Μαριονέτες

Γιατί οι εργαζόμενοι δεν αντιδρούν; Είναι δυνατόν μέσω του ελέγχου της πληροφόρησης, των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των θεσμών κοινωνικοποίησης να ελέγχονται οι σκέψεις και οι επιθυμίες; Η απάντηση στο ερώτημα είναι καταφατική. Η αυτοεγκατάλειψη, η αδράνεια και η αποπολιτικοποίηση μπορεί να είναι αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Έτσι εξηγείται όχι μόνο η μη αντίδραση αλλά και η εκούσια συμμόρφωση και ενδεχομένως και μία συνέργια των «κάτω» με τους «πάνω» ακόμα και σε σκανδαλώδεις καταστάσεις, όπως σήμερα. Σύμφωνα με τον Αμάρτυα Σεν «οι πιο κραυγαλέες μορφές ανισοτήτων κι εκμετάλλευσης διαιωνίζονται στον κόσμο χάρη σε συμμαχίες (της εξουσίας) με στερημένους κι εκμεταλλευόμενους». Και τούτο διότι «Η δυσφορία αντικαθίσταται από την αποδοχή, η απελπισμένη εξέγερση από την κομφορμιστική ηρεμία… και τα βάσανα κι ο θυμός από την εύθυμη καρτερία». Εν προκειμένω έχουμε μία χρόνια συνδυασμένη λειτουργία εκμαυλισμών και εκφοβισμών, που παράγει τη συμμόρφωση και την υποταγή. Γι’ αυτό ο Λακάν μιλούσε για τον «μεγάλο Άλλο», που μέσω της συμβολικής τάξης επιβάλλεται σαν αόρατη εξουσία στο ασυνείδητο των ανθρώπων. Ο Μπουρντιέ από την πλευρά του αναφερόταν στη «συνήθεια» (habitus), η οποία επιτυγχάνεται με μία ήπια, συμβολική βία, που «είναι ανεπαίσθητη και αφανής ακόμη και στα θύματά της». Οι κοινωνικές νόρμες και οι συμβάσεις «εγγράφονται» ύπουλα και ανεπαίσθητα, σχεδόν «μαγικά» στα σώματα των ανθρώπων, παράγοντας «μια μόνιμη διάθεση, ένα διαρκή τρόπο να στέκεται, να μιλάει, να βαδίζει και, ως εκ τούτου, να αισθάνεται και να σκέπτεται κανείς». Όλα συμβαίνουν μέσω αυτής της «αυθόρμητης προσαρμογής» και μοιάζουν αυτονόητα και φυσικά. Από ένα σημείο και μετά η νομιμοποίηση του κοινωνικού καθεστώτος δεν προκαλείται πάντα «από μια εμπρόθετη και σκόπιμη δραστηριότητα προπαγάνδας ή συμβολικής επιβολής», αλλά μπορεί να υπακούει και σε «ασύνειδες» στρατηγικές της εξουσίας. Αντίθετα, ο Lukes επαναφέρει την έννοια της «ψευδούς συνείδησης»(Μαρξ) με την έννοια της άσκησης του «παραπλανάν» εκ μέρους της εξουσίας, που κυμαίνεται από την καθαρή λογοκρισία και την παραπληροφόρηση μέχρι τους ποικίλους και ιδιαίτερους τρόπους «απομώρανσης» της κρίσης των «κάτω» καθώς και την «φυσικοποίηση» κάθε είδους παραλογισμού και απατηλής σκέψης, οδηγώντας στη «συσκότιση των πηγών της επιθυμίας και της πεποίθησης». Τι απ’ όλα αυτά ισχύει; Όλα! Γιατί πολλοί όντως έχουν "ψευδή συνείδηση" λόγω σκόπιμης παραπλάνησης από τους "πάνω"(ΜΜΕ κ.ά.) αλλά και όσοι γνωρίζουν(διανοούμενοι, Ζίζεκ) δρουν "ως εάν" να μη γνωρίζουν (αυτοί θα βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά;). Οπότε οι "πάνω" εξακολουθούν παρά το γεγονός ότι είναι σε εξόφθαλμη παρακμή να κυριαρχούν.