Δύο όψεις

Ευφορία στο χρηματιστήριο Αθηνών μετά τον τραπεζικό «γάμο». Κάποιοι επιχαίρουν για το γεγονός. Τα μίντια προβάλλουν μεγάλως την είδηση. Κάποιοι άλλοι, όμως, ανησυχούν έντονα και ζητούν τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας τους. Αλλά η περίφημη τρόικα ζητάει πιο «ευέλικτες» σχέσεις εργασίας, δηλαδή περισσότερες απολύσεις, κατάργηση των κλαδικών συμβάσεων και μεγαλύτερες μειώσεις μισθών και συντάξεων. Στη γαλλική Societe Generale δύο εργαζόμενοι αυτοκτόνησαν. Αυτό, όμως, θα περάσει στα «ψιλά» των εφημερίδων. Αντιθέτως, η καταγγελία του κινέζου καλλιτέχνη Ai Weiwei στη διαδικτυακή σελίδα του Newsweek για την παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κινέζων θα προβληθεί και θα αναπαραχθεί παντού. Εντούτοις, ό,τι λέει ο Ai για το Πεκίνο ισχύει και για οποιαδήποτε δυτική πρωτεύουσα. «Το Πεκίνο είναι δύο πόλεις. Η μία είναι της εξουσίας και του χρήματος… Η άλλη είναι μια πόλη της απελπισίας. Βλέπω τους ανθρώπους μέσα στα λεωφορεία και δεν βλέπω καμιά ελπίδα στα μάτια τους», τα λόγια αυτά του κινέζου καλλιτέχνη ισχύουν και για την Αθήνα, για το Λονδίνο, για το Παρίσι, για τη Νέα Υόρκη, εκεί όπου κάθε μνήμη έχει χαθεί και κανείς από τους «κάτω» δεν έχει από κάπου να πιαστεί, ενώ ατομικά δικαιώματα που κατακτήθηκαν με δάκρυα και αίμα καταργούνται εν μια νυκτί. «Κάθε χρόνο εκατομμύρια κινέζοι [εσωτερικοί μετανάστες] εισρέουν στο Πεκίνο για να κατασκευάσουν τις γέφυρές του, τους δρόμους του, τα σπίτια του… είναι οι σκλάβοι του Πεκίνου… Σε ποιον ανήκουν αυτά τα σπίτια; Στα μέλη της κυβέρνησης, στους διαχειριστές της βιομηχανίας άνθρακα, στους διευθυντές των μεγάλων επιχειρήσεων…», ρωτάει και απαντά ο Ai Weiwei. Αλλά το ίδιο συμβαίνει παντού. Εκατοντάδες χιλιάδες αφρικανοί μετανάστες πνίγονται στη Μεσόγειο στην προσπάθειά τους να βρουν στην Ευρώπη εργασία και προοπτική. Σήμερα, μάλιστα, στην Ευρώπη εκατομμύρια εργαζόμενοι είναι χειρότερα κι από σκλάβοι, είναι άνεργοι, είναι νέοι και νέες που ενδέχεται να μην εργαστούν ποτέ στη ζωή τους. Γιατί, όμως, προβάλλεται η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Κίνα όταν και στη Δύση ισχύει το ίδιο; Γιατί η μεγάλη αντιπαράθεση μεταξύ της παλιάς αυτοκρατορίας(Δύση) και της αναδυόμενης(Κίνα) μόλις έχει αρχίσει και θα καλύψει όλα τα πεδία, ακόμα και αυτό της ιδεολογικής προπαγάνδας.




Το φαινόμενο, όμως, της κυβερνητικής διαφθοράς στην Κίνα ενυπάρχει και στη Δύση. Παντού, τα σημερινά κόμματα (τα οποία πλέον λειτουργούν ως ομόκεντροι κύκλοι-δίκτυα και όχι ως πυραμίδα) στον ηγετικό πυρήνα τους απαρτίζονται από ένα διαπλεκόμενο δίκτυο συμβούλων και εκπροσώπων διαφόρων συμφερόντων. Έτσι, η διαφθορά δεν είναι απλώς οικονομική (ή ηθική) αλλά και πολιτική. Το φαινόμενο της προσωπολατρείας (όπως σε κάθε ολοκληρωτισμό), της εικονοποιίας, του εξωραϊσμού και γενικά της πολιτικής ως προσομοίωσης δεν είναι ίδιο μόνο των ολοκληρωτικών καθεστώτων ανατολικού τύπου αλλά και δυτικού. Αλλά στη Δύση το παιγνίδι με τις λέξεις, τους ευφημισμούς και τις «αθώες απάτες» δεν έχει τελειωμό. Σ’ αυτή την κατεύθυνση η σημερινή «δυτική δημοκρατία» δεν θεωρείται ολοκληρωτικό φαινόμενο αλλά «μια παραβολική κίνηση της δημοκρατίας»(Κράουτς)!
Το επιχείρημα ότι οι εταιρείες και «τα μέλη της παγκόσμιας ολιγαρχίας» δεν φθάνουν στο σημείο να αφαιρέσουν τα πολιτικά δικαιώματα από τους «κάτω» δεν λέει τίποτα, όταν οι ψήφοι είτε χειραγωγούνται είτε αγοράζονται (χωρίς εισαγωγικά). Και στη Δύση οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ως μακροοικονομικοί παράγοντες σταθερότητας της κοινωνίας, ενώ ο περίφημος «ανταγωνισμός» τους έχει καταστεί ένας «αγώνας εκπτώσεων» ή «ευελιξίας» στους όρους εργασίας, στους μισθούς και στους φόρους. Μία εξισορροπιστική απάντηση σ’ αυτή την εξέλιξη είναι το κράτος πρόνοιας, το οποίο όμως βάλλεται πανταχόθεν. Η «φιλελεύθερη» δημοκρατία έχει καταστεί μία σχοινοβασία που έχει μπατάρει από τη μία πλευρά εξαιτίας του άνισου συσχετισμού δυνάμεων.

