μη συμβεί, εάν αλλάξει ο συσχετισμός των πολιτικών δυνάμεων, αν αντιδράσουν οι εργαζόμενοι. Δυστυχώς, όμως, η αντίδραση των τελευταίων εξακολουθεί να είναι μειωμένης ισχύος καθώς τα συνδικάτα έχουν προ πολλού απομαζικοποιηθεί ή απαξιωθεί ως αναξιόπιστα (κοινώς «πουλημένα»). Βεβαίως, υπάρχει η δυνατότητα της αυθόρμητης διαμαρτυρίας και αυτοοργάνωσης των εργαζομένων στις ΗΠΑ και σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά και αυτό δεν είναι ορατό. Δεν απομένει, συνεπώς, παρά η επιστροφή των ίδιων επιχειρηματικών δυνάμεων και των ίδιων μιντιακών «αρχιιερέων» τους που θα επαναφέρουν την οικονομική και ιδεολογική τάξη με νέες φενάκες.

Χρυσόβουλα και Χοτζέτια

Εκείνοι που ασχολούνται με την ιστορία θα αντιληφθούν ότι η υπόθεση της διεκδίκησης δημόσιας περιουσίας από διάφορα μοναστήρια παραπέμπει στον πυρήνα του αγροτικού προβλήματος στην Ελλάδα. Ως γνωστόν, η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Άρτας το 1881 έγινε υπό τον όρο της προστασίας των απέραντων τσιφλικιών, που είχαν αγοράσει πάμφθηνα από τους Τούρκους (1873) ο Χρηστάκης εφέντης Ζωγράφος(Θεσσαλία-Κιλελέρ) και ο γαμπρός του –νομικός, χρηματιστής, αρχαιολόγος, υπουργός και προπάντων τσιφλικάς- Κ. Καραπάνος, καθώς και των λεγόμενων «βακούφ», δηλαδή των περιουσιών θρησκευτικών ιδρυμάτων και σχολείων. Το 1882 προέκυψε μεγάλη αντιπαράθεση στη Βουλή μεταξύ του Καραπάνου και των Παχύ, Ζυγομαλά, ενώ οι κάτοικοι(κολήγοι και μικροϊδιοκτήτες) περιοχών της Άρτας θέλησαν να υπαχθούν ξανά υπό το λιγότερο επαχθές καθεστώς της οθωμανικής αυτοκρατορίας! Την ίδια εποχή ξέσπασε μεγάλη αντιπαράθεση για το νομικό καθεστώς των τσιφλικιών, αν δηλαδή ίσχυαν τα τούρκικα χοτζέτια και ταπία, το ίμορο, το μιρί και το τεσσαρούφ! Οι τελικές νομικές γνωμοδοτήσεις ευνόησαν, τελικά, τους τσιφλικάδες, καθώς εξέφραζαν απλώς το συγκεκριμένο συσχετισμό δυνάμεων στη Βουλή αλλά και την πολιτική βούληση του Χαρίλαου Τρικούπη να προσελκύσει στην Ελλάδα τα κεφάλαια της ελληνικής διασποράς. Αυτός είναι ο λόγος που ο Τρικούπης τάχθηκε αναφανδόν και με σχεδόν δουλικός τρόπο υπέρ των τσιφλικάδων. Τελικά, το πρόβλημα, αφού ήταν αμιγώς πολιτικό, λύθηκε πολιτικά και όχι νομικά. Αυτό συνέβη με την απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου να προχωρήσει σε αναγκαστική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Βέβαια, αν και ο νόμος ψηφίσθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1910 υλοποιήθηκε μετά την μικρασιατική καταστροφή. Τα γράφουμε όλα αυτά γιατί και το σημερινό ζήτημα είναι πολιτικό. Οι διεκδικήσεις μοναστηριών και μητροπόλεων που βασίζονται σε βυζαντινά χρυσόβουλα ή τουρκικά χοτζέτια είναι αστείες. Το πρόβλημα είναι πολιτικό και όχι νομικό. Και μπορεί να επιλυθεί μόνο πολιτικά.

