Παραγωγή ευγένειας

«Μη πάρεις τα μάτια σου από μένα και χαθώ μες στο σκοτάδι» έλεγε η Μαρία Πολυδούρη στον αγαπημένο της Κώστα Καρυωτάκη. «Σπάσε το ρυθμό και πίστεψέ με, ένωσε τα πνευμόνια μου, γέμισε τα φράγματα με χώμα και λουλούδια, μη με πουλάς για το φεγγάρι…» έγραφε ο Φουέντες. Μη με πουλάς για το φεγγάρι! Το ίδιο λέγαμε κι εμείς στην «Ωραία της Ημέρας», στο φωτεινό αντικείμενο της εφηβείας μας, η οποία χθες μας είπε με όλη την αλαζονεία της αρχαίας ομορφιάς της πως «Η Ελλάδα είναι σαν τον ουρανό με τ’ άστρα». Σήμερα, όμως, δεν θα μιλήσουμε ούτε για την ομορφιά ούτε για το μέτρο των αρχαίων Ελλήνων, θα μιλήσουμε για την ιστορία μας και το νεοελληνικό πολιτισμό, την ερμηνεία των οποίων θέλουν να οικειοποιηθούν μονοπωλιακά κάποια μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα.
Σύμφωνα με τον Σβορώνο ο χαρακτήρας μιας κοινωνίας εμφαίνεται στο «είδος της ιστορίας που γράφει». Τι ιστορία γράψαμε οι νεοέλληνες; Ο ίδιος ο Σβορώνος αναφέρεται στις περιπέτειες της «ιδότυπης» ελληνικής κοινωνίας «χωρίς να αγνοήσει» τις προσπάθειες της «διανόησής της για την αποσαφήνιση και την απομυθοποίηση των στοιχείων που συνιστούν τον πραγματικό νεοελληνικό πολιτισμό, τοποθετημένο στο σύνολο του ευρωπαϊκού πνεύματος όπου και ανήκει»(1976). Άρα έχουμε «μύθους», που είναι αναγκαίοι στην προσπάθεια διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης(σύμφωνα με την «υποκειμενική» προσέγγιση-συγκρητισμός- η επιλεκτική αμνησία, η λήθη και περισσότερο το «ιστορικό σφάλμα» συνιστούν ουσιώδεις παράγοντες στη δημιουργία ενός έθνους, γι’ αυτό η πρόοδος των ιστορικών μελετών συνεπάγεται κινδύνους για τη nationalite, Νούτσος). Επίσης, ανήκουμε στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Ποιος όμως έχει το μονοπώλιο αυτής ή της άλλης ερμηνείας; Κανείς. Εξάλλου η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας απαιτεί τη «συνέργια πολλών παραγόντων»(Ν. Πουλαντζάς). Επίσης, «δεν μπορεί να υπάρξει μέθοδος ικανή να προβλέψει όλες τις συγκεκριμένες περιπτώσεις και συνάμα να συνδέσει ρητά τη διερεύνησή τους με τον εκάστοτε κανόνα»(Π. Κονδύλης). Με άλλα λόγια το συγκεκριμένο δεν μπορεί να υπαχθεί σε κανόνες καθώς είναι η «σύνοψη πολλών καθορισμών». Σε κάθε περίπτωση, η διαμόρφωση μιας νέας εθνικής ταυτότητας έχει ανάγκη την επιστροφή στις ρίζες, δηλαδή στην παράδοση, όπως συνέβη και στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτή η «επιστροφή» δεν γίνεται χωρίς όρους. Επιστρέφοντας στην παράδοση, συγχρόνως την επινοούμε, την αλλάζουμε καθώς δεν την «βλέπουμε» μόνο υπό μία διαχρονική οπτική αλλά και με βάση τις συγχρονικές μας ανάγκες. Άρα, υπάρχει ένας «αναστοχασμός», καθώς οι ανάγκες ποικίλλουν, και επιπλέον δεν είναι ενιαίες στους «πάνω» και στους «κάτω». Το ίδιο και οι παραδόσεις, καθώς στην Ελλάδα έχουμε μία «λόγια» και μία «λαϊκή» παράδοση. Η «λόγια» είναι έντονα επηρεασμένη από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και ίσως τις γεωπολιτικές των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ενώ η «λαϊκή» είναι επηρεασμένη από την Ανατολή. Η επιρροή αυτή της «λαϊκής» παράδοσης από την Ανατολή χαρακτηρίζεται από τους λόγιους «διαφθορά ηθών και χαρακτήρος» που τους πρέπει «επανόρθωσις»(Ανώνυμος). Το ίδιο έλεγε και ο Κοραής όταν μιλούσε για οικονομική και πνευματική αφύπνιση λόγω της διαφθοράς των ηθών από την κατάκτηση. Παρόλα αυτά ο Κοραής μιλούσε για μία καταφατική αντιμετώπιση και όχι άρνηση της Ανατολής. Όμως, η Ανατολή απωθήθηκε συνολικά ως «διαφθορά». Γι’ αυτό ο Ελύτης μίλησε για τους «τολμητίες» που ενδιαφέρθηκαν για τις παραμελημένες «αξίες της Ανατολής»(γενιά του ’30), αλλά και για το κριτήριο σημασίας λαών που είναι «πόση ευγένεια παράγουν ακόμη και κάτω από τις πιο δυσμενείς και βάναυσες συνθήκες». Πόση ευγένεια παράγουμε σήμερα στην Ελλάδα; Μηδέν. Κι όμως, ευγένεια, τουλάχιστον, θα μπορούσαμε να παράγουμε.