Η συμμαχία της Δύσης και της Αλ-Κάιντα στη Λιβύη

Κόκκινη κάρτα στον Μπολτ. Το θέαμα στα 100 μέτρα του στίβου αναβάλλεται. Πριν, ένας νεαρός Αιθίοπας, ο εκπληκτικός νικητής των δέκα χιλιομέτρων ανακράζει Allah Akbar, «ο Αλλάχ είναι Μεγάλος». Το ίδιο λένε και οι εξεγερμένοι της Λιβύης. Γι’ αυτό οι δυτικοί αρχίζουν να ανησυχούν. Πολύ περισσότερο όταν η ομάδα που διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι είναι το παρακλάδι της Αλ-Κάιντα στη Λιβύη! Κι όμως δέκα χρόνια μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης και λίγο καιρό μετά την εκτέλεση του Οσάμα Μπιν Λάντεν, ο κοινούς νους, αυτός στον οποίο ομνύουν οι Αμερικανοί συντηρητικοί, υποστηρίζει ότι δεν μπορεί η Δύση και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ να συνεργάζονται με την Αλ-Κάιντα! Ίσως, όμως, το παράλογο να κατοικεί παντού. Κάποτε μάλιστα μετασχηματίζεται σε ρεαλιστική πολιτική. Αυτό συμβαίνει μέσω της «μαύρης μαγείας» του πιο κυνικού οικονομικού ωφελιμισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με τη γαλλική εφημερίδα Liberation ένας από τους αρχηγούς της εξέγερσης, ο Abou Abdallah Al-Sadek, στρατιωτικός διοικητής της Τρίπολης, σήμερα, είναι ένας πρώην οπαδός της ισλαμικής τζιχάντ, του «ιερού πολέμου» εναντίον της Δύσης και ιδρυτής μίας ακραίας μουσουλμανικής Ομάδας αποτελούμενης από Λίβυους(GICL). Η ομάδα αυτή πριν την 11η Σεπτεμβρίου διέθετε δύο στρατόπεδα εκπαίδευσης στο Αφγανιστάν, ενώ από το 2000 και εξής θα είναι ο αποκλειστικός εκπρόσωπος της Αλ Κάιντα στη Λιβύη, στρεφόμενη μεταξύ των άλλων και εναντίον του Μουαμάρ Καντάφι. Το εντυπωσιακό είναι πως στον αγώνα των δυτικών εναντίον της μουσουλμανικής τρομοκρατίας υπήρξε συνεργασία των αμερικανικών και άλλων μυστικών υπηρεσιών με το καθεστώς Καντάφι. Έτσι, ο Al-Sadek συνελήφθη από τη CIA το 2003 και παραδόθηκε στον Καντάφι. Το Μάρτιο του 2010, δηλαδή πριν ένα χρόνο, τόσο ο Al-Sadek όσο και άλλοι 214 φυλακισμένοι αντίπαλοι του καθεστώτος ελευθερώθηκαν ως υλοποίηση του προγράμματος «διαλόγου και συμφιλίωσης» του Saif Al Islam, γιου του Καντάφι. Και συνέβη η εξέγερση, ξεκινώντας από την περιοχή του Τομπρούκ, δεκαπέντε χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Αίγυπτο. Ποιος και γιατί εξόπλισε τους εξεγερμένους; Ακολουθώντας τα ίχνη του χρήματος φθάνει κανείς πολύ εύκολα στο άριστης ποιότητας πετρέλαιο της Λιβύης. Είναι όμως δυνατόν οι δυτικοί να συμμαχήσουν με την Αλ Κάιντα γι’ αυτό το λόγο; Είναι.
Στο τέλος Ιουνίου, οι New-York Times επισήμαιναν την ανησυχία των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ και των χωρών της Ευρώπης για το ρόλο του Al-Sadek και της τρομοκρατικής ομάδας του στην μετα-Καντάφι εποχή. Υπενθυμίζεται πως η CIA χαρακτήριζε τον Καντάφι ως «ισχυρό σύμμαχο στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας»(Wikileaks). Γι’ αυτό όταν ο Καντάφι τόνιζε αρχικά ότι πίσω από τους διαδηλωτές κρυβόταν η ισλαμική Αλ Κάιντα του Μαγκρέμπ, δεν παραλογιζόταν. Τι συνέβη και αναστράφηκε η κατάσταση, με τους δυτικούς να συμμαχούν με την Αλ-Κάιντα; Η απάντηση είναι εύκολη, αν θυμηθεί κανείς ότι οι δυτικοί συμμάχησαν με τους Ταλιμπάν εναντίων των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν! Τώρα ενδεχομένως συμμαχούν με την Αλ-Κάιντα στην Αφρική σ’ ένα πόλεμο θέσεων –προμήνυμα μιας γιγαντιαίας σύγκρουσης- με την Κίνα, η οποία είχε αναπτυχθεί δυναμικά στη Λιβύη και στην Αφρική.
Όμως, το ερώτημα παραμένει, πως μπορεί η Δύση να συμμαχεί με την Αλ-Κάιντα; Η απάντηση βρίσκεται στο βιβλίο του Τζον Γκρέι σύμφωνα με το οποίο τόσο ο δυτικός φονταμενταλισμός όσο και η Αλ Κάιντα είναι προϊόντα της δυτικής νεωτερικότητας. Η ιδεολογία της Αλ Κάιντα αποτελεί ένα τυπικό νεωτερικό υβρίδιο. Με άλλα λόγια, η σύγκρουση μεταξύ της Αλ Κάιντα και της Δύσης(θυμίζουμε τη βαθιά θρησκευτικότητα στις ΗΠΑ και τη νεοφιλελεύθερη πίστη στην χρηματοπιστωτική υπερσυσσώρευση, στο χρήμα-φετίχ) είναι ένας θρησκευτικός πόλεμος και, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, μία συμμαχία «θρησκευτικών» φονταμενταλισμών. Αύριο, ή κάπου αλλού, μπορεί να συγκρούονται και πάλι, αλλού να συμμαχούν…

Χρηματοπιστωτικό χάος

Χρειάστηκε ένας ολόκληρος χρόνος, χρειάστηκαν τα οδυνηρά αποτελέσματα στον τομέα των εσόδων και της περαιτέρω εμβάθυνσης της ύφεσης για να αντιληφθεί η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου ότι απαιτείται κάτι που κάποιοι έλεγαν από την πρώτη στιγμή, εμπαιζόμενοι από τους μαθητευόμενους μάγους των οικονομικών υπουργείων και τους ψιττακούς τους στα μίντια και τα πανεπιστήμια, Ανάπτυξη! Και πως η λιτότητα, η μείωση των μισθών και των συντάξεων καθώς και η φορολόγηση εκείνων που καταναλώνουν, θα τσακίσει την αγορά, θα προκαλέσει τεράστια ανεργία, θα τινάξει στον αέρα τα ασφαλιστικά ταμεία και θα καταβαραθρώσει τα έσοδα, διευρύνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος. Κι ενώ όλα αυτά απεδείχθησαν περίτρανα, τώρα έρχονται κάποιοι να πουν ότι η ανάπτυξη δεν έρχεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ασφαλώς. Όμως, ήδη χάθηκαν δύο χρόνια λανθασμένης πολιτικής. Ακόμη χειρότερα, ένιοι θεωρούν ότι η ύφεση δεν προκαλείται από το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα (δηλαδή από το Μνημόνιο) αλλά από το δημόσιο χρέος! Θα χρειαστεί ενδεχομένως, άλλος ένας χρόνος για να αντιληφθούν ότι δεν φταίει το χρέος αλλά η άγρια λιτότητα. Αλλά τώρα δεν μένει χρόνος, δεν υπάρχει άλλη ευκαιρία. Ή θα γίνει η ανάκαμψη ή η χώρα θα οδηγηθεί στη χρεοκοπία. Γι’ αυτό, την ώρα κατά την οποία στην Ευρώπη μιλούν για ένα νέο New Deal, για επιστροφή στον Κέυνς, στην Ελλάδα πρέπει επιτέλους να γίνει αντιληπτό ότι η στρατηγική της μείωσης των ελλειμμάτων με πολιτικές βάρβαρης λιτότητας είναι λάθος. Κι όμως τόσο οι οίκοι αξιολόγησης όσο και η ελληνική κυβέρνηση, η οποία υποτίθεται ότι τους αμφισβητεί, μιλούν για πολιτικές υποχρεωτικού «μονόδρομου». Και όμως ο ίδιος ο φίλος του πρωθυπουργού ο Αμάρτυα Σεν επέκρινε την άγρια λιτότητα και την αντιαναπτυξιακή πολιτική που επιβάλλει η τρόικα στην Ελλάδα. Ο Σεν έχουμε επισημάνει και πάλι ότι θέτει ένα θέμα δημοκρατίας στον κ. Γ. Παπανδρέου, όταν λέει πως το να ακούς τους οίκους είναι ένα ζήτημα, αλλά δεν μπορείς να τους παραδίδεις την υπέρτατη εξουσία, ή να τους επιτρέπεις «να υπαγορεύουν τους νόμους τους σε δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις». Είναι γνωστό ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει διατάξει έρευνα για το ρόλο των οίκων αξιολόγησης στην κρίση του 2008. Συνεπώς, ο μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από το διεθνές χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο με αιχμή του δόρατος τους οίκους αξιολόγησης που έχουν συρρικνώσει τόσο τη δημοκρατία όσο και την εθνική μας κυριαρχία. Γι’ αυτό ο Αμάρτυα Σεν έχει εκφράσει την ανησυχία για τον κίνδυνο, που απειλεί, σήμερα, τη δημοκρατία στην Ευρώπη, εξαιτίας της προτεραιότητας που έχει δοθεί στους χρηματοπιστωτικούς στόχους και, συνεπώς, στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, δηλαδή στις τράπεζες. Το βασικό χαρακτηριστικό της Ευρώπης, το κράτος-πρόνοιας έχει ήδη καταστραφεί. Η ιδέα μιας ενωμένης και δημοκρατικής Ευρώπης έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο, ενώ σε πρώτο προωθήθηκε η απόλυτη πίστη σε ένα πρόγραμμα χαοτικής χρηματοπιστωτική ένταξης. Επίσης, η παράδοση της δημοκρατικής δημόσιας αντιπαράθεσης, τουτέστιν ο δημόσιος χώρος στην Ευρώπη βρίσκεται υπό την ανεξέλεγκτη αυταρχική εξουσία των οίκων αξιολόγησης, οι οποίοι με τη στήριξη των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών(τράπεζες)υπαγορεύουν de facto στις κυβερνήσεις τα προγράμματά τους. Αυτή η αντιδημοκρατική εκτροπή με τη σύμπραξη των εθελόδουλων εγχώριων πολιτικών είναι εκείνη η οποία προκαλεί τη μεγάλη αντίδραση των Αγανακτισμένων.

