Πίσω από τις συγκρούσεις στο Μιζούρι

Διάβασα για την ταύτιση από το αμερικανικό κράτος των «μαύρων» Αμερικανών με το «έγκλημα» σύμφωνα με τον παλαίμαχο μασκετμπολίστα Τζαμπάρ. Πρόκειται για μία απλοϊκή αιτιολογία του φόνου του 18χρονου αφροαμερικανού από τους αστυνομικούς. Στην πραγματικότητα, η βαθιά ριζωμένη στην αμερικανική κοινωνία κουλτούρα του προτεσταντικού πουριτανισμού εξισώνει τη «φτώχεια» με την «αμαρτία», καθώς οι φτωχοί είναι καταδικασμένοι από το Θεό να παραμείνουν φτωχοί γιατί δεν θ’ αντέξουν τους πειρασμούς του πλούτου! Συνεπώς, όχι μόνο οι «μαύροι» αλλά συνολικά οι φτωχοί είναι καταδικασμένοι να κινούνται στο χώρο της «αμαρτίας» και του εγκλήματος. Η κόλαση είναι εδώ και κατοικείται από τους κάθε φορά νέους φτωχούς μετανάστες, καθώς η εγκληματικότητα δεν είναι παρά ένας αναγκαστικός ενδιάμεσος σταθμός, τον οποίο χρησιμοποιούν οι μετανάστες στο δρόμο τους προς την κοινωνική ενσωμάτωση. Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση οι «αποκλεισμένοι» εξέθεταν το μόνο κεφάλαιο που διέθεταν, τον εαυτό τους, και η πρωταρχική συσσώρευση δημιουργούνταν μέσω του εγκλήματος. Βέβαια, εδώ μιλάμε για τους μεμονωμένους φτωχοδιάβολους και όχι για το οργανωμένο έγκλημα, δηλαδή τη μαφία, που απέδειξε ότι η «αμαρτία» είναι πολύ παραγωγική! Είναι η στιγμή κατά την οποία, όπως σημειώνει ο Μαξ Βέμπερ, ο πλούτος στις ΗΠΑ «τείνει να συνενωθεί με καθαρά εγκόσμια πάθη, που συχνά πραγματικά του έδιναν το χαρακτήρα ενός σπορ. Κανένας δεν ξέρει ποιος θα ζει στο κλουβί αυτό στο μέλλον ή εάν στο τέλος αυτής της τρομακτικής εξέλιξης θα προβάλλουν εντελώς νέοι προφήτες, ή θα γίνει μια μεγάλη αναγέννηση παλαιών ιδεών, ή –εάν τίποτε δε γίνει από τα δύο- θα επέλθει μια μηχανοποιημένη απολίθωση, εξωραϊσμένη με ένα είδος σπασμωδικής σοβαροφάνειας. Γιατί στο τελικό στάδιο αυτής της εξέλιξης, θα μπορούσε αληθινά να λεχθεί: ειδικοί δίχως πνεύμα, ηδονιστές δίχως καρδιά∙ το μηδενικό αυτό φαντάζεται ότι πέτυχε ένα επίπεδο πολιτισμού, που δεν υπήρξε πριν ποτέ»! Μέχρι τώρα και παρά τους κοινωνικούς εμφυλίους μεταξύ των «κάτω», η κρίση ήταν διαχειρίσιμη λόγω της κοινωνικής κινητικότητας και της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Το «Εμείς ο λαός…», η φράση με την οποία αρχίζει το Αμερικανικό Σύνταγμα θα βασισθεί και πάλι στο αντίθετό του, δηλαδή στο σύστημα διαιρέσεων των «κάτω», που είναι η γνωστή αμερικανική «εφεύρεση». Μόνο που τώρα έχουμε μια αντίστροφή πορεία που καθιστά αδύνατη τη διαχείριση της κρίσης. Η προοπτική ανόδου των «κάτω» έχει εκλείψει τελεσίδικα. Επιπλέον, οι συνεχώς διογκούμενες ανισότητες διαλύουν τις «μεσαίες» τάξεις που συμπιέζονται προς τα κάτω, τείνοντας να συναντήσουν μια underclass, που περιλαμβάνει τους νέους αποκλεισμένους. Οι ανισότητες όμως δεν φαίνεται να συνιστούν επαρκή συνθήκη για να συστήσουν το πολιτικό Εμείς των «κάτω». Η ατέρμονη «πληθυντικότητα», άλλως πως η πολυδιάσπαση σε αλληλοσυγκρουόμενες εθνοτικές ομάδες-συμμορίες εμποδίζει τη σύνθεση μέσω της άρσης του ναρκισσισμού των μικρών πολιτισμικών διαφορών. Η «πληθυντικότητα» ως κεντρική πολιτική αφοπλίζει τους «κάτω» με