Μία επιτροπή της Ουνέσκο ανακήρυξε τον Καραγκιόζη τουρκικής υπηκοότητας, ως εάν να πρόκειται για το σήμα της φέτας. Τούτο συνέβη μετά από αίτημα της Τουρκίας. Ήταν, όμως, ο Καραγκιόζης Τούρκος; Όχι. Ο Καραγκιόζης ήταν Οθωμανός. Η διαφορά μεταξύ των δύο όρων είναι σημαντική, καθώς οι τούρκοι ήταν μία φυλή εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για την ακρίβεια στην Οθωμανική αυτοκρατορία υπήρχαν τα διάφορα μιλέτ, με το «Ορθόδοξο Ρουμ Μιλλέτ-ι» να είναι το δεύτερο πιο πολυάριθμο από το μουσουλμανικό. Αυτό διήρκεσε μέχρι την έναρξη της παρακμής της θεοκρατικής αυτής αυτοκρατορίας, όταν ανεφύει το Ανατολικό Ζήτημα, που δεν ήταν παρά το «πρόβλημα» της μοιρασιάς της αυτοκρατορίας από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τη Ρωσία. Τότε η Δύση για τους δικούς της λόγους διαχώρισε την Αυτοκρατορία σε δύο αντιθετικούς πόλους, τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους. Συνεπώς, «η σύγχρονη Ελλάδα παρακολούθησε τη σταδιακή διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ούσα η ίδια ένα από τα βασικά συνθετικά κομμάτια της»(Μυστακίδου). Άρα, κακώς ταυτίζεται στη συλλογική συνείδηση η Οθωμανική αυτοκρατορία -και συνεπώς ο Καραγκιόζης- με την Τουρκία, η οποία δημιουργήθηκε ουσιαστικά μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Γιατί, όπως προείπαμε, οι Τούρκοι ήταν ένας από τους πολλούς λαούς της αυτοκρατορίας.
Η Ελλάδα, όμως, δεν ζήτησε ποτέ μερίδιο από την κληρονομιά των Οθωμανών, όπως είναι εν προκειμένω ο Καραγκιόζης. Και αν ζήτησε το έκανε μέσω «ελληνοποιήσεων» όπως ο Έλληνας Καραγκιόζης και ο… ελληνικός καφές. Όμως, ο Καραγκιόζης δεν είναι ούτε Τούρκος ούτε Έλληνας, είναι Οθωμανός. Αλλιώς πως είναι και Τούρκος και Έλληνας. Δεν είναι ενδεχομένως ο μουσουλμάνος ή ο Ορθόδοξος Φαναριώτης της οθωμανικής «άρχουσας τάξης», είναι, όμως, ο ταλαιπωρημένος μουσουλμάνος(ενδεχομένως και Τούρκος) και ο εξίσου ταλαιπωρημένος Ελλαδίτης. Ο Καραγκιόζης δεν εκφράζει ούτε τους Μουσουλμάνους της αυλής του Σουλτάνου ούτε τους Φαναριώτες που απέβλεπαν σε μία Ορθόδοξη αυτοκρατορία αλλά τους ταλαιπωρημένους Τούρκους και συγχρόνως τους ομοιοπαθείς τους Ελλαδίτες που προσδοκούσαν την Ομοσπονδία των Βαλκανίων (Ρήγας Φεραίος).
