Ρεμπέτες κι άγιοι

«…ο έρωτας μαζί σου είναι σφαγή»(Αθηνά Παπαδάκη: ερωτική κούρσα)

Το κόμικ «Rebetiko (La mauvaise herbe) του David Prudhomme (εκδόσεις Futuropolis) βραβεύτηκε πρόσφατα στο φεστιβάλ του Quai de bulles, στο Saint-Malo. Τι κάνουμε, όμως, εμείς για το «ρεμπέτικο», για την παράδοση, για τον πολιτισμό μας; Δυστυχώς τίποτα. Ο Prudhomme βρήκε τυχαίως σ’ ένα συνοικιακό βιβλιοπωλείο του Παρισιού «τις πηγές των ρεμπέτικων, τραγούδια των υπόγειων καπηλειών και των τεκέδων του χασίς, Σμύρνη-Πειραιάς-Σαλονίκη, 1920-1960»(εκδόσεις Les Nuits rouges). Από αυτή την ανακάλυψη προέκυψε το βραβευμένο άλμπουμ του γνωστού κομίστα, που περιγράφει τη ζωή πέντε ρεμπετών φίλων τη δεκαετία του 1930. Αυτοί συναντούν σε μία τρώγλη την ωραία Μπέμπα. Κι αργότερα, έναν ελληνο-αμερικανό που προσπαθεί να τους πείσει να υπογράψουν συμβόλαιο με την Κολούμπια. Συμπλέκονται με την αστυνομία του Μεταξά, αφού το ρεμπέτικο ήταν απαγορευμένο. Μέχρι που αυτό έγινε θεσμός! Τραγούδια του λιμανιού τα ρεμπέτικα συγγενεύουν με τα τάνγκο και τα φάντο και σημάδεψαν έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής του «λούμπεν προλεταριάτου» σύμφωνα με μία ορισμένη προσέγγιση.
Ανάλογο έργο σε μορφή, όμως, βιογραφίας είναι οι «βίοι αγίων»(εκδόσεις Ηλέκτρα). Σημειώνουμε εδώ τη θαυμάσια βιογραφία της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου (Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος). Σε κάποιο σημείο η στιχουργός λέει: «Δεν θέλω καμία ευθύνη και εμπλοκή με καμία αγιότητα, με τη ζωντάνια νοιάζομαι… δεν θέλω καμία απόδραση, μια ανανέωση του καημού, να τον κάνει να μου οφείλει συνεχώς λέξεις που μου λείπουν θέλω…»
Αλλά τι πράγμα είναι αυτή η πίστη στις λέξεις; Τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι φορείς ιδεών και με τη μεταφορική τους διάσταση, ως τελεστές γοητείας, γεννούν ιδέες. Μάλιστα. «Υπάρχει στη χρονικότητα των λέξεων ένα σχεδόν ποιητικό παιχνίδι θανάτου και αναγέννησης: οι διαδοχικές μεταφορές κάνουν μία ιδέα να γίνεται κάτι περισσότερο και κάτι διαφορετικό από τον εαυτό της» (Ζαν Μπωντριγιάρ: «Συνθήματα»).
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Μπωντριγιάρ δεν άρχισε να κατασκευάζει τα πράγματα με προορισμό ένα κόσμο της ανταλλακτικής αξίας, αλλά για να τα «γοητεύσει», να τα εκτρέψει από την ταυτότητά τους (όπως στην ανταλλαγή δώρων του potlatch, όπου ο νικητής, ο δωρητής, χάνει οικονομικά και κερδίζει σε κύρος). Υπ’ αυτή την έννοια η γοητεία αναφέρεται στα πάντα και όχι μόνο στην ανταλλαγή ανάμεσα στα φύλλα, επιστρέφει στον ίδιο τον γητευτή, ανανεώνοντας τον καημό του, ζωντανεύοντάς τον ξανά, όπως λέει η Παπαγιανοπούλου. Γιατί η γοητεία μέσω των λέξεων είναι μία πρόκληση, μία μορφή που πάντα τείνει να διαταράξει την ταυτότητα και το νόημα της ζωής κάποιου. Το αρχικό έγκλημα του ανθρώπου είναι η εξάλειψη του βάσκανου εδάφους της γοητείας. «Θέλω τη σκέψη», γράφει ο Μπωντριγιάρ, «να είναι παράδοξη, γοητευτική», όχι ως χειραγωγητική κολακεία, αλλά ως εκτροπή ταυτότητας, ως εκτροπή του είναι», ως ανανέωση του ερωτικού καημού.