Οι γιάπης

Τους έβλεπα να βγαίνουν από τις απαστράπτουσες πλην πτωχευμένες κυβερνοπόλεις τους (Lehman Brothers και Merrill Lynch), άνεργοι πια αλλά πάντα «ατσαλάκωτοι», χωρίς καμία σύσπαση λύπης στο πρόσωπό τους, κυνικοί όπως πάντα, αλλά αυτή τη φορά απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό. Είναι οι πρώην «κύριοι όλος ο κόσμος» του Κάφκα, εκείνοι που συμπύκνωναν όλο τον κόσμο στο υπερτροφικό Εγώ τους, είναι οι 150 χιλιάδες «γιάπηδες», οι εφευρέτες των νέων «χρηματιστικών προϊόντων», που βύθισαν την αμερικανική οικονομία στο χάος. Είναι οι νεαροί-θρύλοι με την ακατάβλητη θέληση, οι έξυπνοι που έχουν ανατραφεί από λύκους, αυτοί για τους οποίους η «φήμη», η εικόνα είναι μια κρίσιμη παράμετρος: «Μια λέξη σε πάει στην κορυφή, μια συλλαβή σε γκρεμίζει». Θρησκεία τους η «πληροφόρηση», αυτή είναι το μοναδικό νόημα της ζωής τους. Τα data, τα δεδομένα είναι τα μόνα που έχουν ψυχή. Τους βλέπω να κρατούν αγκαλιά όλη τους την ύπαρξη σ’ ένα χαρτόκουτο με cd, με «πληροφορίες». Όλα εδώ είναι μετατρέψιμα σε κυματιστές αράδες πληροφοριών. Το σώμα, ο άνθρωπος είναι συρρικνωμένος σε μία δομή πληροφοριών. Ακόμη και η επαφή με τα μάτια, το βλέμμα που μοιράζεται για μια στιγμή σημαίνει «παραβίαση των συνθηκών». Το παν είναι η σκέψη, το παιγνίδι με τη σκέψη, η σκέψη έξω από τα όρια, η επίθεση στα όρια της αντιληπτικής ικανότητας, η σπέκουλα στο κενό, το παιγνίδι στο κενό. Από τη μια το ζην επικινδύνως του υπερμανιακού χρηματιστή, η φυλή των πολιτών του κόσμου με «ένα ζευγάρι αρχίδια Νέας Υόρκης»(Ντελίλο). Κι από την άλλη ο παλιός κόσμος, αυτός της παρωχημένης ευρωπαϊκής αριστοκρατίας. Συζευγμένοι οι δύο αυτοί κόσμοι (εικονική και πραγματική οικονομία) κάνουν το χρήμα «να μιλάει στον εαυτό του». Μόνο που οι φούσκες έχουν όρια. Τώρα οι γιάπηδες θα αντιληφθούν ότι δεν ήταν παρά ένα τεχνικό στοιχείο του συστήματος, απλά πιόνια, ότι η τεχνολογία-θεός και ο απεριόριστος πλούτος είναι μία χίμαιρα, ότι το «κυβερνοκεφάλαιο» και η εικονική οικονομία στέλνουν κόσμο και κοσμάκη για να πεθάνει μ’ ένα σπασμό στο δρόμο.

Χάος

Χάος στις χρηματαγορές. Τα χρηματιστήρια καταρρέουν. Η τέταρτη σε μέγεθος αμερικανική τράπεζα, η Lehman Brothers πτώχευσε, η γνωστή Merrill Lynch εξαγοράσθηκε από την Bank of America. Η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ αδυνατεί να «ρίξει» και άλλο ρευστό στην αγορά. Ο μανιακός καπιταλισμός και η επίσημη εκδοχή του ο νεοφιλελευθερισμός, ό,τι μέχρι χθες είχε την ισχύ «φυσικής αλήθειας», διέρχεται σήμερα την αυτοκαταστροφική φάση της διπολικής του διαταραχής και ήδη σαν την… παγκοσμιοποιημένη Μήδεια του Βασίλιεφ «σκοτώνει τα παιδιά του». Ο θρήνος 150 χιλιάδων γιάπηδων της Wall Street, που βρέθηκαν στο δρόμο, ακούγεται μέχρι την Αθήνα. Οι δυσμενείς προβλέψεις των σκεπτικιστών της αμερικανικού τύπου «παγκοσμιοποίησης» επαληθεύονται. Τελικά, η υπερβολική προσφορά σπιτιών (ενυπόθηκα δάνεια) δεν μπόρεσε να απορροφηθεί ούτε από τον άνεργο καταναλωτή ούτε από το συνεχώς μειούμενο μισθό του εργαζόμενου αμερικανού. Η υπερσυσσώρευση λειτούργησε σαν ένα «πανωσήκωμα» που γκρεμίζει όλο το οικοδόμημα. Το δεύτερο μεγάλο χτύπημα μετά τους δίδυμους πύργους. Όσοι μιλούσαν για την ανάγκη επιβολής μέτρων ελέγχου του κεφαλαίου και στήριξης των… «χαμένων της επανάστασης», των εργαζόμενων, επιβεβαιώνονται. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, η ατμομηχανή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με καύσιμο την αρχή της μέγιστης μεγέθυνσης των αποδόσεών του και αδιαφορώντας πλήρως για τις πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες οδηγούν τον πλανήτη ολόκληρο στην άβυσσο. Η σχετική αυτονόμηση μάλιστα του συστήματος οδηγεί και στη θυσία ακόμα και των μεγάλων παικτών, δηλαδή των παιδιών του. Η ορατή πλέον σύγκρουση είναι αυτή μεταξύ κοινωνίας και αγοράς, που οξύνεται ακόμη περισσότερο καθώς η οικονομική μεγέθυνση δεν είναι συμβατή με τη σωτηρία του πλανήτη. Η προτεινόμενη ιδέα ενός νέου παγκόσμιου ουμανισμού, ο συγκερασμός της αγοράς και της δημοκρατίας, η επιβολή διεθνών κανόνων για ελάχιστα ημερομίσθια, ο εθνικός έλεγχος πάνω στο παγκόσμιο κεφάλαιο θεωρούνται ως οι πλέον στοιχειώδεις διευθετήσεις για την έξοδο από τη σημερινή κρίση.