[ Γιώργος X. Παπασωτηρίου / Κόσμος / 24.03.25 ]
Διαβάζω ποικίλες αναφορές και σχόλια για τη σειρά «Adolescence» (Εφηβεία) που αναφέρεται στην ανάπτυξη των σημερινών εφήβων, για τη σχέση τους με το διαδίκτυο, για την εφηβική βία, για τη σχέση τους (για την ακρίβεια τη «μη σχέση τους») με τους ενήλικες (γονείς). Ανάλογες συζητήσεις έχουν γίνει στην Ελλάδα με αφορμή τα μέτρα αντιμετώπισης της σχολικής βίας. Προσπαθώ να ανακαλύψω ανάμεσα στις προσεγγίσεις κάτι ουσιαστικό, αλλά το μόνο που βρίσκω είναι η αποδοχή μίας κατάστασης που δήθεν προκύπτει «νομοτελειακά» ως προϊόν μιας φυσικής… εξέλιξης και όχι ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Επιχειρούν να αναλύσουν τον παροξυσμό της εφηβικής βίας, τις παραβατικές συμπεριφορές των νέων, μιλούν για το «brain rot», το «κάψιμο του εγκεφάλου», για την «επιδείνωση της ψυχικής ή πνευματικής κατάστασης ενός ατόμου από την υπερκατανάλωση διαδικτυακών ‘σκουπιδιών’»*, αλλά κανείς δεν ερευνά για το ποιος τροφοδοτεί το διαδίκτυο με "σκουπίδια", ποιος δημιουργεί τον εθισμό και την εξάρτηση και για ποιο σκοπό.
Κανείς δεν τολμά να πει ότι πίσω από τα «φίλτρα» και τα likes κρύβονται οι νευροεπιστήμες και οι πρακτικές χειραγώγησης γούστων, τρόπων σκέψης και συμπεριφορών, με ουσιαστικό παντοτινό στόχο το ΚΕΡΔΟΣ. Πίσω λοιπόν από τους «χάκερς των ανθρώπινων εγκεφάλων» μέσω των Likes, θα βρείτε το ΧΡΗΜΑ. Οι κερδοσκόποι χρησιμοποιούν τεχνικές εθισμού και πλήρους ελέγχου των χρηστών. Και όπως ένας τοξικομανής παίρνει το ναρκωτικό του έτσι και ο χρήστης του διαδικτύου παίρνει τα Likes του για "να νιώσει καλά". Η ίδια περιοχή του εγκεφάλου ενεργοποιείται και στα ναρκωτικά και στα likes, από εκεί ξεκινά το συνολικό «κάψιμο».
Στο βιβλίο The Hacking of the American Mind, ο νευροεπιστήμονας Robert Lustig δείχνει ότι τα «φιλοδωρήματα» των κοινωνικών δικτύων (όπως τα likes) ενεργοποιούν την έκκριση ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή συνδεδεμένου με την άμεση ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Όμως, αυτό που οδηγεί στην αύξηση της ντοπαμίνης προκαλεί άμεσα ή έμμεσα την πτώση της σεροτονίνης, του νευροδιαβιβαστή που εμπλέκεται στο αίσθημα της πληρότητας και της ευτυχίας. Αυτοί οι ψυχο-φυσικοί μηχανισμοί έχουν εργαλειοποιηθεί από τους γίγαντες του Web (το GAFAM: Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) που τους χρησιμοποιούν για να προκαλέσουν την προσοχή και την εξάρτηση (εθισμό) των χρηστών και κατ' επέκταση για να "κερδίσουν" μέσω των διαφημίσεων. Γι’ αυτό οι ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΙ συγκεντρώνουν και προτάσσουν τις ιστοσελίδες και τα πρόσωπα με την μεγαλύτερη «ορατότητα», στους οποίους κάνουν συνέχεια προσφορές. Ακολούθως, καθώς μπορούν να γνωρίζουν τις συνήθειές μας χάρη στα cookies, μας προτείνουν χωρίς διακοπή σελίδες και προϊόντα που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντά μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις «ειδήσεις της επικαιρότητας». Έτσι δημιουργούνται οι "μικρόκοσμοι-φούσκες".
