Ηθική

Ένας στους τέσσερις Έλληνες λένε όχι στο υπάρχον πολιτικό σύστημα σύμφωνα με δημοσκόπηση. Το ποσοστό είναι μάλλον μικρό, καθώς η αίσθηση της απαξίωσης είναι μοιάζει σχεδόν καθολική. Ναι, ο πληθυσμός δεν εμπιστεύεται πλέον τους πολιτικούς, δεν τους θεωρεί αξιόπιστους κι ακόμη χειρότερα τους θεωρεί ανήθικους. Υπ’ αυτή την οπτική είναι αλήθεια ότι το μεγάλο πολιτικό αίτημα σήμερα στην Ελλάδα είναι η αξιοπιστία και το ήθος. Όταν το επισημαίναμε από την εποχή της διακυβέρνησης των σημίτειων κυνικών, εκείνοι όντας στην εξουσία και κυριαρχώντας ως το «έξυπνο» εκσυγχρονιστικό πνεύμα της εποχής μας έψεγαν ότι «ηθικολογούμε». Τότε η εξυπνάδα, ταυτισμένη με την καπατσοσύνη, επικρατούσε και συσσώρευε «μαύρο χρήμα» και συμβολικό κεφάλαιο. Ύστερα, ενέσκηψε το ομοίως κερδοφόρο ήθος που βασίστηκε στη… νομιμότητα. Αντιθέτως, σήμερα, εν καιρώ κρίσης, έχουμε το ήθος που αντιδιαστέλλεται από το «ήθος» των κυνικών και των νάρκισσων. Αλλά μπορεί αυτό το ήθος το οποίο στηρίζεται στο πνεύμα ανιδιοτέλειας και προσφοράς, να συνυπάρχει με το πνεύμα της ανταγωνιστικότητας; Με άλλα λόγια μπορεί το κοινωνικό, ως κοινωνική δικαιοσύνη, να συνυπάρξει με την «ανταγωνιστικότητα»; Μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για τον κοινωνικό φιλελευθερισμό χωρίς να περιπίπτουμε σε μία αβυσσαλέα αντίφαση; Για να απαντήσουμε σ’ αυτά θα πρέπει να ορίσουμε την ηθική:
Τι είναι, λοιπόν, η ηθική; Σύμφωνα με μία πρωτόλεια διάκριση έχουμε την ηθική των δούλων και την ηθική των κυρίων! Η σύλληψη της πόλεως στην κλασική εποχή επέτρεψε να αποδοθεί στον πλούτο «ηθικό κύρος». Ο αγαθός κατέχει αγαθά, κατέχει συνεπώς την υλική εξουσία διαθέσεως και ο κατέχων αγαθά, δηλαδή ο πλούσιος θα αντιπροσωπεύσει για τους άλλους την ηθική που είναι συνώνυμη με το κατ-έχειν. Ο χριστιανισμός αρνήθηκε για πρώτη φορά την ηθικότητα του πλούτου αποκλείοντάς τον από τον παράδεισο. Σήμερα, όμως, η ανταγωνιστικότητα επανέφερε το παλαιό σύστημα αξιών, που βασίζεται στην ιδέα της ηθικότητας του πλούτου. Η υλική επιτυχία είναι αυτή που ενώνει το άτομο και την κοινωνία, ενώ το μεμονωμένο ατομικό συμφέρον, μετατρεπόμενο σε οικονομική εξουσία, καθίσταται κοινωνική και πολιτική εξουσία. Αυτή είναι «η βάση του τυφλωτικού χαρακτήρα της ηθικής ιεραρχίας» συμπεραίνει ο Αντόρνο, ακολουθώντας την αριστοτελική παράδοση (Ηθικά Νικομάχεια).
Στο πλαίσιο της ίδιας παράδοσης κινείται και ο Ινδός νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρτυα Σεν στο εγχείρημά του να επανασυνδέσει την οικονομία με την ηθική. Ο Σεν υποστηρίζει ότι στην οικονομική διαδικασία δεν υφίσταται η μονοκρατορία ενός μοναδικού κινήτρου όπως είναι η μεγιστοποίηση του ιδίου συμφέροντος, θεωρεί μάλιστα πως «η θέση ότι η καθολική ιδιοτέλεια αποτελεί την πραγματικότητα είναι ίσως λανθασμένη, όμως η θέση ότι η καθολική ιδιοτέλεια αποτελεί απαίτηση της ορθολογικότητας είναι ολοφάνερα παράλογη». Απόδειξη προς τούτο συνιστά η περίπτωση της Ιαπωνίας όπου υπάρχουν ισχυρές εμπειρικές αποδείξεις ότι η συστηματική απόκλιση από την ιδιοτελή συμπεριφορά και ο προσανατολισμός σε μια συμπεριφορά που εδράζεται στο καθήκον, στην πίστη και στην καλή προαίρεση διαδραμάτισαν ουσιαστικό ρόλο στη βιομηχανική επιτυχία. Συνεπώς, υπάρχει μια πληθώρα κινήτρων, όπως η πίστη στους πολιτικούς, η ελπίδα, η αισιοδοξία και το καθήκον απέναντι στην πατρίδα, που μπορούν να διέπουν την ανθρώπινη πράξη και όχι μόνο η μεγιστοποίηση του κέρδους.