Από την εθελοδουλεία στη χειραφέτηση

«Κανείς δεν διδάσκει αγάπη και μετριοπάθεια». Όχι, τη δήλωση δεν την κάνει ο Νομπέρτο Μπόμπιο ούτε ο πολύ αρχαιότερος Αύγουστος Κοντ αλλά ένας Αιγύπτιος καταστηματάρχης μπροστά από την εκκλησία των Αγίων Πάντων στην Αλεξάνδρεια. Ο θρήνος των χριστιανών-κοπτών της Αιγύπτου μεγάλος. Η φρίκη άφατη. Κραυγές, οιμωγές και κατάρες εναντίον των ειδεχθών δολοφόνων. Μάταια οι ιερείς κάνουν εκκλήσεις για «ψυχραιμία». Η σύγκρουση των θρησκευτικών φανατισμών ήθελε μόνο μία αφορμή. Κι όμως κάποτε η θρησκεία δεν τροφοδοτούσε το μίσος αλλά την καταλαγή, καθώς άλλοτε με το φαντασιακό και άλλοτε με το συμβολικό καθησύχαζε το Πνεύμα, δημιουργώντας μέσω των τελετουργιών εκείνη τη μείζονα και μεγαλειώδη εξωτερικότητα, στην οποία μπορεί να ξαναβρεθεί η εσωτερικότητα των ατόμων και των λαών(Χέγκελ). Λαοί και άτομα είχαν και έχουν ως συνδετικό ιστό, ως κόκκινη κλωστή που διαρράφει τη συνοχή τους, τη θρησκεία. Μάλιστα, πολλοί διερωτώνται πως μπορεί μία θρησκεία να συνενώνει αφέντες και δούλους, πλούσιους και φτωχούς, καταπιεστές και καταπιεζόμενους κάθε Κυριακή κάτω από τον ίδιο Θεό; Η απάντηση σύμφωνα με μία άποψη είναι ότι οι «κάτω», τα θύματα συναινούν με τον τρόπο της θρήσκας δούλας του Τρούμαν Καπότε, της Σου, που συναίνεσε στο βιασμό της, καθώς ερωτεύθηκε το βιαστή της, βλέποντας στο πρόσωπό του το πρόσωπο του Χριστού. Αλλά πέρα από αυτή την ιδεολογική και φαντασιακή λειτουργία της θρησκείας υπάρχει και η κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνίας την οποία περιγράφει θαυμάσια ο Λέων Τολστόι: «Οι κυβερνήτες και οι πλούσιοι εξουσιάζουν τους εργάτες μόνο επειδή και οι εργάτες επιθυμούν το ίδιο, με αυτούς τους ίδιους τρόπους να εξουσιάζουν τον αδελφό τους εργάτη. Για τον λόγο αυτόν –επειδή ταυτίζονται μαζί τους απέναντι στη ζωή- οι εργάτες δεν μπορούν να εξεγερθούν σε μία πραγματική επανάσταση εναντίον των καταπιεστών τους… (γιατί) μέσα του(σ.σ. στον εργάτη) υπάρχει η συναίσθηση ότι κι αυτός θα έκανε το ίδιο, ή το κάνει κιόλας έστω σε μικρότερο βαθμό απέναντι στ’ αδέλφια του… Αν οι εργάτες δεν ήταν το ίδιο καταπιεστές… ζούσαν αδελφικά… θυμούνταν και βοηθούσαν τους άλλους, κανείς δεν θα μπορούσε να τους σκλαβώσει…»(Ο Τολστόι, Ελληνικά Γράμματα). Να, λοιπόν, γιατί η ενοχή είναι εύκολο να επιβληθεί στους «κάτω». Γιατί και στους εργαζόμενους υπάρχει ιεραρχία(Μπουρντιέ), κι εκεί υπάρχουν οι πάνω(τα ρετιρέ), οι μεσαίοι και οι κάτω, που λειτουργούν όπως οι καταπιεστές με τους εργαζόμενους συνολικά. Συνεπώς, χρειάζεται μία αντικαταναλωτική κουλτούρα, μία κουλτούρα αδελφοσύνης και αλληλεγγύης, μία κουλτούρα αγάπης και μετριοπάθειας, που θα έλεγε και ο Αιγύπτιος καταστηματάρχης, ικανή να λειτουργήσει χειραφετικά και απελευθερωτικά. Αλλιώς οι Έλληνες εργαζόμενοι θα είναι τα θύματα που συναινούν στο βιασμό τους. Κι ο ελληνικός λαός, ένας λαός, που αυτοκτονεί, καθώς εγκαταλείπει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του, συναινώντας στη δυστυχία του, όπως έλεγε ο Etienne de la Boetie το 1549, επισημαίνοντας ότι «Οι τύραννοι είναι μεγάλοι, επειδή εμείς είμαστε στα γόνατα»(Περί εθελοδουλείας).