Η επικοινωνία και οι αλγόριθμοι
Πολλοί σχολιαστές της Adolescence διαπιστώνουν μια αδυναμία επικοινωνίας, των νέων με τους γονείς τους, των νέων μεταξύ τους, όλων με όλους γενικά. Και μένουν εκεί. Ακούν τον όρο «ανδρόσφαιρα» και τον ταυτίζουν με την φαλλοκρατία. Αδυνατούν να αντιληφθούν μια σημαντική νέα παράμετρο, τους «μικρόκοσμους-φούσκες» που δημιουργούν οι ψηφιακές πλατφόρμες. Ο 13χρονος και οι φίλοι του βρίσκονται μέσα σε μία ψηφιακή φούσκα που τους δημιουργούν οι αλγόριθμοι τους οποίους χρησιμοποιούν οι μεγάλες πλατφόρμες των κοινωνικών δικτύων. Οι αλγόριθμοι προτείνουν τις ιστοσελίδες και τα πρόσωπα που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα και τις απόψεις μας. Έτσι, όλοι και όλα μοιάζει να χτίζονται απάνω μας. Όλα κι όλοι συμφωνούν μαζί μας, όλος ο πλανήτης μας δοξάζει! Όλος ο κόσμος είμαστε εμείς! Ο "Κύριος όλος ο κόσμος" του Κάφκα είναι εδώ!
Το διαδίκτυο δίνει την αίσθηση του γενικού δημόσιου χώρου, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας δημόσιος χώρος των ομοίων (ένα υποσύνολο, μια επί μέρους φούσκα, ένας μικρόκοσμος). Δεν είναι ο γενικός δημόσιος χώρος, εκεί όπου παραδοσιακά συναντώνται οι διαφορετικές απόψεις και επιδιώκεται η σύνθεσή τους. Σήμερα, στην αλγοριθμική επικοινωνία, κάθε τι διαφορετικό μοιάζει οχυρωμένο στη δική του «φούσκα των ομοίων», αποκλείοντας ή ελαχιστοποιώντας τη δυνατότητα επίτευξης σύνθεσης των διαφορετικών θέσεων. Η ταύτιση του μερικού με το γενικό δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι το επί μέρους έχει γενική ισχύ. Εδώ βασίζεται η δημιουργία των fake news, της συνωμοσιολογίας, της ενίσχυση της αντιπαλότητας, της ρητορικής του μίσους και του φανατισμού. Με άλλα λόγια, το μέλος κάθε φούσκας έχει την εντύπωση ότι ταυτίζεται με τον συνολικό δημόσιο χώρο και γι’ αυτό εισπράττει το διαφορετικό ως επίθεση σε ολόκληρη την κοινωνία και τη δημοκρατία. Ακόμη περισσότερο, το κοινό αίσθημα των μελών της φούσκας εκλαμβάνεται ως το αίσθημα ολόκληρης της κοινωνίας, δημιουργώντας έτσι λανθασμένες εντυπώσεις και εκτιμήσεις.
Το σύνδρομο της φούσκας δημιουργεί συνεχείς διαιρέσεις, καθώς κάθε διαφορετική άποψη αποκτά τη δική της φούσκα. Έτσι οδηγούμαστε σε μια ατέρμονη πολυδιάσπαση, με τον καθένα να κλείνεται στη δική του «αλγοριθμική φούσκα», όπως ο έφηβος του Adolescence. Σ’ αυτό το περιβάλλον αναπτύσσονται «οι ναρκισσισμοί των μικρών διαφορών» και το «φοβερό μίσος των ομοίων» που περιέγραφε ο Σαραμάγκου. Η ελάχιστη διαφοροποίηση μεγεθύνεται και γίνεται θέμα αρχής, μια φονική κόκκινη γραμμή, ένα θέμα «ζωής και θανάτου», το οποίο στους «καθυστερημένους» ψηφιακά, φαίνεται παράλογο. Εντός της "φούσκας", όπως πχ η "ανδρόσφαιρα", οι παραδοσιακές συντηρητικές αρχές όπως η πατριαρχία και η φαλλοκρατία, ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός, ανανεώνονται και αποκτούν μια πιο ακραία δυναμική, σχεδόν κανιβαλική. Η ψηφιακή κοινωνία του ΚΕΡΔΟΥΣ γίνεται μια κοινωνία κανιβάλων, που κανιβαλίζουν οριζόντια και κάθετα, όπως στις κοινωνικές ομάδες του Μπουρντιέ.
