Γερμανικός δεσποτισμός

Αναβλήθηκε για μία ακόμα φορά, χθες, η εκδίκαση της μήνυσης εναντίον του περιοδικού Focus, που είχε παρουσιάσει την Αφροδίτη της Μήλου να κάνει τη γνωστή άσεμνη χειρονομία προς τους Έλληνες. Κανείς δεν αναρωτήθηκε, γιατί η σύνταξη του περιοδικού χρησιμοποίησε ένα ελληνικό άγαλμα και όχι τον Λούθηρο ή κάποιον παλιό Γερμανό προγονό τους. Ας μη φανεί, συνεπώς, παράδοξο να ειπωθεί ότι κατά τον 19ο αλλά και στις αρχές του 20ου αιώνα οι βορειοευρωπαίοι διεκδικούσαν για τους εαυτούς τους ότι ήταν οι αληθινοί επίγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Με άλλα λόγια, ήταν ευρέως αποδεκτό πως όσοι κατοικούσαν τον ελλαδικό χώρο δεν είχαν καμία σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Το ίδιο φαίνεται να υποστηρίζεται, πλην εξαιρέσεων, και σήμερα. Οι Έλληνες είναι οι άλλοι, οι ξένοι, οι οποίοι δεν έχουν ως νοοτροπία και κουλτούρα καμία σχέση με την πολιτισμένη Ευρώπη. Αυτό το «βλέμμα» τείνει να διαμορφωθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη μεγάλη πλειονότητα των Γερμανών, καθώς οι Έλληνες και -σε λίγο- όλοι οι λαοί του μεσογειακού νότου παρουσιάζονται στερεοτυπικά ως τεμπέληδες, ανεύθυνοι και πονηροί. Τα στερεότυπα, βέβαια, δεν είναι ποτέ ίδια, αλλά εξαρτώνται από ένα συγκεκριμένο πολιτικο-ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο τείνει να διαχωρίσει την Ευρώπη σ’ αυτή του βορρά κι εκείνη του νότου. Σε κάθε περίπτωση, η συμβολική ταυτότητα που μας αποδίδεται είναι το αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η άρχουσα ιδεολογία του νεοφιλελεύθερου ευρωπαϊκού κέντρου μας εγκαλεί ως πολίτες και ως δημοκράτες. Αλλά και παλαιότερα είχε δημιουργηθεί το λογοτεχνικό στερεότυπο σύμφωνα με το οποίο η κεντρική Ευρώπη ή κατ’ άλλους η «μεσευρώπη»(ο βορράς) είναι η κόλαση, ενώ η Μεσόγειος είναι ο παράδεισος. Αυτό έγραφε ο αυστριακός Μπέρντχαρντ, ταυτιζόμενος με τον Καμύ και τον Τζόυς. Σύμφωνα μ’ αυτή την εκδοχή η ευτυχία κατοικεί στο νότο, «στις μεσογειακές χώρες η ζωή αξίζει εκατό φορές περισσότερο...». Ένας ορισμένος φθόνος απορρέει από εδώ. Η ευτυχία των μεσογειακών πρέπει να διαψευστεί και να αποδειχτεί ότι ο νότος είναι η κόλαση. Ποιος άραγε έχει ανάγκη από μια τέτοια διάψευση; Το έχουν ανάγκη οι Γερμανοί και γενικά οι βορειοευρωπαίοι εργαζόμενοι. Εδώ ισχύει η γνωστή λακανική προσέγγιση της επιθυμίας ως επιθυμίας του άλλου. Ο καθένας, δηλαδή, επιθυμεί την επιθυμία του άλλου. Από εδώ ξεκινά η μνησικακία. Γι’ αυτό ως εξίσωση προτείνεται ο ασκητισμός, η απαγόρευση δηλαδή της απόλαυσης, που όμως παρέχει την απόλαυση της στέρησης, οδηγώντας στον ηδονιστικό ασκητισμό ή την υπεραπόλαυση, όπως εκείνη όσων πεθαίνουν για να πάνε στον παράδεισο! Επίσης, οι βορειοευρωπαϊκοί λαοί πρέπει να υπομείνουν την άσχημη κατάστασή τους γιατί υπάρχουν και χειρότερα. Από πού, όμως, προκύπτει αυτός ο ηδονιστικός ασκητισμός των Γερμανών που έρχεται σε αντίστοιξη με την ηδονιστική εξωστρέφεια των λαών της Μεσογείου; Ένας λόγος είναι οι κλιματολογικές συνθήκες. Ένας άλλος, η μεγάλη πολιτιστική ανατροπή μέσω του Λούθηρου. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, «ο προτεσταντισμός στράφηκε προς έναν αισχρό και σχοινοτενή στοχασμό πάνω στην υποκειμενική κατάσταση της ψυχής (...) και για πολύ καιρό διατήρησε τον χαρακτήρα του εσωτερικού βασάνου και μιας άθλιας κατάστασης...». Οι Γερμανοί, από την εποχή της Μεταρρύθμισης, θα διαμορφώσουν μια ιδέα για την ελευθερία που έχει μόνο «εσωτερική αξία» και έτσι η πλήρωση της ζωής θα επιδιώκεται «ένδοθεν» και όχι «έξωθεν». Εδώ βασίζεται η αυστηρή πειθαρχία. Αλλά και το κεντρο-ευρωπαϊκό αισθητικό πρόσωπο θα προσπαθήσει να συνδυάσει ένα ψυχολογικό πρόσωπο χαμένο στην ατέλειωτη σχοινοτενή ενδοσκόπηση και ένα ασταθές κοινωνικό πρόσωπο. Γι’ αυτό περισσότερο και από την οικονομική κρίση, η Ευρώπη περνάει μία κρίση ταυτότητας. Πως θα ξεπεραστεί αυτή; Με την αποδοχή του γερμανικού προτύπου που απορρίφθηκε σε δύο παγκόσμιους πολέμους; Εν προκειμένω αξίζει να σημειωθεί η παρατήρηση της Τζούλιας Κρίστεβα σχετικά με τους ναζί. Οι ναζί, λοιπόν, «επειδή έχασαν την απόλυτα συμβολική, υψηλή και αφηρημένη έννοια της ανθρωπότητας (την αξίωση μιας διιστορικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας) και την αντικατέστησαν με μία τοπική, εθνική, ιδεολογική ένταξη, η αγριότητα έγινε το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα και μπόρεσε να ασκηθεί ενάντια σ’ εκείνους που δεν μοιράζονταν αυτή την ένταξη». Άραγε η αγριότητα θα επιστρέψει με οικονομικά όπλα αυτή τη φορά;