ΑΔΙΑΦΑΝΕΙΑ

Για «διαφάνεια» ακούμε συνεχώς. Αλλά τι είναι η διαφάνεια και τι η αδιαφάνεια; Πολύ φοβόμαστε ότι είναι κάτι πολύ περισσότερο από τις «κρυφές» ενέργειες της πολιτικής εξουσίας, που αφορούν τις σχέσεις της με την οικονομική εξουσία. Γιατί εκτός από τις θετικές πράξεις υπέρ των προνομιούχων υπάρχουν και οι παραλείψεις, οι «μη αποφάσεις» υπέρ των μη προνομιούχων. Ακόμη περισσότερο η αδιαφάνεια υποστηρίζεται από ένα μηχανισμό μέσω του οποίου «αιτήματα για αλλαγή στην υπάρχουσα κατανομή των απολαβών και προνομίων μιας κοινωνίας εξουδετερώνονται πριν καν διατυπωθούν, πριν αποκτήσουν πρόσβαση στους συναφείς με τη λήψη των αποφάσεων χώρους, ή, αν όλα αυτά αποτύχουν, ακρωτηριάζονται ή καταστρέφονται κατά το στάδιο εφαρμογής των αποφάσεων» (Bachrach & Baratz). Συνεπώς, το αίτημα για την «εδώ και τώρα διαφάνεια», που διατυπώθηκε χθες στη Βουλή, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη συντριβή αυτού του μηχανισμού. Όμως η διάλυση του μηχανισμού έχει ευρύτερες πολιτικές επιπτώσεις. Διότι πρόκειται για ό,τι υποστηρίζει την εξουσία (με την έννοια του ευρύτερου πολιτικού συστήματος), παράγοντας την «παραπλάνηση» και την «άγνοια», ή αναπαράγοντας τον εαυτό της (ως εξουσία) στο μυαλό και το «σώμα» των εξουσιαζομένων.
Πρόκειται δηλαδή για το σύστημα που διαπλάθει τις προσαρμοσμένες προτιμήσεις των «κάτω», ακρωτηριάζει τις επιθυμίες τους, διαμορφώνοντας την εκούσια συμμόρφωσή τους στην αθέμιτη κυριαρχία των ισχυρών. Αυτό συμβαίνει κυρίως στο συμβολικό πεδίο της επικοινωνίας, των ιδεών, των πεποιθήσεων και της κατήχησης («βιομηχανία της συνείδησης» των ΜΜΕ). Εδώ έχουμε μία χρόνια συνδυασμένη λειτουργία εκμαυλισμών και εκφοβισμών, μία ήπια, συμβολική βία, που είναι ανεπαίσθητη και αδιαφανής. Η «αυτοεγκατάλειψη», η «αδράνεια» και η αποπολιτικοποίηση είναι αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Υπ’ αυτή την οπτική έχουμε μία εκούσια συμμόρφωση και ενδεχομένως και μία συνέργια καταπιεστών και καταπιεζόμενων. Έτσι, «οι πιο κραυγαλέες μορφές ανισοτήτων κι εκμετάλλευσης διαιωνίζονται στον κόσμο χάρη σε συμμαχίες (της εξουσίας) με στερημένους κι εκμεταλλευόμενους». Και τούτο γιατί «Η δυσφορία αντικαθίσταται από την αποδοχή, η απελπισμένη εξέγερση από την κομφορμιστική ηρεμία… και τα βάσανα κι ο θυμός από την εύθυμη καρτερία» (Αμάρτυα Σεν).