Κρίση αξιοπιστίας

«Η εξουσία τρελαίνει εκείνον που την κατέχει» έλεγε ο Α. Καμύ. Ό,τι συνέβη στον Μουαμάρ Καντάφι με την απίστευτη χλιδή. Αλλά εκείνος έζησε 42 χρόνια, γνωρίζοντας την Κίρκη, τις Σειρήνες, τη δόξα και την αναγνώριση εκείνων που σήμερα ζητούν την κεφαλή του έναντι των πετρελαίων της Λιβύης. Οι άλλοι, οι άνθρωποί του, οι «κανταφιστές», όπως εκείνος ο αιχμάλωτος με το βλέμμα τρομαγμένου ζουλαπιού πάνω στο φορτηγό, τι γνώρισαν; Κάποια ψίχουλα που τώρα θα πληρώσουν με το ζωντανό γδάρσιμό τους. Ο αιχμάλωτος, θύμα κι αυτός των πρώην θυμάτων του. Ολόκληρος ο κόσμος θύμα των χρυσοκάνθαρων της παγκοσμιοποίησης και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως εκείνων που ζητούν, σήμερα, -για την ακρίβεια κάνουν έκκληση!- να φορολογηθούν. Και διερωτώνται οι δύσπιστοι, πρόκειται για πραγματικό ή για συμβολικό αίτημα; Όπως και να έχει, το αίτημα καθεαυτό αποδεικνύει πως υπάρχει άνιση αντιμετώπιση των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων έναντι των υψηλών. Άραγε, ο κ. Μπάφετ διαπνεόμενος από αίσθημα δικαιοσύνης και κυνηγημένος από τις ερινύες ζητάει ίση φορολόγηση; Κανείς δεν τον πιστεύει. Όλοι θεωρούν ότι η όποια φορολογική εισφορά των πλούσιων επιχειρεί να κατευνάσει τα πνεύματα, όπως παλαιότερα έκαναν οι περίφημες «εθνικοί ευεργέτες» στην Ελλάδα, είναι δηλαδή συμβολικής τάξεως εγχείρημα. Όμως, η αναξιοπιστία έναντι ανάλογων κινήσεων βαθύπλουτων ανθρώπων είναι παραδοσιακή στάση. Εξάλλου και το όλο χρηματοπιστωτικό παίγνιο παίζεται επί τη βάση της αξιοπιστίας. Η πιστοληπτική ικανότητα σημαίνει ότι μπορείς αφού πάρεις να επιστρέψεις τα χρέη σου. Η κρίση χρέους είναι, συνεπώς, μία κρίση αξιοπιστίας. Αλλά γιατί, άραγε, ανάλογη αναξιοπιστία διέπει, σήμερα, και τους πολιτικούς; Γιατί είναι αναξιόπιστοι. Αυτό είπε χθες, ο παραιτηθείς αναπληρωτής υπουργός κ. Παμπούκης. Όταν κάποιος υπηρετεί «προσωπική στρατηγική» και όχι το «δημόσιο συμφέρον», όπως επισημαίνει στην επιστολή παραίτησης ο κ. Παμπούκης, είναι αναξιόπιστος. Όταν, μάλιστα, αυτό συμβαίνει σε κρίσιμους καιρούς για το έθνος όπως οι σημερινοί, τότε ο αναξιόπιστος είναι κάτι πολύ βαρύτερο, είναι ενδεχομένως και προδότης. Ο πρώην υπουργός επανέλαβε εν εκτάσει, πλην υπαινικτικά, αυτό που έλεγαν οι Αγανακτισμένοι στο Σύνταγμα εν συνόψει, ήτοι πως οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι. Βέβαια, ο κ. Παμπούκης δεν κάνει το λάθος της γενίκευσης της αναξιοπιστίας, όπως αυτό εκφράστηκε από το γνωστό σύνθημα «κλέφτες», χαρακτηριστικό του παλιού κλασσικού αντικοινοβουλευτισμού και της γενικευμένης απόρριψης. Αντίθετα, θα λέγαμε ότι εντάσσεται στη σχετικά πρόσφατη κριτική της «πολιτικής τάξης», η οποία είναι αναξιόπιστη αφού προτάσσει το προσωπικό συμφέρον έναντι του δημοσίου. Αν παρατηρήσουμε δε και την σκληρή κριτική που υπέστη χθες στη Βουλή ο κ. Μόσιαλος από τους βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος, τότε μοιάζει οι ακαδημαϊκοί (και ο κ. Μόσιαλος προέταξε το δημόσιο συμφέρον στην περίπτωση της ΕΡΤ) να συντρίβονται από τους «παλαιούς» της παραδοσιακής πελατειακής πολιτικής, την οποία, παραδόξως, καταδικάζει και ο… πρωθυπουργός

Ολιγάρχες και πελατειακοί παράγοντες

«Σήμερα η ελληνική κοινωνία ζητεί να απελευθερωθούν οι δημιουργικές δυνάμεις του τόπου από πελατειακούς παραγοντίσκους, είτε είναι στο ποδόσφαιρο είτε στα Μέσα Ενημέρωσης, στον κομματικό ή επιχειρηματικό χώρο, στα Πανεπιστήμια ή στα ΤΕΙ». Αυτά δήλωσε, προχθές, στη Βουλή ο πρωθυπουργός της χώρας. Και διερωτάται κανείς: Ποιες είναι οι δημιουργικές δυνάμεις, που η κοινωνία ζητά να απελευθερωθούν; Ποιοι είναι οι «πελατειακοί παραγοντίσκοι» που βρίσκονται απέναντί τους; Ο κ. Γ. Παπανδρέου δεν έγινε σαφέστερος επ’ αυτού. Μόνο κάποια στιγμή θέλησε να υπονοήσει κάτι αυτοκριτικό, αλλά φευ, το σαφές πνίγηκε στη σιωπή. Και, χθες, ο υπουργός κ. Γ. Κουτρουμάνης κάτι θέλησε να πει για τις δεκάδες χιλιάδες νέες προσλήψεις, αυτές που θα γίνουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσω των ΜΚΟ, ότι δηλαδή δεν θα γίνουν με πελατειακό τρόπο, πλην όμως δεν παρέσχε κανένα εχέγγυο προς τούτο. Τα λόγια, συνεπώς, παραμένουν λόγια και τα ληρήματα μεγαλειώδεις βολονταρισμοί, αν δεν είναι απύθμενη υποκρισία. Γιατί, εντέλει, οι «δημιουργικές δυνάμεις» της χώρας -και τι πιότερο δημιουργικό από τους πολύγλωσσους νέους μας με τις τεράστιες γνώσεις- θέλουν απλώς να εργαστούν, θέλουν χώρο για να δημιουργήσουν. Δυστυχώς, όμως, οι νέοι μας κάνουν οτιδήποτε άλλο πέρα απ’ αυτό που σπούδασαν. Ή, ακόμη χειρότερα, δεν κάνουν τίποτα. Είναι άνεργοι. Και ποιος «πελατειακός παραγοντίσκος» τους στέλνει στην ανεργία, ή ακόμα και στην ξενιτιά; Επιπλέον, ποιος είναι αυτός που υπέθαλψε τις πελατειακές σχέσεις, δημιουργώντας ένα ολόκληρο κράτος από υψηλόμισθους οπαδούς του(ΔΕΚΟ), τους οποίους αδυνατεί τώρα ως σαρξ εκ της σαρκός του να θίξει, φοβούμενος ότι έτσι το ΠΑΣΟΚ θα πληγεί καίρια; Άραγε, αγνοεί ο κ. Παπανδρέου ότι οι βουλευτές αλλά και οι υπουργοί του συνεχίζουν να διατηρούν σχέσεις πελατειακού χαρακτήρα με τους ψηφοφόρους του; Νομίζουμε πως όχι. Όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουμε ότι το πελατειακό σύστημα εδράζει τη λειτουργία σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα. Οι πολίτες εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως πελάτες και η ψήφος τους να εξαγοράζεται για μια θέση στη ζωή, για την επιβίωση. Αυτό ασφαλώς δεν είναι δημοκρατία, αλλά ολιγαρχία. Γι’ αυτό τα αιτήματα δεν τα υποβάλλει η κοινωνία. Ούτε τις τύχες της χώρας τα ορίζει «η κοινωνία», δηλαδή η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που κατοικούν αυτή τη χώρα, αλλά οι λίγοι, αυτοί που αγοράζουν συμβολικό κεφάλαιο(κύρος), ή εκείνοι που υποχρεώνουν τους εργαζόμενους στις δουλειές τους να ψηφίζουν συγκεκριμένους πολιτικούς. Δυστυχώς, οι «ολιγάρχες» έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τι ψηφίζουν οι εργαζόμενοί τους. Είναι οι ίδιοι οι οποίοι σε δύσκολες περιόδους, όπως η σημερινή, επιβάλλουν έναν υπερσυγκεντρωτισμό πραγματικού και συμβολικού κεφαλαίου, «σκοτώνοντας» ακόμα και δικούς τους, όπως είναι οι… ολιγαρχίσκοι. Αυτούς τους ολιγάρχες κι αυτόν τον υπερσυγκεντρωτισμό υπηρετεί σήμερα η κυβέρνηση εις βάρος της δημοκρατίας, του πλουραλισμού και της ελληνικής κοινωνίας.

