Συμβολική ισότητα

Γιατί στην Ελλάδα της ανεργίας, της φτώχειας και του Μνημονίου δεν κουνιέται φύλλο; Γιατί η απελπισία συσσωρεύεται χωρίς να εκφράζεται πολιτικά ειμή μόνο σποραδικά κι αποσπασματικά, όπως στο κίνημα «Δεν πληρώνω»; Μήπως πρόκειται για τον «θάνατο της οργής», όπως λέει ο Πωλ Κρούγκμαν, ότι δηλαδή οι εργαζόμενοι έχουν πάθει μία συναισθηματική ακαμψία και δεν αισθάνονται απολύτως τίποτα, όπως συμβαίνει με τα ισχυρά ηλεκτροσόκ; Το ερώτημα επανέρχεται μαζί με τα νέα βάρβαρα μέτρα λιτότητας και την απουσία αντιδράσεων εκ μέρους των πληττόμενων. Μία απάντηση μπορεί να είναι το γεγονός ότι η οικονομική ανισότητα μπορεί να γίνει ανεκτή, έχοντας ως όριο την «συμβολική ισότητα»(εικόνα). Δεν είναι τυχαίο ότι οι ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του ‘70 ήταν η χώρα με τις μεγαλύτερες καταναλωτικές δαπάνες σε προϊόντα «εικόνας». Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα τις δύο προηγούμενες –ίσως και τρεις- δεκαετίες. Άρα, υπάρχει ένα απόθεμα όχι μόνο οικονομικό αλλά και προϊόντων εικόνας, δηλαδή συμβόλων, όπως το αποκτηθέν «τζιπ» ή το εξοχικό, αλλά και τα ενδύματα, που αποτελούν ανάχωμα στο αίσθημα δυσανεξίας και κατ’ επέκταση οργής. Με άλλα λόγια, το «όριο της οργής» δεν βρίσκεται εκεί που υπάρχει η οικονομική ισότητα αλλά εκεί που τείνει να χαθεί η συμβολική ισότητα. Όταν η εικόνα των «κάτω» και πολύ περισσότερο των «μεσαίων τάξεων» δεν είναι δυνατόν να αγορασθεί, τότε δεν αποκρύπτονται οι «ταξικές διαφορές», οξύνοντας το αίσθημα της διαφοράς και της δυσανεξίας. Τι γίνεται σ’ αυτή την περίπτωση; Ή μία έκρηξη της οργής, ή μία διοχέτευσή της σε νέα κοινά πεδία για πλούσιους και φτωχούς, όπως είναι ο πατριωτισμός. Στις ΗΠΑ ενεργοποιούνταν αναλόγως των περιστάσεων άλλοτε η Πίστη κι άλλοτε η Πίστωση. Όταν η πίστωση χώλαινε επιστρατεύονταν η πίστη είτε στη θρησκεία είτε στην πατρίδα(πόλεμοι) είτε ακόμη και στην ποδοσφαιρική ομάδα(σ.σ. σύμφωνα με τον Ρεζίς Ντεμπρέ η πίστη έχει διασπαστεί σε πολλές επί μέρους «θρησκείες»). Ο κοινός εχθρός, εν προκειμένω οι φανατικοί μουσουλμάνοι για τη Δύση, ή ο αντίπαλος –ο Ολυμπιακός ή ο Παναθηναϊκός- για την Ελλάδα θα ενισχύσουν τη συνοχή και ο πόλεμος –κυριολεκτικά ή μεταφορικά- θα αναδείξει με άλλον τρόπο τα Εγώ.
Υπό αυτή την οπτική, αρχικά ο «πόλεμος» είτε με τον εθνικό εχθρό είτε με τον ποδοσφαιρικό αντίπαλο – κι εδώ έχουμε νεκρούς- θα συστήσει το sinthome, το λακανικό «σύμπτωμα», που θα είναι ένας τρόπος αποφυγής της διαλυτικής κοινωνικής ανισορροπίας και της προσπάθειας αναδημιουργίας της απολεσθείσας συνοχής, δηλαδή της συμβολικής επικοινωνίας των «πάνω» και των «κάτω», που έχει διακοπεί. Όμως, κάποτε το σύστημα εναλλαγής της πίστης και της πίστωσης παθαίνει βραχυκύκλωμα και τότε όλα είναι πιθανά…