Η βία της ανεργίας

«Πως θα πω στο σπίτι ότι απολύθηκα;». Το ερώτημα μένει μετέωρο. Ποια, τάχα, είναι η αξία ενός άνεργου στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης; Καμία. Μηδέν. Το μέγα ζήτημα είναι η διάσωση των τραπεζών και όχι των ανθρώπων. Και οι τράπεζες, αυτές που μόλις σώθηκαν, διπλασίασαν το περιθώριο του κέρδους τους! Γι’ αυτό λέω ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται σε κάποιους άπληστους αλλά είναι εγγενές, είναι δομικό στοιχείο του συστήματος. Το κέρδος παραμένει η μεγάλη «θεότητα», η ζωτική ορμή, το κινούν αίτιο του καπιταλισμού. Το σύνδρομο του σκορπιού ισχύει εν προκειμένω πλήρως. Αλλά ο άνεργος στο δρόμο προς το σπίτι εξακολουθεί να αναρωτιέται: πως θα το πει; Η βία της ανεργίας θα περάσει από τη γδαρμένη του ψυχή στην ίδια του την οικογένεια, προπάντων στα παιδιά. Παντού είναι εγγεγραμμένη η βία· στην επιθυμία, στην αγωνία, στη χαρά και την οδύνη. Αλλά αυτοί οι βιασμοί, αυτοί οι ζωντανοί θάνατοι στα μάτια των παιδιών είναι αναβάσταχτοι. Και τότε μπορεί να τρελαθείς. Γιατί η τρέλα συμβαίνει όταν δεν έχεις κανένα να δεις το πρόσωπό σου, όταν σου ενδοβάλουν την ενοχή ότι φταις εσύ που δεν είσαι ανταγωνιστικός και όχι ο επιχειρηματίας, που επιδιώκει μεγαλύτερα κέρδη! Τότε είναι που τρελαίνεσαι. Γιατί η τρέλα είναι αταξία οφειλόμενη στην απελπισία, όταν δεν έχεις κάποιον που να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε σένα, όταν δεν υπάρχει μία κοινότητα, ένα συνδικάτο, μια συντροφιά ώστε να διοχετευθεί η υπερχειλίζουσα ενέργεια της οδύνης, της απελπισίας. Τελικά, ο πόνος αντί να γίνει δημιουργικός, αντί να στραφεί στην κεντρική αιτία θα περιοριστεί στον διπλανό, στον μετανάστη που έρχεται από τα φτωχευμένα Βαλκάνια, θα στραφεί εναντίον των άθλιων της Πάτρας, εκείνων που στοιβάζονται κατά δεκάδες σε μικρά σάπια καΐκια ή σε ψυγεία, σ’ αυτούς που βολοδέρνουν τις άδειες νύχτες στην Κουμουνδούρου και στην Ομόνοια. Εκεί όπου ο μόνος ελεύθερος χώρος του επιχειρείν για άνεργους και μετανάστες είναι η παρανομία, το έγκλημα αλλά με διακύβευμα την ίδια τη ζωή τους.