τον σκόπιμο τονισμό των επί μέρους διαφορών (βάσει του γνωστού δικαιώματος στη διαφορά και των προνομίων που την επιβραβεύουν-affirmative action), φθάνοντας μέχρι το σημείο μιας επικίνδυνης πολυδιάσπασης και διάρρηξης του κοινωνικού ιστού. Οι Αριστεροί νέο-πραγματιστές, όπως ο Ρόρτυ, αναζητούν μια «νέα (κεντρομόλο) εμπνέουσα αξία» που θα αναζωογονήσει τον αμερικανικό πατριωτισμό και θα συνέξει και πάλι την αμερικάνικη κοινωνία συνολικά. Δηλαδή τους «πάνω» με τους «κάτω». Για άλλους, τους συντηρητικούς και τους φονταμενταλιστές, το πρόβλημα είναι δημογραφικό και πολιτιστικό! Είναι, δηλαδή, οι ισπανόφωνοι και οι αφροαμερικανοί μετανάστες και ο κίνδυνος της απώλειας της κυριαρχίας των WASP’s. Σε κάθε περίπτωση, το φαινομενικά παράδοξο είναι πως η γενικευμένη αμφισβήτηση της ευρω-αμερικανικής ηγεμονίας των WASPs από τις διάφορες μη ευρωπαϊκές εθνότητες των ΗΠΑ (αφρο-αμερικανοί και ισπανόφωνοι) οδηγεί στη συνολική απόρριψη των ευρωπαϊκών οικουμενικών αξιών! Αυτό είναι αποτέλεσμα της μακροχρόνιας επιβολής του συστήματος αξιών των Λευκών Αγγλοσαξόνων Προτεσταντών ως κυρίαρχου και καθολικού στοιχείου της αμερικανικής ιστορικής ιδιαιτερότητας, αφού πάντα όποιος δεν το αποδέχεται καταδικάζεται στην πυρά του αντι-πατριωτισμού και του αντι-αμερικανισμού. Έτσι, οι «κάτω» μέσα από τον υπερτονισμό των διαφορών, την πολυδιάσπαση μέσω των εν μέρει φαινομενικά θετικών διακρίσεων και τη μανιχαϊστική στάση (που ενισχύεται από το σύνθημα «Kultur Klux Klan ή πολιτιστικός πλουραλισμός») συναντούν την πολιτική της Ουάσινγκτον. Η πολιτική της affirmative action επανέφερε την έννοια της «ράτσας» και το ρατσισμό από το παράθυρο, δηλαδή με φαινομενικά θετικό τρόπο μέσω των προνομίων του 10% (στους Μαύρους και εν γένει τους «μη λευκούς») αλλά και αρνητικό για τους λευκούς μη προνομιούχους, δηλαδή τους φτωχούς λευκούς και τους ασιατικής καταγωγής «κάτω», που αισθάνονται να αδικούνται και έτσι στρέφονται εναντίον των Μαύρων καθιστάμενοι ρατσιστές μέσω μιας κατευθυνόμενης κεντρικής πολιτικής. Ουσιαστικά έχουμε μία αντιστροφή των διακρίσεων –ο «Αποκλεισμός», όπως και το Κράτος, αποκτά πλέον αχρωματοψία (color-blind). Το αμερικανικό έθνος ενώνεται, ή ακριβέστερα δεν διασπάται, ακριβώς λόγω της… πολυδιαίρεσης μέσω του πολυπολιτισμού και των «θετικών διακρίσεων». Για όσους εκπλήσσονται από την αντίφαση, σημειώνουμε ότι και η affirmative action είναι ως εφαρμοσμένη πολιτική μία αντίφαση αφού είναι μία άρνηση της συνταγματικά κατοχυρωμένης Ατομικότητας και προπάντων είναι μία διάκριση! Αλλά μέσω ανάλογων αντιφάσεων και το σύνθημα «είμαι Αμερικανός, Αντιφάσκω…» του ποιητή Ουόλτ Ουίτμαν, οι Αμερικανοί γίνονται και πάλι ο συνταγματικός «Εμείς ο λαός…»! Ο Άρθουρ Σλέσινγκερ θα μιλήσει για τον κίνδυνο «βαλκανοποίησης» των ΗΠΑ, ενώ ο Σάμουελ Χάντινγκτον θα πει πως παρακολουθούμε την «αποδυτικοποίηση» της Αμερικής. Ο φόβος αλλοίωσης της αμερικανικής ταυτότητας συνιστά την κρίση της. Αλλά ποια ήταν και είναι η κυρίαρχη αμερικανική πολιτιστική ταυτότητα; «Το προτεσταντικό πνεύμα και τον βρετανικού περιεχομένου πολιτισμό που, τον 17ο και 18ο