Πότλατς

Η πετρελαιοκηλίδα της BP δοκιμάζει τις νέες τεχνολογίες, αφού δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από αυτές. Η διαπίστωση ανήκει στον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα και δικαιολογεί εκείνους που μιλούν για μία ενδεχόμενη οικολογική καταστροφή οικουμενικής εμβέλειας. Το δείχνουν οι φοβερές πλημμύρες στη Γαλλία και ο θάνατος δεκάδων ανθρώπων. Δεν είναι η πετρελαιοκηλίδα, συνεπώς, που δοκιμάζει τις νέες τεχνολογίες, αλλά το κέρδος, καθώς το πρόβλημα τόσο της καταστροφής στο Μεξικό όσο και της κλιματικής αλλαγής προέκυψε από την προσπάθεια μείωσης του κόστους παραγωγής και την αύξηση του κέρδους. Ανάλογοι ευφημισμοί ή αποκρύψεις γίνονται και παρ’ ημίν, όπου το κέρδος αποκαλείται «ανταγωνιστικότητα» προς χάριν της οποίας εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αναμένεται να χάσουν τις δουλειές τους. Αλλά γιατί οι αποκρύψεις; Γιατί κανένα μέτρο δεν είναι θεμιτό αν διαταράσσει την κοινωνική συνοχή και πολύ περισσότερο όταν έχει ως συνέπεια τη δυστυχία ή και το θάνατο(δες τα δημόσια νοσοκομεία) των μη εχόντων. Όμως, αυτό το οικονομικό πρότυπο που θανατώνει και τη φύση και τον άνθρωπο δεν είναι φυσικό φαινόμενο(Άνταμ Σμιθ) αλλά μία ανθρώπινη επινόηση. Παλαιότερα, στη θέση της, τεμαχισμένης, διαμεσολαβημένης και απρόσωπης ανταλλαγής η οποία αντιπαραθέτει συμφέροντα, υπήρχαν μορφές τελετουργίας που απέτρεπαν τη βίαιη διατάραξη της κοινωνικής συνοχής από τη βία του συσσωρευμένου πλούτου. Ο Μαρσέλ Μος μιλάει για τα «αμοιβαία δώρα» και μέσω των εθνογραφικών παραδειγμάτων του «Πότλατς» και του «Κούλα» επιχειρεί να προσδώσει στην έννοια του δώρου τα χαρακτηριστικά της γενικής ανταλλαγής. Το πότλατς συγκεκριμένα είναι ένα έθιμο των ινδιάνικων φυλών της Κολομβίας. Πρόκειται για μια μεγάλη γιορτή κατά τη διάρκεια της οποίας δύο ομάδες, με ιδιαίτερη λαμπρότητα και τελετουργικότητα, προσφέρουν δώρα η μία στην άλλη με σκοπό να καταδείξουν την ανωτερότητά τους. Όταν η μία ομάδα δωρίζει, οι δωρολήπτες υποχρεούνται, εντός ορισμένου χρόνου, να ανταποδώσουν τα δώρα και αν είναι δυνατόν να τα υπερβούν στη δική τους εορταστική προσφορά. Αν υπάρχει αδυναμία(δειλία) ανταπόδοσης από μία ομάδα, τότε αυτή χάνει το όνομά της, την υπόληψή της, τα σύμβολα και τα τοτέμ της, ακόμα και τα θρησκευτικά και τα πολιτικά της δικαιώματα. Το αποτέλεσμα του εθίμου είναι πως τα υπάρχοντα των φυλών αναδιανέμονται και οι ισχυροί αποδυναμώνονται. Σύμφωνα με την ιστορική ανασύσταση του Μος, χρειάστηκε μια ελληνορωμαϊκή «μεγάλη επανάσταση» για να περάσει η δυτική κουλτούρα από μια «αντιοικονομική οικονομία» (μόνο αξίες χρήσης), η οποία αρνείται την ακόρεστη δίψα του κέρδους, στην «οικονομική οικονομία»(μόνο ανταλλακτικές αξίες) που γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή μια αυτονομημένη οικονομία. Η συνοχή που επιτυγχάνονταν μέσω του «δώρου», σήμερα υφίσταται ως απώλεια. Οφείλουμε, συνεπώς, να επιστρέψουμε σε μία συνθετική ενότητα του συμφέροντος και της ανιδιοτέλειας, της γενναιοδωρίας και της χρησιμότητας αν θέλουμε να σώσουμε από την καταστροφή τη φύση και τον άνθρωπο.