Μετανάστες στην Αυστραλία

Η είδηση δεν αφορά τη δεκαετία του 1960, αλλά το παρόν: Ολοένα και περισσότεροι Έλληνες ζητούν εργασία στο εξωτερικό, ακόμη και στη μακρινή Αυστραλία. Μάλιστα, το υπουργείο Μετανάστευσης της χώρας αυτής ζήτησε από την ομοσπονδιακή αστυνομία τη διενέργεια έρευνας καθώς διάφοροι απατεώνες παρουσιάζονται ως «σύμβουλοι μετανάστευσης» και αποσπούν χρήματα από Έλληνες που θέλουν να μεταβούν εκεί για να εργαστούν. Ό,τι, λοιπόν, υφίσταται ο μετανάστης, που έρχεται στην Ελλάδα, το παθαίνουμε κι εμείς, το παθαίνουν τα παιδιά μας, τα οποία απελπισμένα από την ανεργία πέφτουν θύματα κομπιναδόρων. Να, που δεν χρειάζεται να συμπάσχουμε για να καταλάβουμε τους άλλους, ούτε χρειάζεται να σκεφτούμε ότι και οι Έλληνες ήταν κάποτε μετανάστες για να καταστούμε περισσότεροι ανεκτικοί. Τα παιδιά μας παθαίνουν ξανά τα ίδια καθώς ήδη φεύγουν σε αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό. Γι’ αυτό το μάθημα που μας δίνει ένας φίλος, ιερέας από τη Βοστόνη μέσω επιστολής του αξίζει να γίνει γνωστό. Ο πάτερ Βασίλειος με ευγένεια παρατηρεί ότι σχόλιο που ψέγει τους Αιθίοπες για τους αλαλαγμούς τους σε εκκλησιαστική λειτουργία τίθεται σε λάθος βάση, καθώς οι αλαλαγμοί, οι χοροί και τα τραγούδια είναι μέρος της λειτουργικής παράδοσης των χριστιανών της Αφρικής! Συμπέρασμα, η γνώση ημών και των Άλλων είναι σημαντική παράμετρος για να μας καταστήσει οικείους και ικανούς για αμοιβαίο σεβασμό και γιατί όχι για αμοιβαίο θαυμασμό(με την έννοια του αρχαίου θαυμάζειν), που θα γονιμοποιήσει τους πολιτισμούς και τις ζωές μας. Προπάντων, το ίδιο πάθος μπορεί να επανασυστήσει την ανθρώπινη τρυφερότητα και την αγάπη για τον ξένο, τον κάθε ξένο. Όπως εκείνη η μάνα, που φιλοξενούσε τους περαστικούς με χίλιες περιποιήσεις, γιατί έτσι ήθελε να φέρονται και στο δικό της παιδί, εκεί στα ξένα, που βρισκόταν. Γιατί τώρα το ξένο μας κατοικεί εκ νέου, είναι η κρυμμένη πλευρά της ταυτότητάς μας, που φανερώνεται ξανά με δραματικό τρόπο, είναι πάλι ο τόπος όπου ερημώνεται η κατοικία μας, ο χρόνος κατά τον οποίο ναυαγούν τα όνειρά μας. Αναγνωρίζοντας τον ξένο στο ίδιο μας το σπίτι, αποφεύγουμε να τον μισήσουμε.
Τώρα κι εμείς από τη ματαίωση της καταναλωτικής πλησμονής αιωρηθήκαμε στον άλλο πόλο, σ’ αυτόν της ματαίωσης λόγω της στέρησης και της ανέχειας. Τώρα, θεωρητικά, μας είναι πιο εύκολο να αποδεχτούμε την κουλτούρα των ξένων, που είναι η συνάντηση, η φιλοξενία, το συμπόσιο των ψυχών και του πνεύματος. Αν, όμως, το «Εγώ είναι ο άλλος» (Ρεμπώ), μπορούμε άραγε να είμαστε για τον εαυτό μας ένα καλειδοσκόπιο ταυτοτήτων χωρίς να μας περάσουν για τρελούς ή απατεώνες; Κι όμως ο Μερσώ του Καμύ (ο Ξένος) θα επανασυνθέσει τον αποδομημένο λόγω του ξεριζωμού εαυτό του μέσα από το μίσος των άλλων. Επιτέλους, έχει κάτι «για να μην αισθάνεται μόνος»! Το μίσος, συνεπώς, είναι αυτό που επικρατεί. Γιατί ενισχύεται από την κυρίαρχη κουλτούρα που θέλει τους «κάτω» να είναι διαιρεμένοι και να επιδίδονται σ’ έναν εμφύλιο πόλεμο, που θα εξουδετερώνει οποιαδήποτε προοπτική ανατροπής και αλλαγής του συσχετισμού των αξιών και των συναισθημάτων και κατ’ επέκταση του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου.

Ποια παιδεία θέλουμε;

Κόπος πνεύματος και ψυχής, χρήμα άφθονο, κι ύστερα άνθρακες ο θησαυρός. Η σπουδή δεν υφίσταται. Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι μία αιώρηση στο τίποτα. Το πανεπιστήμιο είναι το πολύ ο τόπος έκφρασης ενός λυτρωτικού, πλην όμως μη δημιουργικού, άι σιχτήρ. Και τώρα τι; Ο νέος νόμος που επιχειρεί να ψηφίσει η κυβέρνηση βασίζεται στα όντως κακώς κείμενα των ΑΕΙ για να αλώσει, όμως, κυριολεκτικά τη δημόσια και δωρεάν μορφή τους. Αυτή η αγοραία αντίληψη για την εκπαίδευση είναι συνυφασμένη με την κυρίαρχη ιδεολογία της αγοράς, αυτή που έχει καταντήσει την Ελλάδα και τον κόσμο στο σημερινό χάλι, καθώς έχει μετασχηματίσει την αστική δημοκρατία σε στυγνή ολιγαρχία. Η υπεράσπιση, συνεπώς, του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου σημαίνει τη διατήρηση ενός πυλώνα αντίστασης απέναντι στην πλήρη αποσύνδεση του χρήματος(χρηματοπιστωτική συσσώρευση) από κάθε κοινωνικό, πολιτικό και παραγωγικό στόχο. Αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία για τη μη άρση των παθογενειών του σημερινού συστήματος. Όμως, δεν μπορεί τα ΑΕΙ και η εκπαίδευση εν γένει να τίθενται στην υπηρεσία της ηγεμονίας μιας πολιτικής κουλτούρας που είναι γητεμένη από τον πιο βάρβαρο καπιταλισμό, στη μανιακή νεοφιλελεύθερη εκδοχή του.
Ποιο, άραγε, περιεχόμενο θέλουμε στην παιδεία των παιδιών μας; Αυτό που συνδυάζει τη γνώση και την κριτική σκέψη, τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη σε πραγματικές ανθρώπινες κοινότητες. Γιατί ήδη από το 1958 η Χάνα Άρεντ έλεγε πως «Αν αποδεικνυόταν αλήθεια πώς η γνώση και η σκέψη έχουν χωρίσει οριστικά, τότε θα γινόμαστε πράγματι ανίσχυροι δούλοι... αστόχαστα πλάσματα στο έλεος της κάθε συσκευής που είναι τεχνικά δυνατή, αδιάφορο πόσο είναι φονική…». Επιπροσθέτως, αν θέλουμε πραγματικά ελεύθερους ανθρώπους και όχι χειραγωγημένους εργάτες που συναινούν ακόμα και στο βιασμό τους, θα πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας αυτό που έλεγε ο Λέων Τολστόι, ότι δηλαδή «Οι κυβερνήτες και οι πλούσιοι εξουσιάζουν τους εργάτες μόνο επειδή και οι εργάτες επιθυμούν το ίδιο, με αυτούς τους ίδιους τρόπους να εξουσιάζουν τον αδελφό τους εργάτη. Για τον λόγο αυτόν –επειδή ταυτίζονται μαζί τους απέναντι στη ζωή- οι εργάτες δεν μπορούν να εξεγερθούν σε μία πραγματική επανάσταση εναντίον των καταπιεστών τους… (γιατί) μέσα του(σ.σ. στον εργάτη) υπάρχει η συναίσθηση ότι κι αυτός θα έκανε το ίδιο, ή το κάνει κιόλας έστω σε μικρότερο βαθμό απέναντι στ’ αδέλφια του… Αν οι εργάτες δεν ήταν το ίδιο καταπιεστές… ζούσαν αδελφικά… θυμούνταν και βοηθούσαν τους άλλους, κανείς δεν θα μπορούσε να τους σκλαβώσει…». Να, λοιπόν, πως μπορεί η παιδεία να λειτουργήσει υπέρ της ελευθερίας και της δημοκρατίας, διαμορφώνοντας μια κουλτούρα αδελφοσύνης και αλληλεγγύης, μία κουλτούρα αγάπης και μετριοπάθειας, αλλά και γνωρίζοντας ο καθένας τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του, γιατί, όπως έλεγε ο Etienne de la Boetie το 1549, «Οι τύραννοι είναι μεγάλοι, επειδή εμείς είμαστε στα γόνατα»(Περί εθελοδουλείας). Τι θέλει, όμως, η κυβέρνηση; Όχι ασφαλώς το κριτικό, στοχαστικό και δημοκρατικό πολίτη, αλλά ένα φοβισμένο, καθηλωμένο άτομο. Όχι έναν άνθρωπο δημιουργό, αλλά έναν άνθρωπο-εξάρτημα της μηχανής, έναν άνοα δούλο, για τον οποίο η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και νήμα.
Αντιθέτως, ένα πραγματικά δημοκρατικό πανεπιστήμιο προάγει την κριτική συνείδηση ως μία διαρκή επιλογή εναλλακτικών λύσεων, ως μία καταγραφή της θεωρίας με ό,τι αντιστέκεται, ως η επιφυλακτική κίνηση στον ευρύτερο πολιτικό κόσμο και στις επικράτειες του ανθρώπινου τολμήματος που είναι οι ανθρωπιστικές σπουδές ή τα μεγάλα κλασικά έργα, ως η χαρτογράφηση των τεχνικών της διασποράς, της επικοινωνίας και της ερμηνείας, ως η συγκρατημένη πίστη σε μια μη καταπιεστική ανθρώπινη κοινότητα(Ε. Σαΐντ). Ένα τέτοιο σχολείο θέλουμε για τα παιδιά μας και την Ελλάδα.

