Πατρίκ Μοντιανό: Αναζητώντας τη χαμένη αρμονία

Το νόημα της ζωής είναι η χαμένη αρμονία. Αλλά τι είναι η χαμένη αρμονία; Το «νυχτερινό ατύχημα» του Patrick Modiano (εκδόσεις Πόλις) είναι ένα felix culpa, ένα ευτυχισμένο λάθος, ένα κακό που βγαίνει σε καλό, μια αναζήτηση στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον που όλως τυχαίως καταλήγει στην αποκάλυψη της χαμένης αρμονίας, που δεν είναι παρά η Αγάπη, να έχεις ένα πρόσωπο να σ’ αγαπά και στο οποίο να μπορείς να δεις τον εαυτό σου, να έχεις έναν Έρωτα ως κινούν αίτιο της ύπαρξης. Για να συμβεί, όμως, η αποκάλυψη χρειάστηκε η βύθιση στην άκρα απελπισία, το σοκ από ένα ατύχημα, που θα μπορούσε να είναι και μία απόπειρα αυτοχειριασμού. Ο Modiano εγκύπτει στο κυρίαρχο πρόβλημα της εποχής που είναι η απουσία του πατέρα, της μητέρας, της οικογένειας, του κοινωνικού περιβάλλοντος, που είναι μοναξιά και η ερήμωση, ο θρυμματισμός του προσώπου, η ανυπαρξία του εδάφους όπου αναπτύσσονται οι ρίζες ενός νεανικού χαρακτήρα, ο αέρας (της Αγάπης) όπου αναπτύσσονται τα χαρακτηριστικά μιας νέας προσωπικότητας. Η μητέρα του πρωταγωνιστή είναι εξαφανισμένη, ο πατέρας είναι αυτός που καλεί την αστυνομία για να μαζέψει τον «αλήτη» γιο. Η εικόνα του πατέρα ανακαλείται από τον τελευταίο, αλλά υπάρχει λες κι ύστερα εξαφανίζεται μέσα στην ομίχλη συναισθημάτων που μοιάζουν με τη νοσταλγία μιας ανεπίδοτης αγάπης, με την ανάκληση ματαιωμένων αισθημάτων. Εντέλει, δεν υπάρχει καταγωγή, δεν υπάρχουν ρίζες, η νοσταλγία δεν έχει τόπο για να επιστρέψει, η «αιώνια επιστροφή» είναι αδύνατη, η αποπροσωποποίηση είναι τέλεια: «Από πολύ παλιά», λέει ο ήρωας, «ίσως και πριν ακόμα από την εφηβεία μου, είχα την αίσθηση ότι δεν καταγόμουν από πουθενά. Θυμόμουν ένα φυλλάδιο που ένας τύπος, με γκρίζα καμπαρντίνα και κοντή γενειάδα, μοίραζε ένα βροχερό απόγευμα στο Καρτιέ Λατέν. Ήταν ερωτηματολόγιο για μία έρευνα πάνω στη νεολαία. Οι ερωτήσεις μου είχαν φανεί περίεργες : ποια οικογενειακή δομή γνωρίσατε; Είχα απαντήσει: Καμία. Διατηρείτε έντονη εικόνα από τον πατέρα και τη μητέρα σας; Είχα απαντήσει: Συγκεχυμένη. Κρίνετε τον εαυτό σας καλό γιο (ή κόρη); Δεν υπήρξα ποτέ γιος. Με τις σπουδές που κάνετε, προσπαθείτε και να διατηρήσετε την εκτίμηση των γονέων σας και να προσαρμοστεί και στο κοινωνικό σας περιβάλλον; Ούτε σπουδές, ούτε γονείς, ούτε κοινωνικό περιβάλλον. Προτιμάτε να κάνετε επανάσταση ή να αγναντεύεται ένα όμορφο τοπίο; Να αγναντεύω ένα όμορφο τοπίο. Τι προτιμάτε; Το βάθος του πόνου ή την ελαφρότητα της ευτυχίας; Την ελαφρότητα της ευτυχίας. Θέλετε να αλλάξετε τη ζωή ή να ξαναβρείτε μία χαμένη αρμονία; Να ξαναβρώ μια χαμένη αρμονία. Αυτές