Αλλαγή χημείας και DNA
Ο εθισμός στο διαδίκτυο αλλάζει τη χημεία του εγκεφάλου και επηρεάζει τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη των εφήβων αναφέρουν ερευνητές του University College του Λονδίνου που διαπίστωσαν ότι οι επιδράσεις ήταν εμφανείς σε πολλαπλά νευρωνικά δίκτυα. Παρατηρήθηκε δε ολική μείωση της λειτουργικής συνδεσιμότητας σε τμήματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην ενεργό σκέψη και το δίκτυο εκτελεστικού ελέγχου. Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι αλλαγές αυτές σχετίζονται με εθιστικές κινήσεις και αλλαγές στη συμπεριφορά, την ψυχική υγεία, την ανάπτυξη, την πνευματική ικανότητα και τον σωματικό συντονισμό.
Οι κερδοσκόποι «χτυπούν» κυρίως τους εφήβους (το υπό διαμόρφωση "δυναμικό κοινό"). Γιατί «Η εφηβεία είναι ένα κρίσιμο στάδιο της ανάπτυξης. Κατά τη διάρκειά της, οι άνθρωποι βιώνουν σημαντικές αλλαγές στη βιολογία, τη γνωστική ικανότητα και την προσωπικότητα. Ως αποτέλεσμα, ο εγκέφαλός τους είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στον εθισμό στο διαδίκτυο» σημειώνει ο Μαξ Τσανγκ, επικεφαλής μιας σχετικής έρευνας. Και συνεχίζει: «Τα ευρήματα της μελέτης μας δείχνουν ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δυνητικά αρνητικές συμπεριφορικές και αναπτυξιακές αλλαγές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη ζωή των εφήβων. Για παράδειγμα, μπορεί να δυσκολεύονται να διατηρήσουν σχέσεις και κοινωνικές δραστηριότητες, να λένε ψέματα για τη διαδικτυακή τους δραστηριότητα και να παρουσιάζουν διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο τους».
Η εξάρτηση της ανθρώπινης ύπαρξης από τις νέες τεχνολογίες αυξάνεται ολοένα και περισσότερο και τείνει να συμβεί αυτό που προέβλεψε η Χάνα Άρεντ όταν έλεγε πως αν η γνώση διαχωριστεί από την κριτική σκέψη τότε ο άνθρωπος κινδυνεύει να γίνει δούλος των δημιουργημάτων του. Μόνο που αυτό δεν γίνεται αυτόματα και με αόριστο τρόπο, αλλά είναι αποτέλεσμα ενεργειών των κατόχων των νέων τεχνολογικών μέσων που δημιουργούν και παράγουν εθισμό ελέγχοντας έτσι τη σκέψη και τις συμπεριφορές με απώτερο πλην βασικό στόχο το ΚΕΡΔΟΣ.
Η απάντηση
Και πώς απαντάμε εμείς σε όλο αυτό; Με μία πραγματικά δημοκρατική πολιτική στάση που θα αρνείται τη χειραγώγηση μέσω των νέων τεχνολογιών, που θα εστιάζει στην προαγωγή της γνώσης και της κριτικής σκέψης, στη διαρκή επιλογή εναλλακτικών λύσεων και αντιστάσεων, με κορυφαία την αντίσταση στη λογική ότι όλα είναι ΧΡΗΜΑ, στην ενίσχυση της πεποίθησης για τη δυνατότητα δημιουργίας μιας μη καταπιεστικής ανθρώπινης κοινότητας, μιας κοινωνίας όχι των ανισοτήτων, όχι του ελέγχου, του φόβου και του μίσους, αλλά της αγωνιστικής αλληλεγγύης και της αγαπητικής συνύπαρξης.
Και προσοχή, δεν ευθύνονται οι νέες τεχνολογίες για το περιεχόμενο και την κατεύθυνσή τους, αλλά οι άνθρωποι που τις χρησιμοποιούν με ορισμένο σκοπό, αυτόν που αποκαλείται αρχαιόθεν ΚΕΡΔΟΣ…
*Σχετικό άρθρο μου στο artinews.gr που αναδημοσιεύτηκε από το https://www.alfavita.gr/koinonia/466966_poios-kerdizei-apo-kapsimo-ton-egkefalon-ton-neon-sto-diadiktyo