Κοινωνική αυτανάφλεξη

Τους βλέπεις να πάσχουν από πλησμονή εαυτού, να δηλώνουν με περισσή αυταρέσκεια και αυθάδεια ότι «Η κοινωνία απεχθάνεται τα ημίμετρα και διψάει για πραγματικές δίκαιες αλλαγές», ήτοι για έναν πλήρη θάνατο των εργαζόμενων, για ένα συνολικό ξεπάστρεμα των συνταξιούχων. Τους ακούς να επιζητούν: «να επανακαθορίσουμε το δημόσιο συμφέρον» και νιώθεις ότι ετοιμάζονται να ρίξουν στη κρεατομηχανή του κοινωνικού αυτοματισμού ακόμα και τα δημοψηφίσματα! Αντί να χαθούν από προσώπου Γης, είναι έτοιμοι να αφανίσουν μέσα σ’ έναν άγριο εμφύλιο, ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Ο ναρκισσισμός τους είναι τέτοιος που τους καθιστά ανήμπορους να διανοηθούν την Ελλάδα χωρίς αυτούς στην εξουσία. Τυφλοί στ’ αυτιά δεν ακούν τον ήχο που κάνουν οι σπασμένοι καθρέφτες της εικόνας τους μέσα στις φλόγες του Λονδίνου και του Αμβούργου. Ίσως να πουν κι αυτοί, όπως ο Κάμερον, ότι πρόκειται για κοινούς εγκληματίες, μετρώντας σ’ αυτούς και τον απόκληρο, το νέο χωρίς ελπίδα, τον απολυμένο που ο βίος του εξεμετρήθη σήμερα, καθώς αύριο πλέον γι’ αυτόν δεν υπάρχει. Κι αντί μέσα στην τόση δυστυχία οι κυβερνώντες να σχετικεύσουν λίγο το εγώ τους, αυτοί συνεχίζουν πλησίστιοι, οδηγώντας το σκάφος προς βέβαιο ναυάγιο. Αποφεύγουν τις εκλογές, γιατί φοβούνται το πολιτικό κραχ. Το πρόβλημά τους, συνεπώς, είναι να μην έχει συνέπειες το πολιτικό σύστημα, να μη θιγεί η καθεστηκυία πολιτική και οικονομική εξουσία από την κρίση! Κι ενώ θα ανέμενε κανείς αντιδράσεις, εναλλακτική πολιτική λύση δεν διαφαίνεται, παρά το γεγονός ότι ολόκληρο το σύστημα έχει χάσει τις πολιτικές και ιδεολογικές νομιμοποιήσεις του.
Η ιδέα της γραμμικής και συνεχώς ανοδικής αναπτυξιακής πορείας και ο νεοφιλελευθερισμός ως άκρατος ωφελιμισμός έχουν εξαερωθεί μαζί με τις χρηματοπιστωτικές φούσκες. Κι όμως η Μέρκελ, ο Σαρκοζί και ο Ομπάμα επιμένουν νεοφιλελεύθερα και υπέρ του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, δηλαδή των τραπεζών και των οίκων αξιολόγησης που ρίχνουν στα τάρταρα την Ιταλία αλλά και τη Βενεζουέλα, όχι για οικονομικούς αλλά για «πολιτικούς λόγους». Γιατί εφεξής όποιος δεν θα αρέσει στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα τιμωρείται. Η ύφεση, όμως, έχει καταστεί δομικό στοιχείο της πλήρως απορυθμισμένη παγκοσμιοποίησης. Ακόμη χειρότερα, στο χάος της «κοσμο-οικονομίας» δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα εκείνες οι αντισυστημικές δράσεις, που θα έδιναν την προοπτική της ισορροπίας σ’ ένα εναλλακτικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η πολιτική συνειδητότητα και οργάνωση των «κάτω» υπολείπονται κατά πολύ των απαιτήσεων του καιρού. Ο κόσμος καίγεται και τα συνδικάτα –όσα δεν έχουν καταστεί ενσωματωμένοι θεσμοί του συστήματος- θεώνται την κρίση, αδύναμα στην καλύτερη περίπτωση να την καταλάβουν και συνεπώς να αντιπροτείνουν ριζικές λύσεις. Αλλά σε κάθε περίπτωση η κρίση είναι συστημική και τα δεινά της βέβαιης «αυτοανάφλεξης» είναι ακόμα μπροστά μας, ενώ οι συνέπειές της θα είναι σίγουρα μακροπρόθεσμες.

