Οικονομικός πόλεμος

Η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας αγοράζει μαζικά ευρώ και ευρωπαϊκά ομόλογα(όπως έχει κάνει και με τα αμερικανικά ομόλογα), εμποδίζοντας την κατάρρευση της ευρωζώνης. Υπ’ αυτή την οπτική έχει ιδιαίτερη σημασία η επίσκεψη της Άνγκελας Μέρκελ στο Πεκίνο, όπως και οι ανησυχίες των κινέζων για την ευρωπαϊκή κρίση. Όταν, όμως, μιλάμε για την κρίση στην Ευρώπη δεν πρόκειται παρά για τον νομισματικό πόλεμο ευρώ-δολαρίου. Για την ακρίβεια, σήμερα, έχουμε μία υπερσυσσώρευση του παγκόσμιου πλούτου σε ελάχιστα χέρια, που βασίζεται στην κλοπή της εργατικής αγοραστικής δύναμης και στα τοξικά τζογαδόρικα παίγνια του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, τα οποία είναι προσανατολισμένα στην υπερχρέωση ολόκληρων λαών. Συγκεκριμένα, το κέρδος πλέον δεν δημιουργείται από την πραγματική οικονομία αλλά από τα στοιχήματα. Έτσι, σήμερα, η παγκόσμια παραγωγή εμπορευμάτων και υπηρεσιών δεν αντιπροσωπεύει παρά το 3% του συγκεντρωμένου παγκόσμιου πλούτου. Αυτή η τεράστια διαφορά μεταξύ του πλούτου και της παραγωγής είναι αντίστοιχη με τη διαφορά μεταξύ της εικονικής και της πραγματικής οικονομίας. Με άλλα λόγια, πάνω από τον πλανήτη υπερίπταται μία τεράστια φούσκα που αναμένεται να σκάσει. Αλλά γιατί η κρίση εκδηλώθηκε στην Ευρώπη και όχι στις ΗΠΑ απ’ όπου πρωτοξεκίνησε; Γιατί οι ΗΠΑ τυπώνουν δολάρια και αποκομίζουν τεράστια κέρδη από την κατευθυνόμενη κρίση που προκάλεσαν στην Ευρώπη μέσω των περίφημων «αγορών» και των οίκων αξιολόγησης, καθώς οι πανικόβλητοι επενδυτές μην έχοντας άλλη επιλογή επενδύουν μαζικά στις ΗΠΑ. Η Ουάσινγκτον, επίσης, κατάφερε και αντιμετώπισε την κρίση δανείζοντας τις τράπεζες με επιτόκιο 1%, κάτι που έκανε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα –αλλά μόνο για τις τράπεζες και όχι χρηματοδοτώντας και το χρέος των χωρών της ευρωζώνης με το ίδιο επιτόκιο. Αν το έκανε δεν θα υπήρχε το σημερινό μεγάλο πρόβλημα. Αλλά γιατί οι Αμερικανοί χτυπούν το ευρώ; Για να μη γίνει το τελευταίο νόμισμα αναφοράς στη θέση του δολαρίου, το οποίο έχει χάσει το 97% της αξίας του από το 1913, και να διατηρηθεί η αμερικανική υπεροχή, έτσι ώστε οι ΗΠΑ να είναι «πρώτες μεταξύ ίσων», αντιπροσωπεύοντας τη Δύση στο νέο μοίρασμα του κόσμου με την Κίνα. Ήδη οι ΗΠΑ έχουν το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο, ήτοι 14 τρις δολάρια. Ένα χρέος που είναι αδύνατο να χρηματοδοτηθεί. Και όμως κανείς οίκος αξιολόγησης δεν υποβάθμισε την πιστοληπτική τους ικανότητα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η Ουάσινγκτον θεωρεί ότι η σωτηρία των ΗΠΑ εξαρτάται από την κατάρρευση του ευρώ. Τι συντηρεί, άραγε, την ισορροπία του οικονομικού τρόμου, αφού ούτε το ευρώ καταρρέει ούτε η φούσκα που λέγεται FED σκάει; Το γεγονός ότι η Κίνα αγοράζει ευρώ(ομόλογα) και δολάρια(επίσης ομόλογα). Την ίδια στιγμή Κίνα και Ιαπωνία δεν συναλλάσσονται με δολάριο. Ποια θα είναι η λύση του δράματος; Μήπως η συνέχεια του νομισματικού πολέμου θα είναι ένας ολέθριος πλανητικός πόλεμος με πραγματικά όπλα; Για την ώρα το Ισραήλ με τα δόντια συγκρατείται για να μην επιτεθεί στο Ιράν, από το οποίο τόσο η Κίνα όσο και η Ινδία αγοράζουν το 40% του πετρελαίου τους. Τι θα γίνει εντέλει; Μάλλον θα σχοινοβατούμε στο χάος μέχρι να επέλθεί ένα τυχαίο σωτήριο ή καταστροφικό γεγονός. Το πρώτο θα μπορούσε να προκύψει από έναν ξεσηκωμό των λαών. Αλλά μάλλον πρόκειται για ελπίδα που εδράζεται στο συναίσθημα και όχι στη λογική.

