Καφκικός βίος

Ο Φρ. Κάφκα στη «Δίκη» αλλά και στη νουβέλα «Η Μεταμόρφωση» συρρικνωνόταν για να επιβιώσει από τη βία της εξουσίας. Έτσι και οι σημερινοί άνθρωποι μεταμορφώνονται σε κατσαρίδες για να επιβιώσουν. Φαίνεται ότι επιστρέφουμε σε μια προανθρώπινη κατάσταση και η Γη ξαναγίνεται ένας πλανήτης πιθήκων και βαρβάρων. Όπως στο δοκίμιο του Μ. Μονταλμπάν «Λίβελος από τον πλανήτη των πιθήκων», το οποίο αρχίζει με τους «βαρβάρους» του Κ. Καβάφη. Εκεί ο Ισπανός συγγραφέας διαπιστώνει ότι «οι καθρέφτες έσπασαν, τα είδωλα ξεθώριασαν» και καλεί τους κριτικούς διανοούμενους που πιστεύουν «στη συνεχή ποιοτική ανάπτυξη» του δημοκρατικού πνεύματος να συστήσουν μια «ένωση αμετανόητων» που θα ρωτούν τους πολιτικούς, τους μίσθαρνους κοινωνικούς διαμεσολαβητές, τους διανούμενους-κατοικίδιους πιθήκους και τους συστημικούς εν γένει γραφιάδες: «Τι το κάνατε το είδωλο της δημοκρατίας;». Αυτό το ερώτημα είναι πιο επίκαιρο, σήμερα, από ποτέ.
Κι αυτό γιατί η «Επαγγελματοποιημένη δημοκρατία (τίθεται) εναντίον της συμμετοχικής δημοκρατίας», ενώ το μεσσιανικό σύνθημα του μεγάλου τσίρκου των νεοφιλελεύθερων διανοουμένων είναι: «Ούτε Μνήμη ούτε Ουτοπία. Το Παρόν. Το Παρόν ως ιερά εξέταση...». Ούτε Γκερνίκα ούτε Μπούχενβαλτ, μόνο το «τώρα». Μαζί με τον Χόμπσμπάουμ, ο Μονταλμπάν θεωρούσε ότι «οι μάζες ωθούνται να εφησυχάζουν σ’ ένα μόνιμο παρόν». Και γι’ αυτό θεωρεί ότι «Το Πνεύμα μπορεί να σωθεί μόνο ανάμεσα στις ρωγμές της δημοκρατίας, καθώς μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει καταφύγιο η φαντασία...». Όμως, σήμερα, δεν υπάρχουν διανοούμενοι που να εγκαταβιούν στις ρωγμές. Το κριτικό πνεύμα δεν έχει χώρο ν’ ανθίσει πουθενά. Αντιθέτως, το Εγώ του διανοούμενου σκάει από υπετροφικότητα, παραπέμποντας στους Herr Omnes (τους Κύριους Όλου του Κόσμου) του Κάφκα, που όταν χάνονται, μαζί τους χάνεται και όλος ο κόσμος. Τελικά, η διάκριση των δύο πόλων της πραγματικότητας: του πνεύματος και των πραγμάτων, η βύθιση σ’ αυτή την πνευματικότητα, η προϊούσα πνευματικοποίηση, η συμβολικοποίηση της πρόσληψης του υπαρκτού κόσμου και των ανθρώπων, ως αντικειμένων νέων μυθιστορημάτων-κόσμων, οδηγεί στην εκτράχυνση των αισθήσεων, τα ίδια τα όργανα των αισθήσεων να γίνονται άτονα κι αδύναμα, ενώ το συμβολικό καταλαμβάνει όλο και περισσότερο τη θέση του υπαρκτού. Αλλά έτσι χάνονται τόσο οι πηγές του πραγματικού κόσμου όσο και τα μέσα-τρόποι απόλαυσης του φανταστικού κόσμου της τέχνης. Η ελπίδα τότε γίνεται απελπισία, η ευφωνία αφωνία, το νόημα αποκτά τη ματαιότητά του και όλα τα συναισθήματα παγώνουν σαν το πάγωμα των… μισθών. Η χειρότερη, συνεπώς, λιτότητα είναι η στέρηση της φαντασίας και η δυνατότητα να αναστοχαστούμε τη δημοκρατία και μαζί τον εαυτό μας.