Γερμανικός δεσποτισμός

Αναβλήθηκε για μία ακόμα φορά, χθες, η εκδίκαση της μήνυσης εναντίον του περιοδικού Focus, που είχε παρουσιάσει την Αφροδίτη της Μήλου να κάνει τη γνωστή άσεμνη χειρονομία προς τους Έλληνες. Κανείς δεν αναρωτήθηκε, γιατί η σύνταξη του περιοδικού χρησιμοποίησε ένα ελληνικό άγαλμα και όχι τον Λούθηρο ή κάποιον παλιό Γερμανό προγονό τους. Ας μη φανεί, συνεπώς, παράδοξο να ειπωθεί ότι κατά τον 19ο αλλά και στις αρχές του 20ου αιώνα οι βορειοευρωπαίοι διεκδικούσαν για τους εαυτούς τους ότι ήταν οι αληθινοί επίγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Με άλλα λόγια, ήταν ευρέως αποδεκτό πως όσοι κατοικούσαν τον ελλαδικό χώρο δεν είχαν καμία σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Το ίδιο φαίνεται να υποστηρίζεται, πλην εξαιρέσεων, και σήμερα. Οι Έλληνες είναι οι άλλοι, οι ξένοι, οι οποίοι δεν έχουν ως νοοτροπία και κουλτούρα καμία σχέση με την πολιτισμένη Ευρώπη. Αυτό το «βλέμμα» τείνει να διαμορφωθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη μεγάλη πλειονότητα των Γερμανών, καθώς οι Έλληνες και -σε λίγο- όλοι οι λαοί του μεσογειακού νότου παρουσιάζονται στερεοτυπικά ως τεμπέληδες, ανεύθυνοι και πονηροί. Τα στερεότυπα, βέβαια, δεν είναι ποτέ ίδια, αλλά εξαρτώνται από ένα συγκεκριμένο πολιτικο-ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο τείνει να διαχωρίσει την Ευρώπη σ’ αυτή του βορρά κι εκείνη του νότου. Σε κάθε περίπτωση, η συμβολική ταυτότητα που μας αποδίδεται είναι το αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η άρχουσα ιδεολογία του νεοφιλελεύθερου ευρωπαϊκού κέντρου μας εγκαλεί ως πολίτες και ως δημοκράτες. Αλλά και παλαιότερα είχε δημιουργηθεί το λογοτεχνικό στερεότυπο σύμφωνα με το οποίο η κεντρική Ευρώπη ή κατ’ άλλους η «μεσευρώπη»(ο βορράς) είναι η κόλαση, ενώ η Μεσόγειος είναι ο παράδεισος. Αυτό έγραφε ο αυστριακός Μπέρντχαρντ, ταυτιζόμενος με τον Καμύ και τον Τζόυς. Σύμφωνα μ’ αυτή την εκδοχή η ευτυχία κατοικεί στο νότο, «στις μεσογειακές χώρες η ζωή αξίζει εκατό φορές περισσότερο...». Ένας ορισμένος φθόνος απορρέει από εδώ. Η ευτυχία των μεσογειακών πρέπει να διαψευστεί και να αποδειχτεί ότι ο νότος είναι η κόλαση. Ποιος άραγε έχει ανάγκη από μια τέτοια διάψευση; Το έχουν ανάγκη οι Γερμανοί και γενικά οι βορειοευρωπαίοι εργαζόμενοι. Εδώ ισχύει η γνωστή λακανική προσέγγιση της επιθυμίας ως επιθυμίας του άλλου. Ο καθένας, δηλαδή, επιθυμεί την επιθυμία του άλλου. Από εδώ ξεκινά η μνησικακία. Γι’ αυτό ως εξίσωση προτείνεται ο ασκητισμός, η απαγόρευση δηλαδή της απόλαυσης, που όμως παρέχει την απόλαυση της στέρησης, οδηγώντας στον ηδονιστικό ασκητισμό ή την υπεραπόλαυση, όπως εκείνη όσων πεθαίνουν για να πάνε στον παράδεισο! Επίσης, οι βορειοευρωπαϊκοί λαοί πρέπει να υπομείνουν την άσχημη κατάστασή τους γιατί υπάρχουν και χειρότερα. Από πού, όμως, προκύπτει αυτός ο ηδονιστικός ασκητισμός των Γερμανών που έρχεται σε αντίστοιξη με την ηδονιστική εξωστρέφεια των λαών της Μεσογείου; Ένας λόγος είναι οι κλιματολογικές συνθήκες. Ένας άλλος, η μεγάλη πολιτιστική ανατροπή μέσω του Λούθηρου. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, «ο προτεσταντισμός στράφηκε προς έναν αισχρό και σχοινοτενή στοχασμό πάνω στην υποκειμενική κατάσταση της ψυχής (...) και για πολύ καιρό διατήρησε τον χαρακτήρα του εσωτερικού βασάνου και μιας άθλιας κατάστασης...». Οι Γερμανοί, από την εποχή της Μεταρρύθμισης, θα διαμορφώσουν μια ιδέα για την ελευθερία που έχει μόνο «εσωτερική αξία» και έτσι η πλήρωση της ζωής θα επιδιώκεται «ένδοθεν» και όχι «έξωθεν». Εδώ βασίζεται η αυστηρή πειθαρχία. Αλλά και το κεντρο-ευρωπαϊκό αισθητικό πρόσωπο θα προσπαθήσει να συνδυάσει ένα ψυχολογικό πρόσωπο χαμένο στην ατέλειωτη σχοινοτενή ενδοσκόπηση και ένα ασταθές κοινωνικό πρόσωπο. Γι’ αυτό περισσότερο και από την οικονομική κρίση, η Ευρώπη περνάει μία κρίση ταυτότητας. Πως θα ξεπεραστεί αυτή; Με την αποδοχή του γερμανικού προτύπου που απορρίφθηκε σε δύο παγκόσμιους πολέμους; Εν προκειμένω αξίζει να σημειωθεί η παρατήρηση της Τζούλιας Κρίστεβα σχετικά με τους ναζί. Οι ναζί, λοιπόν, «επειδή έχασαν την απόλυτα συμβολική, υψηλή και αφηρημένη έννοια της ανθρωπότητας (την αξίωση μιας διιστορικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας) και την αντικατέστησαν με μία τοπική, εθνική, ιδεολογική ένταξη, η αγριότητα έγινε το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα και μπόρεσε να ασκηθεί ενάντια σ’ εκείνους που δεν μοιράζονταν αυτή την ένταξη». Άραγε η αγριότητα θα επιστρέψει με οικονομικά όπλα αυτή τη φορά;

Η Πίστη και η Πίστωση

Ένα πλήθος Ευρωπαίων ερευνητών και ακαδημαϊκών, που μοιάζει να αιφνιδιάστηκαν, επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί ξεσηκώθηκαν οι νέοι στην Αγγλία; Κι όμως θα έπρεπε να τους έχουν προϊδεάσει οι διαδηλώσεις εναντίον της αύξησης των διδάκτρων στην ίδια χώρα, οι διαμαρτυρίες των Αγανακτισμένων στη Μαδρίτη και στην Αθήνα, ή η πυρπόληση αυτοκινήτων στη Γερμανία. Άλλοι, λοιπόν, αποδίδουν την κοινωνική έκρηξη στην κατάργηση του κράτους πρόνοιας και την ανεργία, άλλοι στις κοινωνικές ανισότητες, κάποιοι διερωτώνται διαζευκτικά αν απέτυχε «ο πολυπολιτισμός ή ο νεοφιλελευθερισμός», ή μήπως φταίνε συγχρόνως «ο ατομικισμός και ο καταναλωτισμός». Αλλά κανείς δεν έθεσε το ερώτημα αν όλα τα παραπάνω ισχύουν και ότι το κυρίαρχο οικονομικό και πολιτισμικό μοντέλο σε παγκόσμιο επίπεδο καταστρέφει τόσο τον πλανήτη όσο και τον άνθρωπο. Δεν μπορεί στον 21ο αιώνα να πεθαίνουν άμεσα από πείνα στη Σομαλία 12 εκατομμύρια άνθρωποι εξ ων 400.000 παιδιά. Ποιος ευθύνεται γι’ αυτή τη γενοκτονία; Ποιος θα τιμωρηθεί; Ο Άσαντ τάχα ή ο Καντάφι; Ποιος ευθύνεται για τα εκατομμύρια των ανέργων και των ανθρώπων που λιμοκτονούν σε ολόκληρο τον κόσμο; Τώρα κάποιοι έξυπνοι απαντούν στο ερώτημα, λέγοντας ότι δεν ευθύνεται η πίστωση αλλά η πίστη, δηλαδή η αξιοπιστία των δανειοληπτών. Οι τοκογλύφοι του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου μένουν κατ’ αυτό τον τρόπο στο απυρόβλητο. Στο στόχο τίθενται οι δανειζόμενοι, οι αναγκεμένοι της καπιταλιστικής περιφέρειας. Να, όμως, που η έκρηξη συμβαίνει όχι μόνο στην Αφρική ή την περιφέρεια της αναπτυγμένης Δύσης αλλά και στο κέντρο, όπως η Αγγλία. Γενικά, πάντως, «η πίστη και η πίστωση» ήταν και είναι η παγίδα της εποχής της υπερκατανάλωσης για όλους, που μόλις παρήλθε.
Από το τέλος της δεκαετίας του 1990 συνέβη η έκρηξη των καταναλωτικών δαπανών μέσω των πιστωτικών καρτών και του περίφημου life style. Τελικά, η ζωή έγινε «δανεική», υποθηκευμένη δια βίου και μια επί πιστώσει εμπειρία. Ιδού «η πίστη και η πίστωση», ο φοβερός ζυγός που επιβάλλεται στους «κάτω» με δόλωμα την πίστη στην κοινωνική αναγνώριση μέσω της κατανάλωσης. Το κατοπτρίζομαι άρα υπάρχω, το έχω εικόνα άρα είμαι, θα διακρίνει τους ανθρώπους σε αυτούς που έχουν πρόσβαση στην αγορά της εικόνας και σε αυτούς που δεν έχουν, στους ορατούς και τους αόρατους.
Μόνο που το ρίσκο της ορατότητας είναι ο κανιβαλισμός. Στο πολιτισμικό πεδίο όλοι βιώνουν τον «κανιβαλικό καπιταλισμό», συνδυαζόμενο με μία ακραία ατομικότητα, που καταλήγει στον αυτοαναφορικό κανιβαλισμό και εντέλει στην αυτοφαγία. Γι’ αυτό ο κάποιοι ονόμασαν πολύ έγκαιρα το σημερινό πολιτισμό της Δύσης «πολιτισμό του θανάτου», με την έννοια της δανεικής υπερκατανάλωσης, της χωρίς όρια οικονομικής μεγέθυνσης, που καταλήγει μέσω της επικράτησης του ισχυρότερου στην καταστροφή του ίδιου του ανθρώπου και της φύσης. Αλλά ο θάνατος είναι κάτι ουδέτερο. Για να είναι κανείς περισσότερο ακριβής θα πρέπει να πει ότι πρόκειται για τον «πολιτισμό του φόνου», που αναπτύσσεται είτε στο πεδίο των συμβολικών φόνων, που είναι τόσο το Χρηματιστήριο όσο και η εργασία, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το πραγματικό πεδίο του πολέμου, καθώς οι απολυμένοι δεν είναι παρά κοινωνικά «νεκροί», μη αναγνωρίσιμοι σύμφωνα με τον κυρίαρχο πολιτισμό, αυτοί που δεν φαίνονται, αυτοί που έχουν αφανιστεί εντελώς, όντας πια αόρατοι. Τι θα τους κάνει πάλι ορατούς; Το εμφαίνεσθαι στους δρόμους και το κάψιμο των συμβόλων μιας «πίστης» που τους εξαπάτησε.

