Η Ελλάδα ανήκει στην Ελλάδα

Το σύνθημα-μήνυμα του Μίκη Θεοδωράκη πως η Ελλάδα δεν ανήκει στη Δύση αλλά ότι «η Ελλάδα ανήκει στην Ελλάδα» εκ πρώτης όψεως μοιάζει με ταυτολογία, αλλά δεν είναι. Για να βρει συνεπώς το σύνθημα αποδέκτες θα πρέπει να γίνει αντιληπτό τι είναι η Ελλάδα σήμερα ως όρος και ως τόπος.
Κατ’ αρχήν πρέπει να διευκρινίσουμε ότι κάθε τόπος είναι μνήμη και φυσική τοποθεσία, είναι περιοχή μνείας-μάθησης και γεωγραφίας, είναι χώρος και λόγος, ένας κοινός τόπος αναφοράς και μία παράδοση, δηλαδή μία αρχετυπική πατρίδα. Έχοντας πατρίδα, έχεις ρίζα, έχεις τόπο, ο οποίος ως λόγος, ήχος και λαλιά, εγγράφεται στο σώμα και την ψυχή. Ύστερα, το σώμα και η ψυχή μιλούν αλλά και κουβαλούν τον τόπο και το λόγο του στην εξορία και στην ετεροτοπία.
Αλλά ο τόπος ως κοινή οπτική γωνία θέασης του κόσμου γίνεται ιδεολογία και αισθητική, γίνεται κοινός ορίζοντας πέρα από τον οποίο είναι οι άλλοι με τους δικούς τους, διαφορετικούς ορίζοντες. Πάντα ένας βράχος ή ένα μνημείο, όπως η Ακρόπολη, θα γίνεται η ρίζα, η χρονομηχανή επιστροφής στην πατρίδα, το μονοπάτι της αισθητικής που οδηγεί κάποιον μέσα από την Ομορφιά να φθάσει την Ελευθερία. Γι’ αυτό ο Ρενάν σημειώνει πως στον ελληνισμό δεν είναι η θεία χάρη αλλά η ομορφιά που συντελεί στη «θαυματουργή θέωση». Στον Γιαννόπουλο η ομορφιά και το ελληνικό φως θα καταστούν τα στοιχεία του αισθητικού εθνικισμού απότοκο του γερμανικού ιδεαλισμού. Η ιδιαιτερότητα συνεπώς του Ελληνισμού είναι η ομορφιά και το φως. Αλλά, όπως προείπαμε, και η παράδοση.
Οι Έλληνες έλκονται από τη Δύση που ανακάλυψε εκ νέου τον Ελληνισμό αλλά και από τον αντίποδά της, την Ανατολή. Αυτό το «εν τω μεταξύ» Δύσης και Ανατολής, αυτή η συνάντηση των πολιτισμών της Μεσογείου συνιστά την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας καθώς ο εθνικισμός εδώ δεν είναι ούτε αμιγώς ανατολικός ούτε δυτικός, είναι ελληνικός. Η παράδοση(μυθολογικοί, ηρωικοί, κλασικοί, βυζαντινοί, θρησκευτικοί και λαϊκοί κόσμοι) μας συνδέει εσωτερικά με το γενεαλογικό μας υπέδαφος.
Αλλά αν υπάρχει μία ελληνική ταυτότητα, μία ελληνική ιδεολογία, μια παράδοση, ποιο είναι το «κλειδί» της, ποια η κλωστή που τη διαρράφει; «Αγαπάς βαθειά σαν Έλλην που είσαι» έγραφε ο Χ. Μίλλερ. Ε, λοιπόν, αυτή η Αγάπη, η μανική που έλεγε ο Μοσκώφ, της κατάργησης του Εγώ, της κένωσής του με τον τρόπο των ασκητών, ο χριστιανικός κοινωνισμός του Χοϊδά και του Μ. Αντύπα, αυτή η ενεργός και αγωνιζόμενη αγάπη, η συμπάθεια, ως κοινό πάθος και πάνσοφος καημός των τραγουδιών μας, η αλληλεγγύη είναι ό,τι διακρίνει τον Έλληνα άνθρωπο. Αυτή την αυτόχθονη Αγάπη πρέπει να ξαναβρούμε σαν τρόπο ζωής αλλά και ως μορφή αντίστασης απέναντι στη δυτική αγοραία ατομικότητα και την οικονομική και πολιτισμική της αποικιοκρατία.
Ο Μ. Θεοδωράκης επιστρέφει στην παράδοση της γενιάς του 1930. Τότε, η Ελληνικότητα έγινε σύμβολο μιας νέας μορφής ανθρωπισμού, που πρόβαλε την νεοελληνική ιδιαιτερότητα. Θα βρει, σήμερα, ανταπόκριση μια τέτοια επιστροφή;