Σάμπατο Ερνέστο

Η σημερινή κρίση, έγραφε πολύ παλιά ο Ερνέστο Σάμπατο, δεν είναι μόνο κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά μιας αντίληψης για τη ζωή και τον άνθρωπο που εμφανίστηκε στη Δύση με την Αναγέννηση και η οποία δημιουργήθηκε από τρεις αντινομίες: ένα ατομικιστικό κίνημα που κατέληξε στη μαζικοποίηση, ένα νατουραλιστικό κίνημα που κατέληξε στη μηχανή και ένα ανθρωπιστικό κίνημα, που κατέληξε στην απανθρωποποίηση. Και οι τρεις περιπτώσεις δεν είναι παρά όψεις της μέγιστης αντίφασης που είναι η απανθρωποποίηση της ανθρωπότητας και η οποία είναι το αποτέλεσμα δύο δυναμικών αμοραλιστικών δυνάμεων: του χρήματος και του ορθού λόγου. Γιατί όταν η αστική τάξη έφτασε στη φάση της επιστήμης, χρειάστηκε ένα ορθολογικό και αφηρημένο σχήμα, για να συνδέσει τα γεγονότα κι έτσι ιδιοποιήθηκε το θέμα της Αφαίρεσης. Το Χρήμα και ο Ορθός Λόγος θα παραχωρήσουν την κοσμική εξουσία στον άνθρωπο, χάρη στην Αφαίρεση. Έτσι, από το συγκεκριμένο προϊόν, όπως ένα δημητριακό, οδηγούμαστε στην ισχύ του χρηματιστή, που δεν έχει δει ποτέ του ένα κόκκο σταριού(πραγματική οικονομία). Επίσης, οι θεμελιωτές της θετικής επιστήμης από τον απέραντο πλούτο του υλικού κόσμου έθεσαν εντός του πραγματικού μόνο «τα ποσοτικά μετρήσιμα μεγέθη». Με αυτό τον τρόπο σχηματίσθηκε η πεποίθηση ότι η φύση «είναι γραμμένη με μαθηματικούς χαρακτήρες», ενώ στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για τη φύση, αλλά για τη μαθηματική δομή της. Έτσι, η «μαθηματική γλώσσα», αντί να εκφράσει τον απέραντο πλούτο της φύσης, εξέφρασε εν τέλει το «πυθαγόρειο φάντασμά της», σύμφωνα με το οποίο ένας εκ γενετής κωφάλαλος μπορεί να απολαύσει μια μουσική εξετάζοντας την παρτιτούρα της. Οι συγκινήσεις, τα συναισθήματα, τα βιώματα και οι μεταφυσικές αγωνίες, ο έρωτας και η ομορφιά έγιναν παγωμένα σύνολα ημιτόνων και λογαρίθμων, για να εξοβελιστούν, τελικά, στο χώρο των αυταπατών. Η ανθρωπότητα θα φτάσει στις έσχατες συνέπειες του τεχνολατρικού πολιτισμού, που είναι το λόγω της αφαιρετικής ενοποίησης μαθηματικό φάντασμα της πραγματικότητας και μια «φαντασιακή» κοινωνία που αποτελείται από «ανθρώπους-πράγματα». Σήμερα, που αυτό το μοντέλο καταρρέει, συμπαρασύρει τον ορθό λόγο, το χρήμα και την απόλυτη ατομικότητα (τις αφαιρέσεις του). Η ελπίδα πλέον βρίσκεται στον αγώνα για μια νέα σύνθεση: «…τη συμφιλίωση του ατόμου με την κοινότητα· όχι τον εκτοπισμό του ορθού λόγου και της μηχανής, αλλά στον αυστηρό περιορισμό στα εδάφη που τους αναλογούν (...) Το βασίλειο του ανθρώπου δεν είναι ο στενόχωρος και αγχωτικός χώρος του ίδιου του εγώ, ούτε η αφηρημένη κυριαρχία της συλλογικότητας, αλλά εκείνη η ενδιάμεση ζώνη στην οποία συνηθίζουν να λαμβάνουν χώρα ο έρωτας, η φιλία, η κατανόηση, η συμπόνια. Μόνο η παραδοχή αυτής της αρχής θα μας επιτρέψει να θεμελιώσουμε αυθεντικές κοινότητες, αντί για κοινωνικές μηχανές» (Ε. Σάμπατο «Άνθρωποι και γρανάζια»).

Τρίτος πόλεμος;

Τα μαγαζιά κλείνουν. Σε κάθε τετράγωνο στο Περιστέρι ένα ή δύο εμπορικά έχουν βάλει λουκέτο. Δεν ξέρω αν οι «νέοι φτωχοί» και οι νέοι 50.000 άνεργοι κατέβηκαν προχθές στους δρόμους. Από την εκτίμηση του αριθμού των διαδηλωτών, μάλλον όχι. Ίσως δεν εμπιστεύονται τον συνδικαλιστή, εκείνον με το κινητό στο αυτί, τα πανάκριβα ρούχα και παπούτσια, αυτόν που έλεγες ότι δεν έκανε πορεία στη Σταδίου αλλά πασαρέλα στην 4η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Καθώς τον έβλεπα κατάλαβα γιατί παρά την κρίση «οι κάτω δεν θέλουν» παρότι «οι πάνω δεν μπορούν» που μου έλεγε ο Σταμάτης. Τι καλύτερο θα προσφέρει στο συνδικαλιστή μας η ανατροπή; Ενδεχομένως να τον ξεβολέψει. Με τούτα και με τ’ άλλα η δουλεία και η δουλοπρέπεια έγιναν έξις και η κοινωνία στηρίζει τη συνοχή της και τη διατήρηση του status quo στη συναίνεση των θυμάτων. «Οι κάτω δεν θέλουν», αυτή η παθητικοποίηση, αυτός ο «ανάστροφος ολοκληρωτισμός» οδηγεί τον πολίτη στην ιδιώτευση (που οι αρχαίοι ταύτιζαν με την ηλιθιότητα) και στο φόβο της ανάληψης οποιασδήποτε ευθύνης, ακόμη και για τον ίδιο τους τον εαυτό. Γι’ αυτό ο άνεργος, ο πτωχεύσας, ο φτωχός και ο νεόπτωχος δεν αντιδρούν, δεν αγανακτούν, αντίθετα η ντροπή και η οργή ενδοβάλλεται και πεθαίνει εντός τους, ώσπου να σαπίσει οδηγώντας στην τρέλα ή την αυτοχειρία. Γιατί δεν υπάρχει πια θεσμός που να οργανώσει και να πολιτικοποιήσει την οργή, να την κάνει δύναμη με αποτελεσματική επιρροή στο δημόσιο χώρο, τέτοια που να αλλάξει το συσχετισμό δυνάμεων. Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό, είναι παγκόσμιο. Γι’ αυτό η κατάληξη αυτής της κρίσης θα είναι νέοι πόλεμοι με νέες εκατόμβες αθώων. Ήδη ο Μακέην (ειδικότερα ο Ρ. Κέηγκαν: The returne of history-and the end of dreams) μιλάει για τη «Λίγκα των δημοκρατιών» (ΗΠΑ, ΕΕ, ΝΑΤΟ, Ιαπωνία, Αυστραλία, Ινδία και ίσως Βραζιλία) που θα επιβάλλουν με ένοπλο τρόπο τη… δημοκρατία στα «αυταρχικά καθεστώτα», όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν κ.ά. Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος προετοιμάζεται…

Εμείς

Ήταν πριν πολλά χρονιά. Όλος ο κόσμος διαδήλωνε κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική και την αποφυλάκιση του Νέλσον Μαντέλα. Στο Παρίσι μία Γαλλίδα γυρίζει και με ρωτάει: «Έχουμε δίκιο;». Ήταν η εποχή που το αυτονόητο, ο αγώνας κατά του ρατσισμού και του φασισμού, η ιδέα ότι κανένας δεν είναι ελεύθερος όταν ακόμα κι ένας άνθρωπος είναι φυλακισμένος για τις ιδέες του, η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη, ο «μανικός έρωτας για τον Άλλον», το Εμείς, όλα ετίθεντο εν αμφιβόλω και υποχωρούσαν μπροστά στην επέλαση της πιο άγριας ατομικότητας, της δύναμης του ισχυρότερου και της χομπσιανής ζούγκλας. Τώρα, όμως, που τα Εγώ, όχι τα μεγάλα και τα ηρωικά, αλλά τα μικροεγώ των «πετυχημένων», τώρα που «οι αργόστροφοι με τα μεταξωτά βρακιά», η «μια ζωή εγώ κι εγώ» το έχουν βουλώσει, τώρα είναι η ώρα να αναδυθούν και πάλι οι πρόσκαιρα ηττημένες και ιστορικά νικήτριες αξίες. Γι’ αυτό σήμερα δεν έχει τόσο σημασία η αποχή από τη δουλειά, η απεργία όσο η συμμετοχή στη διαδήλωση, εκεί που συναντώνται τα εγώ και γίνονται εμείς, εκεί που πλάθεται η αλληλεγγύη και η συντροφικότητα και, γιατί όχι, ο «έρωτας για τον Άλλον». Ναι, τα συνδικάτα είναι «πουλημένα», είναι κομματικοποιημένα, είναι καπελωμένα από επαγγελματίες συνδικαλιστές που έχουν ξεχάσει τι σημαίνει δουλειά, τι σημαίνει απόλυση και δίνουν λόγο στο κόμμα μόνο και όχι σ’ εμάς, αλλά «αυτούς τους μαλάκες έχουμε», όπως θα έλεγε και ο Χένρι Μίλερ, και στο τέλμα, το βούρκο που τους αρέσει να «παίζουν», εκεί πρέπει να γυρέψουμε τις λασπωμένες παλιές αξίες, να τις ανανεώσουμε μέχρι που να φεγγίσουν μέσα τους νέα όνειρα και οράματα μιας καλύτερης ζωής για όλους. Το Εμείς δεν είναι μία ποσοτική κατηγορία αλλά μία ποιοτική αλλαγή, στο έδαφος της οποίας ανθίζει η Αγάπη, η ενεργητική πραότητα (Μπόμπιο) και η μεγάλη Ατομικότητα. Το Εγώ-Άνθρωπος που καταφάσκει στο δρόμο και την περιπέτεια, όχι για να την κοπανήσουμε από τον εαυτό μας, αλλά για να τον βρούμε.

Εναλλακτική

Περισσότερο κι από το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, πιο πολύ και από την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, η μεγάλη «πτώση» αφορά στη συνολική ιδεολογία αλλά και σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πρότυπο που κόμισε σε ολόκληρο τον κόσμο η Αμερική. Ο άνθρωπος-Εγώ, ο άνθρωπος-εικόνα, ο άνθρωπος-δύναμη, ο καταναλωτικός-άνθρωπος βρίσκεται πλέον σε αδιέξοδο. Η σημερινή κρίση, συνεπώς, είναι οικονομική, πολιτική και πολιτισμική. Κι αν όπως θεωρεί ο Τσόμσκι (κι έχει δίκιο) η αμερικανική κυριαρχία συνεχιστεί και μετά την κρίση, τίθεται το ερώτημα: Ποιος θα είναι ο χαρακτήρας της ηγεμονίας αυτής χωρίς τη δράση γοητείας που ασκούσε ο αμερικάνικος πολιτισμός («όνειρο»); Θα περάσουμε από την «ήπια βία» της γητιάς στη «σκληρή βία» των όπλων(λόγω και της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ); Αυτό μένει να διακριβωθεί. Εκείνο που έχει σημασία για την ώρα είναι ότι ο μύθος της «τέλειας αγοράς», της δήθεν διαφάνειας και ίσης πρόσβασης στην πληροφόρηση, που οδηγεί τάχα στην ισορροπία προσφοράς και ζήτησης, ο μύθος του «τέλειου ανταγωνισμού», ο οποίος στην πραγματικότητα καταλήγει πάντα στη σύσταση καρτέλ και «λόμπι», ο μύθος της δημοκρατίας που εδράζεται στη δύναμη των ΜΜΕ, στην υποταγή στις δημοσκοπήσεις και την διαμορφούμενη «γοητεία» ενός ιδιότυπου πολιτικού λαϊκισμού, που οδηγεί στο λήθαργο και την παθητικοποίηση του πληθυσμού, αλλά και η κοινωνία του αέναου ζάπινγκ, της φρούδας ελπίδας βελτίωσης της ζωής μέσω ενός τηλεπαιχνιδιού, όλοι αυτοί οι μύθοι έχουν καταρρεύσει μαζί με το καπιταλιστικό μοντέλο της δύναμης του ισχυρότερου και των αυξανόμενων ανισοτήτων. Και τώρα τι; Ο καπιταλισμός της μετακρίσης θα συνοδευτεί από ένα νέο ρεπερτόριο κατασκευασμένων ψευδαισθήσεων ή θα έχουμε ένα εναλλακτικό πολιτικό και πολιτισμικό σχέδιο που θα ανταποκρίνεται σε ένα νέο οικονομικό πρότυπο, ικανό να εξαλείψει την ύβριν της διαρκούς συσσώρευσης δίκην απόλαυσης (φετιχισμός); Θα έχουμε την επικράτηση των ουμανιστικών αξιών και μιας δημοκρατίας που θα αποβλέπει σε μία αύξουσα κοινωνική δικαιοσύνη κι ενός ανθρώπου του οποίου η ατομικότητα θα ανθίζει μέσα στο Εμείς και την αλληλεγγύη; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα θα είναι αποτέλεσμα πνευματικών και πραγματικών αγώνων, ήτοι ενός νέου συσχετισμού δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα.

Αφρόψαρα παντός καιρού

Τι κι αν τα γεγονότα τους έχουν διαψεύσει; Αυτοί επιστρέφουν για να μας πουν ότι τα είχαν προβλέψει. Στρεψοδίκες που επενδύουν στη λήθη και όχι στην α-λήθεια. Αφρόψαρα παντός καιρού κι αφρού! Επιστρέφουν οι εγχώριοι ψιττακοί της παγκοσμιοποίησης αγγλοσαξονικού τύπου, οι μπλεριστές, οι οπαδοί του Γκίντενς και της κοινωνίας της διακυνδύνευσης, οι εισαγωγείς της «ελαστικοποίησης» της εργασίας και της διαχείρισης των… «ανθρώπινων πόρων», οι λάτρεις της μετανεωτερικότητας, της αυτορρύθμισης της Αγοράς και του νόμου της απροσδιοριστίας, τα «θηλυκά μυαλά» των χρηματιστηριακών παιγνίων που θα… έσωζαν τα Ταμεία. Επανέρχονται ξιφήρεις και θρασείς, διαδηλώνοντας ότι αυτοί τα είχαν… προβλέψει. Μόνο που η κρίση εμπιστοσύνης είναι πλέον καθολική και περιλαμβάνει τόσο το αμερικανικό μοντέλο όσο και τους ίδιους. Το νεοφιλελεύθερο πρότυπο στο οποίο βασίσθηκε η αμερικανική αυτοκρατορία έχει καταρρεύσει, συμπαρασύροντας και την αυταρχική γεωπολιτική της Ουάσινγκτον (όπως αποδείχθηκε στη Γεωργία) αλλά και την ιδεοληψία της μετανεωτερικότητας ως αυτορρύθμιση μέσω της απροσδιοριστίας και των «νόμων» του χάους. Η ευρωπαϊκή νεωτερικότητα υπό την έννοια του ελέγχου των τεχνικών μέσων και της ανάπτυξης επιστρέφει πλησίστια. Μόνο που δεν ευδοκιμεί πλέον στο ευρωπαϊκό έδαφος αλλά στο ασιατικό. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ευρωπαίοι προτείνουν τον έλεγχο των χρηματιστικών αγορών (νέο Bretton Woods και κατάργηση των φορολογικών παραδείσων) αλλά οι ΗΠΑ παραπέμπουν αυτή την προοπτική στο «εγγύς μέλλον». Ο λόγος της άρνησης της Ουάσινγκτον οφείλεται στο γεγονός ότι δεν επιθυμούν να απεμπολήσουν την επικυριαρχία τους σε όλους τους παγκόσμιους οικονομικούς θεσμούς. Όμως, αυτό ήδη αρχίζει να συμβαίνει. Στο Πεκίνο την επόμενη εβδομάδα συναντώνται 43 χώρες -πλην των ΗΠΑ- για την αντιμετώπιση της κρίσης και τη μεταρρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η επιλογή της Κίνας υποδηλώνει και την αλλαγή του παγκόσμιου κέντρου βάρους που μετακινείται προς την Ασία. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα είναι έτοιμη να στηρίξει την παραπαίουσα Δύση μόνο αν αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων εντός των διεθνών θεσμών. Όμως, οι ΗΠΑ θα παραδώσουν αμαχητί την κυριαρχία τους;

Κρούγκμαν

Ο Πωλ Κρούγκμαν, ένας από τους πλέον γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους (σύμβουλος του Κλίντον και υποστηρικτής του Ομπάμα), βραβεύθηκε με το φετινό Νόμπελ Οικονομίας. Ποιες είναι οι απόψεις του Κρούγκμαν για τη σημερινή Αμερική; «Η Αμερική πριν από το Νιου Ντηλ –όπως και τώρα η Αμερική των αρχών του 21ου αιώνα- ήταν μια χώρα ακραίας ανισότητας στους τομείς του πλούτου και της ισχύος. Μια χώρα όπου ένα κατ’ όνομα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα δεν αντιπροσώπευε τα οικονομικά συμφέροντα της πλειονότητας(σ.σ. άρα αντιπροσωπεύει μια ελάχιστη μειοψηφία)…» αλλά διαιρούσε τους Αμερικανούς με βάση φυλετικά, εθνοτικά ή θρησκευτικά γνωρίσματα. Ο Κρούγκμαν δεν εξηγεί με ποιο τρόπο μία μειοψηφία (των δημοκρατικών συμπεριλαμβανομένων) καταφέρνει τη «διαίρεση των κάτω» σε μεγάλο βάθος ιστορικού χρόνου με ένα επεξεργασμένο και θεσμοποιημένο σύστημα συμπεριλήψεων και αποκλεισμών καθώς και μιας σειράς από «πολιτισμικούς κώδικες» (ιδεολογία). Γι’ αυτί η ανάλυσή του παρουσιάζει κενά. Η εξήγηση δηλαδή ότι η ανατροπή της «μεγάλης συμπίεσης» (Νιου Ντηλ) και η επάνοδος στην «επίχρυση» εποχή των μεγάλων ανισοτήτων, όταν αποδίδεται μόνο στον εσωτερικό συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων που άλλαξε λόγω της διάλυσης των συνδικάτων, είναι ελλιπής. Τι προτείνει σήμερα ο Κρούγκμαν; Ο Κρούγκμαν προσπαθεί (ακολουθώντας μάλλον τη θεσμική οικονομική σχολή και τον Γκαλμπρέηθ) να συνδέσει την οικονομική «σχετική ισότητα» με τη δημοκρατία και την ανισότητα με την άρνησή της. Άρα προοδευτικός πολιτικά κατά τη γνώμη του είναι αυτός που επιθυμεί την «ισότητα», ήτοι την αναλογική φορολογία των πλουσίων (του 1%!). Μόνο που ο οικονομολόγος δεν κάνει τη διάκριση μεταξύ οικονομικής και «συμβολικής ανισότητας». Διότι η οικονομική ανισότητα μπορεί να γίνει ανεκτή όταν υπάρχει η συμβολική σχετική ισότητα(π.χ. μέσω ενός δανεικού σπιτιού). Συνεπώς, το «όριο της οργής»(Ο Κρ. αναφέρεται στο «θάνατο της οργής») είναι εκεί που πλήττεται η συμβολική ισότητα (ξεσπίτωμα), όταν η εικόνα των «κάτω» και πολύ περισσότερο των «μεσαίων» κομματιάζεται, οδηγώντας στην τρέλα και τις αυτοκτονίες. Αλλά αν αξίζει ο Κρούγκμαν, είναι γιατί «ξεσκίζει» το μύθο της «αόρατης χείρας» (μύθος της Αγοράς).

Κρίση και εικόνα

Όταν τους ζητούσαν να σώσουν τους άνεργους ή τους συνταξιούχους (ταμεία) ή τα παιδιά της Αφρικής, δεν είχαν. Τώρα σώζουν τις τράπεζες. Κι όλοι αναρωτιούνται: που βρέθηκαν τόσα χρήματα; Κανείς δεν θα απαντήσει. Μόνο ο Μπέλοου κι άλλοι Αμερικανοί λογοτέχνες έλεγαν από τη δεκαετία του 1950, τότε που άρχιζε η λατρεία του «άγιου χρήματος» και της παντοδυναμίας της αγοράς πως «Ο κυνισμός ήταν (και είναι) ψωμοτύρι για όλους. Και η ειρωνεία, επίσης... Μπίζνες και τίποτε άλλο. Μπίζνες και ψέμα… ‘’Δειλία! Βρωμιά! Στριμωξίδι!’’». Τώρα τα ψέματα τελείωσαν, αλλά μόνο για να δώσουν τη θέση τους στα επόμενα. «Ο σκοπός θα εξακολουθήσει να αγιάζει τα μέσα» χωρίς κανείς να αναρωτιέται: Τι αγιάζει το σκοπό της αέναης συσσώρευσης; Και οι «μεσαίοι», αυτοί για τους οποίους μιλάει ο Κρούγκμαν και ο Ομπάμα, ποιοι είναι; Ποιο είναι το δράμα των μεσαίων τάξεων; «Ένας πλούσιος μπορεί να ’ναι ελεύθερος αν έχει ένα εκατομμύριο καθαρό εισόδημα. Ένας φτωχός μπορεί να ’ναι ελεύθερος γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτόν. Αλλά κάποιος σαν κι εμένα (σ.σ. τον μεσαίο) πρέπει να ιδρώσει για να επιβιώσει, όσο να πέσει κάτω νεκρός»(Μπέλοου). Ο φτωχός είναι ελεύθερος γιατί δεν φαίνεται, δεν έχει εικόνα, δηλαδή δεν υπάρχει! Και ο «μεσαίος», ο ενδιάμεσος, ο ούτε πλούσιος ούτε φτωχός είναι αυτός που βρίσκεται μεταξύ φωτός και σκότους, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, που αναγνωρίζεται κι ύστερα δεν αναγνωρίζεται, που υπάρχει κι ύστερα δεν υπάρχει. Αυτό είναι το μεγάλο κόλπο της «εικόνας» και της κατανάλωσης. Η αυτό-εικόνα αγοράζεται μέσω ενός σπιτιού ή ενός αυτοκινήτου, που παύουν να καλύπτουν μία απλή ανάγκη, καθώς μας εμπεριέχουν συμβολικά ως εικόνες. Ο «μεσαίος» άνθρωπος, ο κατ’ εξοχήν καταναλωτικός άνθρωπος ως υποκείμενο χάθηκε μέσα στα αντικείμενα, που τον περιτριγυρίζουν, καθιστάμενος αντικείμενο χωρίς ψυχή κι ο ίδιος. Και σήμερα που οι μύθοι εξαερώνονται, η ύπαρξη μέσω της εικόνας (αναγνώρισης) και της κατανάλωσης, αυτή η ιδεολογία που έχει γίνει habitus (έξις) θα ξαναγυρίσει το μπαταρισμένο σκάφος στα ίσια. Αρκεί να «τρέξει» χρήμα στους «μεσαίους». Γι’ αυτό μία ακόμη ληστεία σε βάρος των «κάτω» και υπέρ των τραπεζών εκλαμβάνεται ως φυσιολογική!

Ζητούν τα ρέστα

«Η διαφθορά φταίει για την κρίση» σύμφωνα με τον Ομπάμα. Ακριβώς όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος φταίει για τις κλιματικές αλλαγές. Ποιος όμως προκαλεί τη διαφθορά και τη μόλυνση; Αν λέγαμε ότι ο καπιταλισμός και η επιδίωξη του ύψιστου οφέλους φέρει εγγενώς μαζί του τη διαφθορά όπως το σύννεφο φέρει τη βροχή, κάποιοι θα διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους. Είναι οι ίδιοι που κατακεραύνωναν κάθε κριτική στην απορυθμισμένη νεοφιλελεύθερη Αγορά και την αμερικανικού τύπου παγκοσμιοποίηση. Οι ίδιοι ειρωνεύονται σήμερα ως… ιδεοληπτικούς όσους μιλούν για την κατάρρευση του καπιταλισμού. Όμως, κανείς δεν είπε ότι η κατάρρευση ενός ολόκληρου οικονομικού συστήματος θα συμβεί αύριο. Πολύ περισσότερο όταν δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Αλλά η «πτώση» ενός συστήματος, όπως και οι πτώσεις όλων των αυτοκρατοριών, αρχίζει πρώτα από τη διάλυση της νομιμοποιητικής ιδεολογίας του. Πάντως, η κατάρρευση θα διαρκέσει πολύ, σκορπίζοντας οδύνες και αίμα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στον άνεργο οικονομολόγο, τον τραγικό 45χρονο Κάρθικ Ρατζάραμ στο Λος Άντζελες που σκότωσε την οικογένειά του και αυτοκτόνησε. Μιλώ για ολόκληρο το σύστημα το οποίο μοιάζει με ασθενή που αιμορραγεί αλλά κανείς δεν ξέρει από που προέρχεται η αιμορραγία. Αλλά πέραν αυτών των γενικών, παρακολουθούμε σήμερα και το σαθρό οικοδόμημα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινοτική αλληλεγγύη αίφνης μετασχηματίστηκε στο «ο καθένας μόνος του»! Αξίζει όμως εδώ να δούμε και την ελληνική στάση απέναντι στην κρίση. Η Ελλάδα και όλη η Ευρώπη, σύμφωνα με τον Joseph Stiglitz, αν δεν χαλαρώσει το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης που περιορίζει το έλλειμμα στο 3%, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την κρίση. Ο ελληνικός προϋπολογισμός του 2009 υπ’ αυτή την οπτική, δεν είναι ένας προϋπολογισμός που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρίση αλλά την… «κοινοτική επιτήρηση». Αλλά ο μεγαλύτερος φόβος του Στίγκλιτζ είναι το «πάγωμα» της αγοράς (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) από το «πάγωμα» των δανείων. Αν μάλιστα δεν υπάρξει ένα συνολικό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σχέδιο, τότε ο πανικός θα οδηγήσει στην απόσυρση των αποταμιευτικών καταθέσεων κάτι που θα οδηγήσει στο χάος.

Αντικανίβαλοι

Έχει όρια ο καπιταλισμός; Έχει όρια η επιδίωξη του μέγιστου οφέλους; Όχι. Είναι, σήμερα, δυνατή η θέσπιση κανόνων που να θέτουν «όρια στην απληστία» (Πωλ Κρούγκμαν); Είναι πιθανή η επιστροφή στον Κέυνς; Όχι. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο που δεν επιδέχεται σκόπιμη, διορθωτική παρέμβαση καθώς λειτουργεί πλέον όχι σχετικά αλλά εντελώς αυτόνομα. Εν προκειμένω ισχύει το σύνδρομο του σκορπιού. Ο γάιδαρος (οι «κάτω») έχει χαθεί, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται μόνο στη διάσωση του σκορπιού με σωσίβια «ζεστού χρήματος». Με άλλα λόγια, τόσο ο Στίγκλιτς όσο και ο Κρούγκμαν δεν αμφισβητούν το σύστημα, αλλά τη λαιμαργία του! Η κατάσταση, όμως, είναι τέτοια που ο αφόρητα «παχυνθείς» νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αλλά και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν μπορούν να υπάρξουν με λιγότερο «φαγητό». Συνεπώς, τα 700 δις δολάρια δεν αρκούν. Το προκλητικότερο, όμως, όλων είναι ο κυνισμός με τον οποίο η Ουάσινγκτον και οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν τους «κάτω». Τη στιγμή που κλείνουν τα μάτια στην εξαγορά ή τη χρηματοδότηση των τραπεζών, απαγορεύουν την εγγύηση των καταθέσεων ως αντιβαίνουσα στη… νομοθεσία. Υποκρισία και αίσχος. Αλλά βρίσκουν και τα κάνουν, καθώς οι «κάτω» έχουν εμποτιστεί από την ιδεοληπτική πίστη ότι είναι εν δυνάμει κανίβαλοι («πάνω»). «Παλιότερα, η επίκληση της καριέρας ήταν ντροπή», μου λέει η άνεργη συνάδελφος Ελένη Λεοντίτση, στην άτονη και ευάριθμη συγκέντρωση των εργαζόμενων στα ΜΜΕ, «τώρα αρκεί για να νομιμοποιήσει κάθε αντισυναδελφική ενέργεια και κάθε υποτέλεια».
Όλοι σχεδόν έχουμε αποδεχθεί ως μέγιστη αρχή που κινεί και κανοναρχεί τον άνθρωπο και τον κόσμο την Αγορά, το εμπόρευμα. Όσοι πηγαίνουν κόντρα στο ρεύμα έχουν εξοστρακισθεί. Τα πρότυπα είναι όσοι ταυτίζονται και υπηρετούν τα αισθητικά, τα οικονομικά, τα ειδησεογραφικά και τα πολιτικά ιερατεία. Ο κανιβαλισμός λογίζεται απ’ όλους ως η πιο πραγματική πραγματικότητα, ενώ η ιδέα του ανθρώπου που σέβεται τον άλλον απολακτίζεται ως επιζήμια και γραφική ιδεοληψία. Ή κανίβαλος ή τίποτα. Δυστυχώς, την ώρα της κρίσης των κανιβάλων, οι αντικανίβαλοι αδυνατούν να προβάλουν την «… ανάδυση καινοφανών και απρόβλεπτων μορφών βίου και αυτοπραγμάτωσης....» (Μπερλίν).

Απελπισμένη ελπίδα

Έμοιαζε περισσότερο με αφροαμερικανή παρά με κουβανή. Εξάλλου δεν συμπαθούσε τον Κάστρο. Ήταν χαρούμενη για τον Ομπάμα. Αλλά όχι και για τη γνωριμία της μαζί μου, όταν της δήλωσα ότι η μόνη διαφορά του Μακέην από τον Ομπάμα ήταν το χρώμα τους! Αλλά την ίδια ελπίδα στον Ομπάμα επενδύουν και άλλοι Αμερικανοί, όπως το γνωστό εβδομαδιαίο περιοδικό The New Yorker, που ανακοίνωσε την επίσημη υποστήριξή του προς τον μαύρο υποψήφιο. Αλλά ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της υποστήριξης; Σε μια στιγμή οικονομικής κατάρρευσης και διεθνούς πολυπλοκότητας, πολιτικής αποτυχίας και του ηθικού να βρίσκεται στο μηδέν, η Αμερική σύμφωνα πάντα με το NY, οι ΗΠΑ «έχουν ανάγκη συγχρόνως από έμπνευση και ρεαλισμό, από αλλαγή και σταθερότητα». Αυτά, λοιπόν, τα εγγυάται ο Ομπάμα. Προπάντων σταθερότητα αλλά και επανάκτηση του απολεσθέντος κύρους της Αμερικής στον κόσμο. Με άλλα λόγια επενδύονται στον Ομπάμα ελπίδες και προσδοκίες που μόνο ένας «σωτήρας», ένας «μεσσίας» θα μπορούσε να υλοποιήσει. Είναι αυτό σωστό; Απολύτως όχι. Γιατί η σημερινή κατάρρευση των ΗΠΑ είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που έχει ξεκινήσει από πολύ παλιά και δεν οφείλεται μόνο στον Μπους, δηλαδή σ’ ένα πρόσωπο. Ο τελευταίος, δηλαδή οι νεοσυντηρητικοί ενδεχομένως να επιτάχυναν τις εξελίξεις. Είναι συνεπώς το όλο σύστημα που πάσχει. Όμως, οι Αμερικανοί έχουν γνωρίσει και άλλες καταστροφές (1929) και έχουν εξέλθει με επιτυχία από αυτές. Μπορεί να συμβεί το ίδιο και σήμερα; Σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο ναι, καθώς στην Αμερική είναι αδύνατο να υπάρξει ανατροπή του περίφημου αμερικάνικου «πατριωτισμού» που λειτουργεί τρομοκρατικά εναντίον όποιου ασκεί ριζική κριτική και προπάντων όταν αμφισβητεί το ρόλο των ΗΠΑ ως εκ Θεού (ή εκ της ιστορίας) ηγέτιδος δύναμης του κόσμου. Συνεπώς, η ανατροπή μπορεί να προκύψει με δραματικό τρόπο, δηλαδή μέσω μιας σύγκρουσης προς τα έξω, όπως συνέβη με τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανεμοδούρες

Αυτοί το είχαν πει, το είχαν προβλέψει! Οι διαπρύσιοι κήρυκες του κανιβαλικού καπιταλισμού, οι κυνικοί, οι αρχιερείς των «ναών» της Αγοράς αλλά και οι διάκονοί τους αίφνης κάνουν «τακ» από την αντίθετη πλευρά για να βρεθούν πάλι με ούριο τον «άνεμο της ιστορίας» στα πανιά τους. Αυτοί που κάθε κριτική κατά της περίφημης παγκοσμιοποίησης την ανήγαγαν σε «αντιαμερικανισμό» (το γνωστό… «σοσιαλισμό των ηλιθίων»), τώρα ανακάλυψαν τον Στίγκλιτς, ενώ αύριο δεν θα διστάσουν να επικαλεσθούν τον Σεν ακόμη και τον Τσόμσκι. Αλλά και η περίφημη Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι λέει άραγε η περίφημη επιτροπή ανταγωνισμού, αυτή που απαγόρευε δια ροπάλου τις χρηματοδοτήσεις επιχειρήσεων (όπως η Ολυμπιακή), επιβάλλοντας κολοσσιαία πρόστιμα; Γιατί δεν παρεμβαίνει τώρα που η βρετανική αλλά και η γερμανική κυβέρνηση κρατικοποιούν ή χρηματοδοτούν ιδιωτικές τράπεζες; Γιατί το επιτρέπουν; Υπηρετεί τον «ελεύθερο ανταγωνισμό» ή ΕΕ ή όχι; Γιατί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κάνει μεταγγίσεις «αίματος» (του δικού μας) στην τραπεζική αγορά; Πρόκειται περί σουρεαλισμού, όπως διατείνονται κάποιοι, ή για την κατάρρευση του πολιτικού και ιδεολογικού οικοδομήματος της κοινής αγοράς; Αν κρίνουμε από την αμηχανία και τα χαμηλά ανακλαστικά των Βρυξελλών αλλά και από το γεγονός ότι οι αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα μόνο σε εθνικό επίπεδο, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ακόμη και η οικονομική διάσταση της ΕΕ με τις αρχές (του νεοφιλελευθερισμού) που τη διέπουν, έσκασε δίκην πομφόλυγα. Όμως, που θα οδηγήσει η κρίση; Θα έχει πολιτικές συνέπειες; Θα σημάνει αλλαγές; Αυτό δεν είναι αυτονόητο και σχετίζεται με την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων. Αν κρίνουμε από την κινητοποίηση των δημοσιογράφων προχθές, είναι φανερό ότι η αλλαγή είναι δύσκολη. Τα συνδικάτα είναι απαξιωμένα και η ιδεολογική φενάκη του νεοφιλελευθερισμού πάρα πολύ ισχυρή. Γι’ αυτό πρέπει να πάμε στα συνδικάτα, «Ακόμα κι αν έχει απομείνει μία όλη κι όλη χαίνουσα πληγή, θα πρέπει να αντλήσουμε κι απ’ αυτήν έστω κι αν δεν παράγει τίποτα παρά μονάχα βατράχια, και νυχτερίδες, και ανθρωπάρια», όπως θα έλεγε ο Χ. Μίλερ.