Στο εν τω μεταξύ

Μεταρρυθμίσεις και πάλι μεταρρυθμίσεις. Αλλά όταν κάποιοι μιλούν για μεταρρυθμίσεις και ανταγωνιστικότητα, εννοούν μείωση μισθών και συντάξεων καθώς και επιστροφή των εργασιακών σχέσεων σ’ εκείνη την πολυμορφική κατάσταση του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, τότε που ο δουλοπάροικος και ο κολίγος συναντούσαν τον εργάτη των ορυχείων του Λαυρίου στο μαρμάρινο θάλαμο με τα πτώματα στα έγκατα της γης. Ομοίως, οι σημερινοί αστοί του χρηματιστηρίου και του χρηματοστοπιστωτικού εν γένει κεφαλαίου τείνουν να καταστούν «πολυμορφικοί», όπως τότε που ο φεουδάρχης της Ηπείρου και της Θεσσαλίας ήταν συγχρόνως και αστός του χρηματιστηρίου ή του real estate! Αλλά η επιστροφή σ’ αυτή την παλιά ταξική κατηγοριοποίηση και τη νέα οικονομική λειτουργία των Ελλήνων αστών δεν θα σώσει κανέναν. Και ο «κατώτερος λαός» και οι ελίτ, και οι «πάνω» και οι «κάτω» –πλην ελαχίστων που ανήκουν στην Κοσμόπολη- έχουμε πλέον κοινή μοίρα. Όσο για την προσπάθεια διαμόρφωσης νέων ισορροπιών σε εθνικό επίπεδο αυτή είναι αδύνατη, αφού ο καθορισμός των ορίων της καπιταλιστικής συσσώρευσης είναι αδύνατος σε συνθήκες βαθιάς ύφεσης και με τους άγριους, νεοφιλελεύθερους όρους της τρόικας. Η απόπειρα να εξέλθει κανείς είτε ως επιχείρηση είτε ως κοινωνία από αυτή την κατάσταση είναι σαν να προσπαθεί να ξεφύγει μόνος του από την παγκόσμια μαφία. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη ενός παγκόσμιου κινήματος, που δεν θα αμύνεται απλώς αλλά και θα προτείνει έναν νέο παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο, αντιπαραθέτοντας, συγχρόνως, ένα νέο είδος ανθρώπου απέναντι στο σημερινό εγωτικό κανίβαλο, ένα είδος, δηλαδή, που θα βρίσκει τον εαυτό του σε μία νέα αξιοπρέπεια και την πλήρωσή του σε μια νέα συλλογικότητα, εκεί όπου θα παράγεται η Αγάπη και η αλληλοβοήθεια ως αρμοί των διυποκειμενικών σχέσεων σε βάρος της δύναμης και της απληστίας, ενώ παράλληλα θα προτείνει μία προοπτική της εργασίας που δεν θα είναι μόνο άχθος αλλά και δημιουργία. Με άλλα λόγια, χρειάζεται ένα παγκόσμιο κίνημα της διευρυμένης πολιτικής και κοινωνικής «οικολογίας», που θα περιλαμβάνει τη σχέση μας με τη φύση (που σημαίνει επίσης ένα οικονομικό όριο στη συσσώρευση αλλά και να ξαναγίνουμε ως άνθρωποι «φυσικοί») αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων του «οίκου» που λέγεται Γη, των ανθρώπων ως μερών της φύσης. Αυτό σημαίνει επανένταξη του ανθρώπου και του πνεύματός του στη φύση και τη φύση του. Σημαίνει μια νέα φιλοσοφία και στάση ζωής, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος δεν θα είναι εκτός αλλά εντός της φύσης. Σημαίνει εξάλειψη του οποιοδήποτε ρατσισμού, της όποιας κοινωνικής ανισότητας και αδικίας, ενώ σε πολιτικό επίπεδο θα εξαλείφει τη δυνατότητα των «πάνω» να μεταθέτουν τις συγκρούσεις στην περιφέρεια και να προκαλούν τους εμφυλίους των «κάτω». Όσο για τους «κάτω», όλοι είμαστε πλέον ξένοι στο σπίτι μας, ακόμη και απέναντι στον εαυτό μας. Γι’ αυτό θα πούμε, παραφράζοντας τον Ρεμπώ, ότι όλοι «οι άλλοι είναι εμείς». Ο πλούτος του μείγματος που θα δημιουργηθεί από τη συνάντηση ανθρώπων και πολιτισμών θα είναι εκρηκτικό και θα παράσχει ένα νέο πλούσιο νόημα ζωής για όλους. Με άλλα λόγια, οι «κάτω», όπως έχει συμβεί μέχρι τώρα, θα εκφράσουν και τα υπαρξιακά και οντολογικά αιτήματα ολόκληρης της κοινωνίας. Βέβαια, «το μέλλον διαρκεί πολύ», όπως κάθε μεταβατική περίοδος, όπως κάθε εποχή μεταξύ των εποχών, όπως κάθε μεσαίωνας, όπως συμβαίνει σήμερα, όπου το παλιό έχει ξεθυμάνει τελείως αλλά το καινούργιο δεν έχει ακόμη εμφανιστεί…

Οδός Αβύσσου

Ομόλογα, δημόσιο χρέος, δημοσιονομικό έλλειμμα, χρεοκοπία, χρηματιστηριακός τζόγος, υποβαθμίσεις πιστοληπτικής ικανότητας, κέρδος. Ένας ολόκληρος κόσμος, αδιάβροχος, αναίσθητος, κυνικός και στεγανός απέναντι σε συναισθήματα περιστρέφεται με αυξανόμενη επιτάχυνση γύρω από την κρίση χρέους. Η κεντρόφυγες δυνάμεις νικούν τις κεντρομόλες και όσοι βρίσκονται στα εξωτερικά όρια ξερνώνται στην άβυσσο της ανεργίας και των αποκλεισμένων. Οι άλλοι, όλο και πιο λίγοι, επιδίδονται στην ικανοποίηση της επιθυμίας τους για συσσώρευση χωρίς όρους και όρια. Κι ας γίνεται αυτή αυτό με όρους κάθεξης και κανιβαλισμού εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Εδώ ο Καντ συναντά τον Σαντ και ο παραλογισμός γίνεται ο ευφημισμός της «ανορθολογικής λογικής»! Ασφαλώς και δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Αλλά αυτή είναι η δεσπόζουσα τάση με προοπτική την «αποκτήνωση» όλων σημείωνε ο Κερτ Βόννεγκατ, που αναρωτιόταν «Τι μπορούμε να πούμε στους νέους μας, τώρα που οι ψυχοπαθείς προσωπικότητες, δηλαδή άνθρωποι χωρίς συνείδηση, χωρίς αίσθηση του ελέους ή της ντροπής, έχουν μαζέψει όλα τα χρήματα στα θησαυροφυλάκια του κράτους και των πολυεθνικών και τα οικειοποιούνται;». Μόνο που οι ψυχοπαθείς προσωπικότητες δεν είναι και τόσο ψυχοπαθείς αλλά εντελώς νεοφιλελεύθεροι πραγματιστές, που όντως δεν έχουν ούτε καρδιά ούτε αισθήματα. Οι «ψυχοπαθείς» του Λευκού Οίκου, της Γουόλ Στριτ, της Φραγκφούρτης και των Βρυξελλών είναι απολύτως υπολογιστές και ορθολογιστές. Γιατί η λιτότητα, τελικά, μπορεί να είναι βίαιη και να εξανεμίζει τα πραγματοποιούμενα έσοδα λόγω της άγριας ύφεσης που προκαλεί, αλλά ο παραλογισμός της αφορά μόνο τους «κάτω», ενώ είναι αποδοτική για τους «πάνω» σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε εθνικό, όμως, επίπεδο –κυρίως για τις περιφερειακές χώρες, όπως η Ελλάδα- είναι ανορθολογική.
Τις συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού περιγράφει στο βιβλίο του «Το απεχθές χρέος της Ελλάδας» ο ελληνοαμερικανός Τζέισον Μανωλόπουλος, το οποίο παραθέτει αρθρογράφος των New York Times προκειμένου να εξηγήσει κατ’ αναλογίαν και την κρίση στις ΗΠΑ. Ο Μανωλόπουλος δεν αναφέρει τον όρο νεοφιλελευθερισμός αλλά τον υπονοεί, μιλώντας για τη «συναίνεση της Ουάσινγκτον» και σημειώνοντας ότι «Οι έλληνες πολιτικοί, η ελληνική κοινωνία, τα συνδικάτα, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το ΔΝΤ, οι επενδυτικές τράπεζες σε ολόκληρο τον κόσμο, συνέβαλαν καθένας ξεχωριστά και από κοινού και δεκαετίες στη δημιουργία μιας μη ανταγωνιστικής οικονομίας που στηριζόταν σε ελάχιστους επιχειρηματικούς κλάδους, κυρίως στον τουρισμό, στη ναυτιλία και στη γεωργία». Με τις ανορθολογικές δράσεις τους οι παράγοντες αυτοί εξέθρεψαν, υπέθαλψαν και γιγάντωσαν τη σημερινή κρίση συμπεραίνει ο ελληνοαμερικανός, ενώ το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ συμπληρώνει η αρθρογράφος των N.Y.T. καθώς κι εκεί επικράτησαν οι πολιτικές ιδέες όπως η πίστη στην οικονομική απορρύθμιση(νεοφιλελευθερισμός), στο ελεύθερο εμπόριο και στη μεγάλη κινητικότητα των κεφαλαίων. Ο Μανωλόπουλος, εντέλει, διερωτάται «Πού είναι οι ηγέτες που θα λάβουν γενναίες αποφάσεις με γνώμονα τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των πολιτών»; Δυστυχώς δεν υπάρχουν. Ο παραλογισμός συνεχίζεται. Η λιτότητα τσακίζει τους μικρούς και τους μεσαίους καθώς και την ανάπτυξη. Η ανεργία είναι τεράστια, η μείωση των μισθών και των συντάξεων βάρβαρη, οι επιχειρήσεις βάζουν λουκέτο. Κι όλα αυτά για το τίποτα. Μάλιστα, σύμφωνα με το AgoraVox σε δύο ή τρία χρόνια είναι μαθηματικά βέβαιο ότι το ελληνικό χρέος θα φθάσει στο 200% του ΑΕΠ και τότε δεν θα αναγκαστεί να φύγει η Γερμανία από το ευρώ, όπως ζητάει ο Τζ. Στίγκλιτς, αλλά η Ελλάδα. Ο χρόνος είναι αναγκαίος για να ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα οι ξένοι επενδυτές. Ύστερα η Ελλάδα μπορεί να χρεοκοπήσει, άλλως πώς να πάει στο διάβολο, όπως η Αργεντινή. Υπάρχουν, άραγε, Έλληνες ηγέτες που θα ανακόψουν αυτή την πορεία προς την άβυσσο; Ελπίζουμε πως ναι, πριν να είναι πολύ αργά.

Επιστροφή στο μέλλον

Κάθε χρόνο ο Σάρλης, ο θεατρίνος, στο ενιαύσιο αντάμωμα της παραράχθειας Σκούπας, ήθελε να «μαλάζει» τους συχωριανούς του για να πείθεται ότι η επιστροφή ήταν αληθινή κι όχι των ονείρων του. Φέτος δεν το έκανε. Το χωριό έχει γεμίσει από ξενιτεμένους που έχουν επιστρέψει. Ας όψεται η ανεργία. Τα «κήπια», η οικιακή οικονομία της παραδοσιακής οικογένειας, η αλληλεγγύη της γειτονιάς, η συλλογικότητα ξανανθίζουν στην ελλαδική περιφέρεια. Μαζί ζωντανεύουν κι οι άνθρωποι, εκείνοι που επιστρέφουν κι εκείνοι που ζούσαν μέχρι τώρα έρημοι και μόνοι. Μα να, στο βλέμμα των πρώτων βλέπεις τη βαριά σκιά της ματαίωσης, κι ας κάνουν την ανάγκη φιλοτιμία, μιλώντας για την ποιότητα ζωής και τη σιγουριά της λιτοδίαιτης αυτάρκειας της υπαίθρου. Δεν είναι εύκολο να επανασυνδεθούν με τη φύση και να γίνουν μέρος της, να ξαναριζώσουν και να γίνουν φυσικοί. Το διαπιστώνεις από τις πυρκαγιές στις άκρες των δρόμων που προκαλούν τα αναμμένα αποτσίγαρα. Το βλέπεις στα χαμένα βλέμματα που αδυνατούν να θαυμάσουν, να απορήσουν, να δεχτούν τους αργούς ρυθμούς της φύσης, ή ακόμα και να θυμώσουν σαν την άγρια θάλασσα του απογεύματος. Τελικά, αυτοί που επιστρέφουν δεν είναι νικητές, δεν είναι οδυσσείς, είναι οι ηττημένοι της πόλης, αυτοί που δεν είδαν τίποτα ,ούτε Σειρήνες ούτε Κίρκες, αυτοί που τράβαγαν μόνο άγριο κουπί στη γαλέρα της ζωής, ώσπου αυτή τους ξέρασε χωρίς ένα σπασμό αντίδρασης. Τους βλέπεις, είναι τα θύματα της κρίσης. Αλλά όχι τόσο πολύ θύματα ώστε να ξεσηκωθούν. Μικρομεσαίοι στη ζωή, μικροί και στα αισθήματα. Είναι αυτοί στους οποίους στηρίζει τις ελπίδες του για να ανακάμψει το ΠΑΣΟΚ, το οποίο οργανώνεται σε μία νέα βάση. Έτσι από κόμμα των δημοσίων υπαλλήλων γίνεται κόμμα των ανέργων. Όχι, δεν πρόκειται για την «αριστερή» μετατόπιση του κυβερνώντος κόμματος, αλλά για μία επιχείρηση διαφοροποίησης της λειτουργίας του πελατειακού συστήματος. Σύμφωνα μ’ αυτή, στις προσεχείς εκλογές το ΠΑΣΟΚ θα εξαγοράσει την ψήφο των ανέργων με ένταξη στα προγράμματα του ΟΑΕΔ για… «ανέργους επιχειρηματίες»(!», ή με προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα. Ίσως κατ’ αυτό τον τρόπο οι βουλευτές να μπορέσουν να ξαναδούν τους «πελάτες» τους και να ξαναγίνουν «ποζεράδες» στις πλατείες των χωριών, όπου πλέον αδυνατούν να εμφανιστούν. Όσο για τους απολυμένους, αυτούς που θα πουλήσουν πάλι την ψήφο τους για μία εξάμηνη σύμβαση, τι να πεις; Μια ζωή στο άκυρο έζησαν.
Μ’ αυτή την κυβερνητική πολιτική, όμως, δεν θ’ αργήσει ο καιρός που ο πρωθυπουργός θα πει, όπως ο Κάμερον, ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε φάση «αργής ηθικής κατάρρευσης». Μόνο που η κατάρρευση θα είναι των ιθυνόντων, του κατεστημένου και όλων όσων κερδίζουν από την κρίση. Γιατί η μεγάλη έκρηξη θα συμβεί, όταν οι «κάτω» αντιληφθούν ότι το παιγνίδι είναι στημένο. Τότε που θα αισθανθούν αρκετά θύματα, πληροφορούμενοι ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για να αντιμετωπίσουν την κρίση γιατί οι κάτοχοι της οικονομικής και της χρηματοπιστωτικής εξουσίας ωφελούνται από αυτή, ενισχύοντας την κυρίαρχη θέση τους. Αντίθετα, τα βάρη πληρώνονται κυρίως από τους «κάτω», από τους εργαζόμενους, τους συνταξιούχους, τους νέους, τις γυναίκες, τους εμπόρους και τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες. Γι’ αυτό, ενώ η κοινή λογική λέει να δοθεί «μια μπάλα χορτάρι στην αγελάδα-αγορά, που στέρφεψε, για να κατεβάσει γάλα», το ίδιο δηλαδή με τους οικονομολόγους Πιερ Λουίτζι Πόρτα, που λέει ότι το πρόβλημα είναι η ανάπτυξη και η επικυριαρχία των διεθνών κεφαλαιαγορών πάνω στην εγχώρια πολιτική, των Πωλ Κρούγκμαν και Τζ. Στίγκλιτς, που επισημαίνουν ότι η λιτότητα ανακόπτει την ανάπτυξη, και τον Ρ. Γουόλφ, που τονίζει ότι ολόκληρο το αμερικάνικο πολιτικό σύστημα είναι εξωνημένο από τις επιχειρήσεις, που το χρηματοδοτούν, και υποταγμένο στις αξιώσεις τους για κέρδος. Γι’ αυτό το δίλημμα των κυβερνώντων δεν είναι μεταξύ της φορολόγησης των πλούσιων ή της λιτότητας, αλλά μεταξύ λιτότητας και πιο σκληρής λιτότητας. Όμως, η ανθρώπινη αντοχή έχει τα όριά της και γι’ αυτό η κοινωνική ανάφλεξη είναι αναπόφευκτη.