οι δύο λέξεις με γοήτευαν, μα τι ακριβώς είναι μία χαμένη αρμονία; Μέσα σε κείνο το δωμάτιο του ξενοδοχείου Fremiet αναρωτιόμουν μήπως έψαχνα ν' ανακαλύψω, παρά την ανυπαρξία καταγωγής και την κατάσταση των παιδικών μου χρόνων, ένα σταθερό σημείο, κάτι το καθησυχαστικό, ένα τοπίο• μάλιστα : ένα τοπίο, που θα με βοηθούσε να σαι να σταθώ στα πόδια μου. Ίσως υπήρχε ένα ολόκληρο κομμάτι της ζωής μου που δεν το 'ξερα, ένας στέρεος πυθμένας κάτω από την κινούμενη άμμο. Και, για να το βρω, στήριζα τις ελπίδες μου στο πράσινο Φίατ και την οδηγό του». Η χαμένη αρμονία, λοιπόν, ήταν ένα τοπίο, ο καταγωγικός τόπος, η άγνωστη μητρίδα και η αβίωτη γενέθλια πατρίδα. Μία Αρκαδία που δεν έχει καμία σχέση με τη ρομαντική νοσταλγία ενός μη ανταγωνιστικού και αρμονικού ου-τόπου, αλλά με τη βιωμένη γνώση της ανεύρετης στον καιρό μας αγάπης. Γι’ αυτό το λόγο οι πίστεις σε πολιτικές βεβαιότητες και σε φιλοσοφικές Αρκαδίες απορρίπτονται μετά βδελυγμίας: «Θυμάμαι ότι, εκείνη την εποχή, υπήρχαν... κάτι γκουρού, κάτι πνευματικοί ταγοί και σέκτες όπου νεαροί της ηλικίας μου έψαχναν μία πολιτική θεωρία, ένα δόγμα άτεγκτο, ένα μεγάλο τιμονιέρη στον οποίο να αφοσιωθούν ψυχή τε και σώματι. Ακόμα δεν ξέρω πως μπόρεσε και ξέφυγα από αυτούς τους κινδύνους. Ήμουν το ίδιο ευάλωτος με τους άλλους. Τίποτα δεν με ξεχωρίζει στην πραγματικότητα από όλους εκείνους τους αποπροσανατολισμένους ακροατές που συνωστίζονταν γύρω από τον Μπουβιέρ. Είχα κι εγώ ανάγκη από βεβαιότητες. Τι θαύμα έγινε και δεν έπεσα στην παγίδα; Θα το οφείλω στην τεμπελιά και στην ανεμελιά, ίσως και σε ένα προσγειωμένο πνεύμα, που με προσέδενε σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες. Ναι: εκείνος ο άνδρας φορούσε ροζ γραβάτα και το άρωμα εκείνης της ημέρας είχε κάτι από τη μυρωδιά του κρίνου• η λεωφόρος Καρνό είναι κατηφορική. Έχετε παρατηρήσει πως, σε κάποιους δρόμους, το απόγευμα, ο ήλιος πέφτει κατευθείαν στα μάτια σας; Μ' έπαιρναν για ηλίθιο»! Τελικά υπάρχει σωτηρία; Μπορεί να βρεθεί η χαμένη αρμονία; Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως αυτή μπορεί να αναδυθεί μέσα από το άγγιγμα των ακροδακτύλων μιας γυναίκας στον καρπό του χεριού ενός άντρα, από μια ματιά συμπάθειας, από ένα ερωτικό βλέμμα, από την αγάπη. Μόνο που αυτός ο έρωτας για δύο του Modiano αν δεν είναι ένας εγωισμός εις διπλούν, είναι μια φαντασιωσική κατάσταση που δεν μπορεί να αναπληρώσει το νόημα της ζωής και τη χαμένη αρμονία. Οι νησίδες αρμονίας δεν αντέχουν το τσουνάμι των κανιβαλικών κοινωνικών σχέσεων της εποχής. Αλλά είναι κάτι. Ίσως ένα αντικαταθλιπτικό. Ίσως μια ανάμνηση της αρμονίας της φύσης που ήταν κάποτε και ο άνθρωπος.