Τράπεζες υπό τον έλεγχο της Μαφίας

Τράπεζες και μαφία Από πού άντλησαν ρευστότητα οι αμερικάνικες τράπεζες κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008; Από τα κεφάλαια του οργανωμένου εγκλήματος και, πρωτίστως, από τα χρήματα του εμπορίου ναρκωτικών. Αυτό είχε επιβεβαιώσει το 2009 ο ίδιος ο εκτελεστικός διευθυντής του Γραφείου του ΟΗΕ εναντίον των ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, Αντόνιο Μαρία Κόστα και αναπαράγει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ρομπέρτο Σαβιάνο σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στις 27 Αυγούστου συγχρόνως στους New York Times(με τίτλο: «Που κρύβει η μαφία τα χρήματά της;») και στη La Repubblica(με τίτλο: «το οργανωμένο έγκλημα αφεντικό της τραπεζικής οικονομίας»). Η διατραπεζική αγορά άρχισε να χρηματοδοτείται συστηματικά από χρήματα που προέρχονταν από το εμπόριο ναρκωτικών, εμπόριο όπλων και άλλες παράνομες δραστηριότητες, σημειώνει ο Σαβιάνο. Έτσι, τα κεφάλαια του οργανωμένου εγκλήματος επωφελούνται από την ευρωπαϊκή και γενικά από την οικονομική κρίση της Δύσης για να εισέλθουν στη νόμιμη οικονομία. Για να «ξεπλύνει», δηλαδή, η μαφία το μαύρο χρήμα της. Έτσι, τα χρήματα από τα ναρκωτικά των χωρών της Λατινικής Αμερικής οδεύουν πανεύκολα πλέον στη Γουόλ Στρητ και στο Σίτι του Λονδίνου. Αυτή η εξάρτηση των τραπεζών από το ρευστό της μαφίας συνοδεύεται με την υποχώρηση της δίωξης του εμπορίου ναρκωτικών σε πολλές δυτικές χώρες, επισημαίνει ο Ιταλός ερευνητής. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, ότι το χρήμα του οργανωμένου εγκλήματος εξακολουθεί να λειτουργεί παράνομα και με την παραδοσιακή μορφή των παρατραπεζών, δηλαδή τοκογλυφικά. Στην Ελλάδα, επισημαίνει ο Σαβιάνο, επειδή ο συμβατικός τραπεζικός δανεισμός έχει περιοριστεί, ολοένα και περισσότεροι Έλληνες καταφεύγουν σε τοκογλύφους. Διάφορες πηγές ανέφεραν στο Reuters (πέρυσι) πως η παράνομη επιχείρηση δανεισμού στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 5 με 10 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Ο «τζίρος» τους έχει ενδεχομένως τετραπλασιαστεί από το 2009- κάποιοι χρεώνουν ετήσια επιτόκια που ξεκινούν από το 60%. Στην Θεσσαλονίκη, μάλιστα, η αστυνομία εξάρθρωσε μια εγκληματική συμμορία που δάνειζε με εβδομαδιαίο επιτόκιο μεταξύ 5 και 15% και προέβλεπε τιμωρίες για όσους δεν πλήρωναν. Σύμφωνα με το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών, μεγάλο μέρος αυτής της παράνομης δραστηριότητας συνδέεται με συμμορίες από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη. Το οργανωμένο έγκλημα κυριαρχεί επίσης και στην αγορά πετρελαίου στην Ελλάδα. Είναι γνωστή η παράνομη διακίνηση πετρελαίου στα διεθνή ύδατα. Επίσης, κάθε χρόνο διακινούνται καύσιμα, αξίας μέχρι και 3 δισεκατομμυρίων ευρώ. Εκτιμάται δε ότι το 20% της βενζίνης που πωλείται στην Ελλάδα προέρχεται από τη μαύρη αγορά. Το λαθρεμπόριο βενζίνης όχι μόνο οδηγεί σε υψηλότερες τιμές αλλά στερεί και από την ελληνική κυβέρνηση εισόδημα το οποίο χρειάζεται απεγνωσμένα. Τούτων δοθέντων το ερώτημα που τίθεται είναι: προτίθεται η ελληνική κυβέρνηση να χτυπήσει το «ξέπλυμα μαύρου χρήματος», να εξαρθρώσει τα παράνομα δίκτυα τοκογλυφίας αλλά και της παράνομης εμπορίας καυσίμων καθώς και τη διαπλοκή τους με νόμιμους οικονομικούς θεσμούς; