Απντάικ

Να φύγουν ή να μείνουν; Να μην ηττηθούν, λέει. Να φύγουν με το κεφάλι ψηλά. Ποιος, όμως, θα τους κρίνει έτσι; Ποιος θα πει ότι έχασαν ή κέρδισαν; Οι άλλοι. Το βλέμμα των άλλων, αυτό που στιμάρει τη ζωή, που επιβραβεύει ποσοτικά την επιτυχία και μυκτηρίζει με περιφρόνηση την αποτυχία. Βλέπω τους αγρότες καθώς τους σημαδεύει το συλλογικό «μάτι» της κάμερας, καθώς επιχειρεί να τους αλυσοδέσει με το αλλότριο βλέμμα. Εκείνοι μοιάζουν σαν να τους διαπερνά κάτι, να τους ξεγυμνώνει και ανακλαστικά ορθώνονται, κουμπώνονται, φτιάχνουν τη φωνή τους να φανεί νικηφόρα, επιτυχημένη, ανυποχώρητη. Οι άλλοι θα τους κρίνουν. Δεν θα κρίνουν οι ίδιοι των εαυτό τους. Γιατί ο «κοινωνικός αυτοματισμός» είναι πάντα εδώ, είναι το βλέμμα των άλλων. Κάτι ήξεραν περισσότερο οι Ισραηλινοί που δεν ήθελαν τις κάμερες όταν μακέλευαν τους Παλαιστίνιους στη Γάζα. Η δύναμη του «συλλογικού βλέμματος» μπορεί να μετατρέψει μία νίκη σε ήττα και αντιστρόφως. Το βλέμμα. Το μέσο. Που ενίοτε γίνεται μήνυμα. Όπως η κιθάρα του Πάνου Τζαβέλα. Ή όπως τα βιβλία του Τζον Απντάικ. Πάντα οι εποχές είναι οι άνθρωποί τους είτε επειδή τις προετοίμασαν είτε γιατί τις υπηρέτησαν. Ο Τζαβέλας προετοίμασε τη μεταπολίτευση. Ο Απντάικ, ο άνθρωπος που γεννήθηκε την εποχή της μεγάλης κρίσης του 1930 και πέθανε μεσούσης της σημερινής, ήταν ο μόνος Αμερικανός συγγραφέας που τάχθηκε υπέρ του πολέμου στο Βιετνάμ. Κι όμως αυτό δεν εμπόδισε τον Φίλιπ Ροθ να πει πως ήταν «ένας από τους πιο μεγάλους ανθρώπους των Γραμμάτων της εποχής μας». Αυτή είναι η διαφορά του καλλιεργημένου βλέμματος από το μανιχαϊστικό βλέμμα των φανατικών. Εξάλλου, ο Απντάικ στο τελευταίο του μυθιστόρημα («Ο τρομοκράτης»), αυτός ο άνθρωπος της «βαθιάς Αμερικής» συνδέει τη τζιχάντ και τον μουσουλμανικό φονταμενταλισμό, μετά το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, με τη φτώχεια. Η ανέχεια βρίσκεται στη βάση της τρομοκρατίας. Αυτή η εξήγηση ίσως να ήταν και η αιτία που το βιβλίο αυτό απέτυχε εμπορικά. Όμως, ο Απντάικ τόλμησε, ξεπερνώντας τον εαυτό του και τις αλυσίδες από το βλέμμα των άλλων, της κυρίαρχης λογικής και του επιβεβλημένου γούστου.