αιώνα, διαμόρφωσαν την ηθική και πολιτική προσωπικότητα των ΗΠΑ». Συνεπώς, οι φόβοι είναι οι φόβοι των λευκών αγγλοσαξόνων προτεσταντών (WASPs), που σήμερα απειλούνται από τη δημογραφική τανάλια των μαύρων και των ασιατών από το ένα μέρος και των ισπανόφωνων μεταναστών από το άλλο. Η απειλή, για την ώρα τουλάχιστον, δεν είναι μόνο πολιτιστική αλλά και πολιτική αφού η ομαδική εγκατάσταση των ισπανόφωνων μεταναστών σε συγκεκριμένες πολιτείες επηρεάζει καθοριστικά τα αποτελέσματα της εκλογικής διαδικασίας αλλά και πολιτιστική αφού μια ισπανόφωνη καθολική κουλτούρα απειλεί την αγγλοσαξονική των προτεσταντών βόρειο-αμερικανών. Στην πόλη Φέργκιουσον του Μιζούρι η πλειοψηφία είναι αφροαμερικανοί. Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ παραμένουν ένα έθνος πολιτικό κατά «συμπερίληψη» (ανοιχτότητα-ανεκτικότητα) και εθνικό μέσω μιας σειράς αποκλεισμών (κλειστό). Συγκεκριμένα, η αμερικανική εθνική ταυτότητα και συνοχή δημιουργήθηκε ως ετεροκαθορισμός μέσω μιας διαρκούς εφεύρεσης αντιπάλων –εσωτερικών και εξωτερικών- αλλά και μέσω της αρχής του καλύτερου συνδυασμού των διαφόρων κόσμων. Αυτή η διαλεκτική του «ανοικτού-κλειστού», η διαλεκτική ή το σύνδρομο του στρειδιού αποτυπώθηκε πολιτικο-ιδεολογικά στη φαινομενική σύγκρουση των πολιτικών του εσωστρεφούς απομονωτισμού (φόβοι αλλοίωσης της αμερικανικής ταυτότητας) και της εξωστρεφούς τάσης για παγκόσμια ηγεμονία. Δεν είναι τυχαίο ότι ένας πόλεμος, όπως αυτός στο Βιετνάμ, ενδεχομένως και του Ιράκ, είχε εσωτερικές αιτίες. Η σημερινή κρίση των ΗΠΑ μοιάζει να συνδέεται με τον χαρακτήρα ενός φαντασιακού έθνους που αιωρείται μεταξύ του πλουραλιστικού και πολυπολιτιστικού του πόλου και του πόλου της έκφρασης μιας ενιαίας και μονοσήμαντης εθνικής ταυτότητας. Αυτή η κρίση δεν ήταν ποτέ μοιραία αφού ήταν πάντα διαχειρίσιμη εκ των «άνω». Μάλιστα, ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι ένα μέσο των «πάνω» για να μεταθέτουν την κρίση στην περιφέρεια, αναπαράγοντας τις «εμφύλιες» αντιπαραθέσεις των κάτω σε δευτερεύοντα σε σχέση με την κεντρική σύγκρουση ζητήματα. Σήμερα, η τακτική της πολυδιάσπασης των «κάτω» που εφαρμόζεται στο εσωτερικό των ΗΠΑ, εφαρμόζεται, όπως είδαμε, και στο διεθνές πεδίο μέσω της πολιτικής της λεγόμενης «αποσυσσωμάτωσης», όπως συμβαίνει με την τακτική των ΗΠΑ έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ελέγχου της «νέας Ευρώπης» (βλέπε και την περίπτωση της Ουκρανίας και της Ευρωασιατικής Ένωσης). Αλλά η «αποσυσσωμάτωση» δεν είναι η μόνη ιδιαιτερότητα των ΗΠΑ, είναι και η ανασυσσωμάτωση, η ανασύνθεση, ο συνδυασμός. Με άλλα λόγια, ό,τι απειλεί διαλύεται και ξαναγίνεται με τρόπο που θα το καθιστά ακίνδυνο ή ωφέλιμο για τα συμφέροντα των «πάνω» όσον αφορά το εσωτερικό και των ΗΠΑ γενικότερα όσον αφορά το εξωτερικό. Εδώ εξακολουθεί να ισχύει η άποψη του Μαρξ (Ιρλανδικό ζήτημα) ότι το στόμα των «κάτω» των ηγεμονικών καπιταλιστικών χωρών «βουλώνει» με κομμάτια από την εκμετάλλευση των «άλλων», των «κάτω» των εξαρτημένων χωρών. Πηγή: (Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου, Homo Americanus, εκδόσεις Καστανιώτη)