Ο Έλληνας Καραγκιόζης, ή αλλιώς το λαϊκό θέατρο σκιών σύμφωνα με τον Κωστή Μοσκώφ(Δοκίμια, εξάντας, 1979) είναι δημιούργημα της μεταπρατικής Ελλάδας, της οικονομίας του εμπορομεσιτικού κεφαλαίου. Όχι ότι δεν υπήρχε και παλαιότερα στον ελλαδικό χώρο, αλλά πριν από το 1850 λειτουργεί περιθωριακά και όχι μαζικά. Αναπτύσσεται ως μαζική τέχνη στα βασικά εμπορομεσιτικά και σταφιδοπαραγωγικά κέντρα της εποχής(Πάτρα, Πύργο, Μεσολόγγι). Απογειώνεται δε περί το 1900 για να παρακμάσει στη συνέχεια υπό την πίεση της επιθεώρησης και αργότερα του κινηματογράφου. «Στον Καραγκιόζη σχηματοποιούνται τα πρόσωπα και τα πράγματα της καθημερινής ζωής του μεταπρατικού μας κόσμου, όπως η ζωή αυτή εκτυλίσσεται σαν μία δράση αντιφατικών δυνάμεων»(Ο Κ. Μοσκώφ παραθέτει τον Ν. Φαράκλα: Σκέψεις για το σύστημα των τύπων ελληνικού Καραγκιόζη, περιοδικό Δύο, Ολκός 1973, και τον Γ. Ιωάννου: Ο Καραγκιόζης, Ερμής 1971). Ο «λαϊκός άνθρωπος στο Θέατρο Σκιών» είναι ο μικροαστός της πόλης του ύστερου 19ου αιώνα. Αυτός ο άνθρωπος «αυτοαισθητοποιείται με τη διπλή, τη διττή υπόσταση που κατέχει μέσα στο σύστημα». Ποια είναι αυτή η διττή υπόσταση; Να είναι στο εν τω μεταξύ, μεταξύ φωτός και σκότους, αφάνειας και φανέρωσης, να προέρχεται από «κάτω», προσβλέποντας να ανέλθει «πάνω». Αυτός «ο λαϊκός άνθρωπος λειτουργεί σαν αντάρτης απέναντι στο μεταπρατικό κατεστημένο μας… (αλλά) μένει αδύναμος να ξεπεράσει τις αντιθέσεις της εποχής, να αυτοπραγματωθεί κοινωνικά και εθνικά, να δώσει στα ελλαδικά πράγματα μια εθνικολαϊκή στροφή…»(Μοσκώφ). Αργότερα ο Καραγκιόζης «παύει να είναι θετικός ήρωας». Αρχικά ο Καραγκιόζης εκφράζει αισθητικά την ύπαρξη μιας προχωρημένης κοινωνικής κριτικής, μιας κριτικής που πηγάζει ακριβώς από τις αντιφάσεις του μεταπρατικού συστήματος. Ο Πασάς είναι το κατεστημένο, το εργαλείο του ο Βεληγκέκας και από το 1897 (χρονιά της ταπεινωτικής ήττας από τους Τούρκους και της «νιτσεϊκής παρέκβασης» ή «παλαβομάρας») εμφανίζεται ο Μπαρμπαγιώργος, δημιούργημα του Ρούλια. Ο Μπαρμπαγιώργος παρέχει «τις δυνατότητες κάποιας φυγής σε ένα πλαστό αρκαδικό παρελθόν», τη σύνδεση δηλαδή του ρομαντισμού που παρέρχεται με τον ρεαλισμό. Ο Μπαρμπαγιώργος λειτουργεί ως ένα είδος «από μηχανής θεού»(ο θεός θείος που γλιτώνει από το Θεό!). Όμως ο «βλάχος» Μπαρμπαγιώργος είναι και τσιγγούνης, εισάγοντας, όχι καθολικά-λατινικά αλλά προτεσταντικά στοιχεία που καλύπτουν ιδιότυπα ιδεολογικά την αναγκαιότητα της κεφαλαιουχικής συσσώρευσης.
Ο οθωμανικός Καραγκιόζης («τουρκικό» τον αναφέρουν οι Έλληνες μελετητές), ο πριν τον ελληνικό δηλαδή, συνιστά δημιούργημα του «ανατολικού φεουδαλισμού» και αποτελεί μια «ανάγνωση της κοινωνίας από τα μουσουλμανικά λαϊκά στρώματα, μέτοχους και υποτελείς συνάμα, της οθωμανικής κυρίαρχης κοινωνίας, ενός συστήματος όπου η εξουσία γίνεται αισθητή όχι σαν ξένο σώμα(σ.σ. όπως στους Έλληνες) αλλά σαν όργανο δικό τους…»(Μοσκώφ). Γι’ αυτό ο Οθωμανικός Καραγκιόζης δεν κάνει ποτέ κριτική ενάντια στην εξουσία(αφού αυτή είναι… δική του, οικεία!) και είναι ένας Καραγκιόζης κωμικός(ερωτο-ηθικός, ατομικός), ενώ ο ελλαδικός Καραγκιόζης είναι «κοινωνικο-ηθικός». Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης λαός συνεχίζει να κάνει τεμενάδες στο Πασά, αλλά όποτε του δίνεται η ευκαιρία ο λαός ξεθυμαίνει, βγάζει λεκτικά το άχτι του εκφράζοντας την τραγική του αίσθηση του αγώνα- αλλά και του αδιεξόδου.
Ο Έλληνας Καραγκιόζης από την εποχή της Υποδούλωσης περνάει στην εποχή της Εξάρτησης, όπου φιλελευθερισμός και εξάρτηση αλληλοπαραγόμενα ολοκληρώνουν την εθνική και την κοινωνική μας αλλοτρίωση. Μόνο που αυτός ο Καραγκιόζης δεν υπάρχει σύμφωνα με την απόφαση της Ουνέσκο και την αβελτηρία των Ελλήνων ιθυνόντων περί του Πολιτισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου