ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ

«Πως θα πω στο σπίτι ότι απολύθηκα;». Το ερώτημα μένει μετέωρο. Ποια, τάχα, είναι η αξία ενός άνεργου στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης; Καμία. Μηδέν. Το μέγα ζήτημα είναι η διάσωση των τραπεζών και όχι των ανθρώπων. Και οι τράπεζες, αυτές που μόλις σώθηκαν, διπλασίασαν το περιθώριο του κέρδους τους! Γι’ αυτό λέω ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται σε κάποιους άπληστους αλλά είναι εγγενές, είναι δομικό στοιχείο του συστήματος. Το κέρδος παραμένει η μεγάλη «θεότητα», η ζωτική ορμή, το κινούν αίτιο του καπιταλισμού. Το σύνδρομο του σκορπιού ισχύει εν προκειμένω πλήρως. Αλλά ο άνεργος στο δρόμο προς το σπίτι εξακολουθεί να αναρωτιέται: πως θα το πει; Η βία της ανεργίας θα περάσει από τη γδαρμένη του ψυχή στην ίδια του την οικογένεια, προπάντων στα παιδιά. Παντού είναι εγγεγραμμένη η βία· στην επιθυμία, στην αγωνία, στη χαρά και την οδύνη. Αλλά αυτοί οι βιασμοί, αυτοί οι ζωντανοί θάνατοι στα μάτια των παιδιών είναι αναβάσταχτοι. Και τότε μπορεί να τρελαθείς. Γιατί η τρέλα συμβαίνει όταν δεν έχει...

Η σημερινή κρίση, έγραφε πολύ παλιά ο Ερνέστο Σάμπατο, δεν είναι μόνο κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά μιας αντίληψης για τη ζωή και τον άνθρωπο που εμφανίστηκε στη Δύση με την Αναγέννηση και η οποία δημιουργήθηκε από τρεις αντινομίες: ένα ατομικιστικό κίνημα που κατέληξε στη μαζικοποίηση, ένα νατουραλιστικό κίνημα που κατέληξε στη μηχανή και ένα ανθρωπιστικό κίνημα, που κατέληξε στην απανθρωποποίηση. Και οι τρεις περιπτώσεις δεν είναι παρά όψεις της μέγιστης αντίφασης που είναι η απανθρωποποίηση της ανθρωπότητας και η οποία είναι το αποτέλεσμα δύο δυναμικών αμοραλιστικών δυνάμεων: του χρήματος και του ορθού λόγου. Γιατί όταν η αστική τάξη έφτασε στη φάση της επιστήμης, χρειάστηκε ένα ορθολογικό και αφηρημένο σχήμα, για να συνδέσει τα γεγονότα κι έτσι ιδιοποιήθηκε το θέμα της Αφαίρεσης. Το Χρήμα και ο Ορθός Λόγος θα παραχωρήσουν την κοσμική εξουσία στον άνθρωπο, χάρη στην Αφαίρεση. Έτσι, από το συγκεκριμένο προϊόν, όπως ένα δημητριακό, οδηγούμαστε στην ισχύ του χρηματιστή, που...

Τα μαγαζιά κλείνουν. Σε κάθε τετράγωνο στο Περιστέρι ένα ή δύο εμπορικά έχουν βάλει λουκέτο. Δεν ξέρω αν οι «νέοι φτωχοί» και οι νέοι 50.000 άνεργοι κατέβηκαν προχθές στους δρόμους. Από την εκτίμηση του αριθμού των διαδηλωτών, μάλλον όχι. Ίσως δεν εμπιστεύονται τον συνδικαλιστή, εκείνον με το κινητό στο αυτί, τα πανάκριβα ρούχα και παπούτσια, αυτόν που έλεγες ότι δεν έκανε πορεία στη Σταδίου αλλά πασαρέλα στην 4η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Καθώς τον έβλεπα κατάλαβα γιατί παρά την κρίση «οι κάτω δεν θέλουν» παρότι «οι πάνω δεν μπορούν» που μου έλεγε ο Σταμάτης. Τι καλύτερο θα προσφέρει στο συνδικαλιστή μας η ανατροπή; Ενδεχομένως να τον ξεβολέψει. Με τούτα και με τ’ άλλα η δουλεία και η δουλοπρέπεια έγιναν έξις και η κοινωνία στηρίζει τη συνοχή της και τη διατήρηση του status quo στη συναίνεση των θυμάτων. «Οι κάτω δεν θέλουν», αυτή η παθητικοποίηση, αυτός ο «ανάστροφος ολοκληρωτισμός» οδηγεί τον πολίτη στην ιδιώτευση (που οι αρχαίοι ταύτιζαν με την ηλιθιότητα) και στο φόβο της ανάληψης ο...

Ήταν πριν πολλά χρονιά. Όλος ο κόσμος διαδήλωνε κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική και την αποφυλάκιση του Νέλσον Μαντέλα. Στο Παρίσι μία Γαλλίδα γυρίζει και με ρωτάει: «Έχουμε δίκιο;». Ήταν η εποχή που το αυτονόητο, ο αγώνας κατά του ρατσισμού και του φασισμού, η ιδέα ότι κανένας δεν είναι ελεύθερος όταν ακόμα κι ένας άνθρωπος είναι φυλακισμένος για τις ιδέες του, η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη, ο «μανικός έρωτας για τον Άλλον», το Εμείς, όλα ετίθεντο εν αμφιβόλω και υποχωρούσαν μπροστά στην επέλαση της πιο άγριας ατομικότητας, της δύναμης του ισχυρότερου και της χομπσιανής ζούγκλας. Τώρα, όμως, που τα Εγώ, όχι τα μεγάλα και τα ηρωικά, αλλά τα μικροεγώ των «πετυχημένων», τώρα που «οι αργόστροφοι με τα μεταξωτά βρακιά», η «μια ζωή εγώ κι εγώ» το έχουν βουλώσει, τώρα είναι η ώρα να αναδυθούν και πάλι οι πρόσκαιρα ηττημένες και ιστορικά νικήτριες αξίες. Γι’ αυτό σήμερα δεν έχει τόσο σημασία η αποχή από τη δουλειά, η απεργία όσο η συμμετοχή στη διαδήλωση, εκεί που συναντώνται τα ε...

Περισσότερο κι από το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, πιο πολύ και από την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, η μεγάλη «πτώση» αφορά στη συνολική ιδεολογία αλλά και σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πρότυπο που κόμισε σε ολόκληρο τον κόσμο η Αμερική. Ο άνθρωπος-Εγώ, ο άνθρωπος-εικόνα, ο άνθρωπος-δύναμη, ο καταναλωτικός-άνθρωπος βρίσκεται πλέον σε αδιέξοδο. Η σημερινή κρίση, συνεπώς, είναι οικονομική, πολιτική και πολιτισμική. Κι αν όπως θεωρεί ο Τσόμσκι (κι έχει δίκιο) η αμερικανική κυριαρχία συνεχιστεί και μετά την κρίση, τίθεται το ερώτημα: Ποιος θα είναι ο χαρακτήρας της ηγεμονίας αυτής χωρίς τη δράση γοητείας που ασκούσε ο αμερικάνικος πολιτισμός («όνειρο»); Θα περάσουμε από την «ήπια βία» της γητιάς στη «σκληρή βία» των όπλων(λόγω και της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ); Αυτό μένει να διακριβωθεί. Εκείνο που έχει σημασία για την ώρα είναι ότι ο μύθος της «τέλειας αγοράς», της δήθεν διαφάνειας και ίσης πρόσβασης στην πληροφόρηση, που οδηγεί τάχα στην ισορροπία προσφορά...

Τι κι αν τα γεγονότα τους έχουν διαψεύσει; Αυτοί επιστρέφουν για να μας πουν ότι τα είχαν προβλέψει. Στρεψοδίκες που επενδύουν στη λήθη και όχι στην α-λήθεια. Αφρόψαρα παντός καιρού κι αφρού! Επιστρέφουν οι εγχώριοι ψιττακοί της παγκοσμιοποίησης αγγλοσαξονικού τύπου, οι μπλεριστές, οι οπαδοί του Γκίντενς και της κοινωνίας της διακυνδύνευσης, οι εισαγωγείς της «ελαστικοποίησης» της εργασίας και της διαχείρισης των… «ανθρώπινων πόρων», οι λάτρεις της μετανεωτερικότητας, της αυτορρύθμισης της Αγοράς και του νόμου της απροσδιοριστίας, τα «θηλυκά μυαλά» των χρηματιστηριακών παιγνίων που θα… έσωζαν τα Ταμεία. Επανέρχονται ξιφήρεις και θρασείς, διαδηλώνοντας ότι αυτοί τα είχαν… προβλέψει. Μόνο που η κρίση εμπιστοσύνης είναι πλέον καθολική και περιλαμβάνει τόσο το αμερικανικό μοντέλο όσο και τους ίδιους. Το νεοφιλελεύθερο πρότυπο στο οποίο βασίσθηκε η αμερικανική αυτοκρατορία έχει καταρρεύσει, συμπαρασύροντας και την αυταρχική γεωπολιτική της Ουάσινγκτον (όπως αποδείχθηκε στη Γεωργία) αλλά και...

Ο Πωλ Κρούγκμαν, ένας από τους πλέον γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους (σύμβουλος του Κλίντον και υποστηρικτής του Ομπάμα), βραβεύθηκε με το φετινό Νόμπελ Οικονομίας. Ποιες είναι οι απόψεις του Κρούγκμαν για τη σημερινή Αμερική; «Η Αμερική πριν από το Νιου Ντηλ –όπως και τώρα η Αμερική των αρχών του 21ου αιώνα- ήταν μια χώρα ακραίας ανισότητας στους τομείς του πλούτου και της ισχύος. Μια χώρα όπου ένα κατ’ όνομα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα δεν αντιπροσώπευε τα οικονομικά συμφέροντα της πλειονότητας(σ.σ. άρα αντιπροσωπεύει μια ελάχιστη μειοψηφία)…» αλλά διαιρούσε τους Αμερικανούς με βάση φυλετικά, εθνοτικά ή θρησκευτικά γνωρίσματα. Ο Κρούγκμαν δεν εξηγεί με ποιο τρόπο μία μειοψηφία (των δημοκρατικών συμπεριλαμβανομένων) καταφέρνει τη «διαίρεση των κάτω» σε μεγάλο βάθος ιστορικού χρόνου με ένα επεξεργασμένο και θεσμοποιημένο σύστημα συμπεριλήψεων και αποκλεισμών καθώς και μιας σειράς από «πολιτισμικούς κώδικες» (ιδεολογία). Γι’ αυτί η ανάλυσή του παρουσιάζει κενά. Η εξήγηση δηλαδή ότι...

Όταν τους ζητούσαν να σώσουν τους άνεργους ή τους συνταξιούχους (ταμεία) ή τα παιδιά της Αφρικής, δεν είχαν. Τώρα σώζουν τις τράπεζες. Κι όλοι αναρωτιούνται: που βρέθηκαν τόσα χρήματα; Κανείς δεν θα απαντήσει. Μόνο ο Μπέλοου κι άλλοι Αμερικανοί λογοτέχνες έλεγαν από τη δεκαετία του 1950, τότε που άρχιζε η λατρεία του «άγιου χρήματος» και της παντοδυναμίας της αγοράς πως «Ο κυνισμός ήταν (και είναι) ψωμοτύρι για όλους. Και η ειρωνεία, επίσης... Μπίζνες και τίποτε άλλο. Μπίζνες και ψέμα… ‘’Δειλία! Βρωμιά! Στριμωξίδι!’’». Τώρα τα ψέματα τελείωσαν, αλλά μόνο για να δώσουν τη θέση τους στα επόμενα. «Ο σκοπός θα εξακολουθήσει να αγιάζει τα μέσα» χωρίς κανείς να αναρωτιέται: Τι αγιάζει το σκοπό της αέναης συσσώρευσης; Και οι «μεσαίοι», αυτοί για τους οποίους μιλάει ο Κρούγκμαν και ο Ομπάμα, ποιοι είναι; Ποιο είναι το δράμα των μεσαίων τάξεων; «Ένας πλούσιος μπορεί να ’ναι ελεύθερος αν έχει ένα εκατομμύριο καθαρό εισόδημα. Ένας φτωχός μπορεί να ’ναι ελεύθερος γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται γι...

«Η διαφθορά φταίει για την κρίση» σύμφωνα με τον Ομπάμα. Ακριβώς όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος φταίει για τις κλιματικές αλλαγές. Ποιος όμως προκαλεί τη διαφθορά και τη μόλυνση; Αν λέγαμε ότι ο καπιταλισμός και η επιδίωξη του ύψιστου οφέλους φέρει εγγενώς μαζί του τη διαφθορά όπως το σύννεφο φέρει τη βροχή, κάποιοι θα διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους. Είναι οι ίδιοι που κατακεραύνωναν κάθε κριτική στην απορυθμισμένη νεοφιλελεύθερη Αγορά και την αμερικανικού τύπου παγκοσμιοποίηση. Οι ίδιοι ειρωνεύονται σήμερα ως… ιδεοληπτικούς όσους μιλούν για την κατάρρευση του καπιταλισμού. Όμως, κανείς δεν είπε ότι η κατάρρευση ενός ολόκληρου οικονομικού συστήματος θα συμβεί αύριο. Πολύ περισσότερο όταν δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Αλλά η «πτώση» ενός συστήματος, όπως και οι πτώσεις όλων των αυτοκρατοριών, αρχίζει πρώτα από τη διάλυση της νομιμοποιητικής ιδεολογίας του. Πάντως, η κατάρρευση θα διαρκέσει πολύ, σκορπίζοντας οδύνες και αίμα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στον άνεργο οικονομολόγο, τον τραγικό 45...

Έχει όρια ο καπιταλισμός; Έχει όρια η επιδίωξη του μέγιστου οφέλους; Όχι. Είναι, σήμερα, δυνατή η θέσπιση κανόνων που να θέτουν «όρια στην απληστία» (Πωλ Κρούγκμαν); Είναι πιθανή η επιστροφή στον Κέυνς; Όχι. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο που δεν επιδέχεται σκόπιμη, διορθωτική παρέμβαση καθώς λειτουργεί πλέον όχι σχετικά αλλά εντελώς αυτόνομα. Εν προκειμένω ισχύει το σύνδρομο του σκορπιού. Ο γάιδαρος (οι «κάτω») έχει χαθεί, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται μόνο στη διάσωση του σκορπιού με σωσίβια «ζεστού χρήματος». Με άλλα λόγια, τόσο ο Στίγκλιτς όσο και ο Κρούγκμαν δεν αμφισβητούν το σύστημα, αλλά τη λαιμαργία του! Η κατάσταση, όμως, είναι τέτοια που ο αφόρητα «παχυνθείς» νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός αλλά και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν μπορούν να υπάρξουν με λιγότερο «φαγητό». Συνεπώς, τα 700 δις δολάρια δεν αρκούν. Το προκλητικότερο, όμως, όλων είναι ο κυνισμός με τον οποίο η Ουάσινγκτον και οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν τους «κάτω». Τη στιγμή που κλείνουν...

Έμοιαζε περισσότερο με αφροαμερικανή παρά με κουβανή. Εξάλλου δεν συμπαθούσε τον Κάστρο. Ήταν χαρούμενη για τον Ομπάμα. Αλλά όχι και για τη γνωριμία της μαζί μου, όταν της δήλωσα ότι η μόνη διαφορά του Μακέην από τον Ομπάμα ήταν το χρώμα τους! Αλλά την ίδια ελπίδα στον Ομπάμα επενδύουν και άλλοι Αμερικανοί, όπως το γνωστό εβδομαδιαίο περιοδικό The New Yorker, που ανακοίνωσε την επίσημη υποστήριξή του προς τον μαύρο υποψήφιο. Αλλά ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της υποστήριξης; Σε μια στιγμή οικονομικής κατάρρευσης και διεθνούς πολυπλοκότητας, πολιτικής αποτυχίας και του ηθικού να βρίσκεται στο μηδέν, η Αμερική σύμφωνα πάντα με το NY, οι ΗΠΑ «έχουν ανάγκη συγχρόνως από έμπνευση και ρεαλισμό, από αλλαγή και σταθερότητα». Αυτά, λοιπόν, τα εγγυάται ο Ομπάμα. Προπάντων σταθερότητα αλλά και επανάκτηση του απολεσθέντος κύρους της Αμερικής στον κόσμο. Με άλλα λόγια επενδύονται στον Ομπάμα ελπίδες και προσδοκίες που μόνο ένας «σωτήρας», ένας «μεσσίας» θα μπορούσε να υλοποιήσει. Είναι αυτό σωστό; Απ...

Αυτοί το είχαν πει, το είχαν προβλέψει! Οι διαπρύσιοι κήρυκες του κανιβαλικού καπιταλισμού, οι κυνικοί, οι αρχιερείς των «ναών» της Αγοράς αλλά και οι διάκονοί τους αίφνης κάνουν «τακ» από την αντίθετη πλευρά για να βρεθούν πάλι με ούριο τον «άνεμο της ιστορίας» στα πανιά τους. Αυτοί που κάθε κριτική κατά της περίφημης παγκοσμιοποίησης την ανήγαγαν σε «αντιαμερικανισμό» (το γνωστό… «σοσιαλισμό των ηλιθίων»), τώρα ανακάλυψαν τον Στίγκλιτς, ενώ αύριο δεν θα διστάσουν να επικαλεσθούν τον Σεν ακόμη και τον Τσόμσκι. Αλλά και η περίφημη Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι λέει άραγε η περίφημη επιτροπή ανταγωνισμού, αυτή που απαγόρευε δια ροπάλου τις χρηματοδοτήσεις επιχειρήσεων (όπως η Ολυμπιακή), επιβάλλοντας κολοσσιαία πρόστιμα; Γιατί δεν παρεμβαίνει τώρα που η βρετανική αλλά και η γερμανική κυβέρνηση κρατικοποιούν ή χρηματοδοτούν ιδιωτικές τράπεζες; Γιατί το επιτρέπουν; Υπηρετεί τον «ελεύθερο ανταγωνισμό» ή ΕΕ ή όχι; Γιατί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κάνει μεταγγίσεις «αίματος» (του δικού μας) στην τρα...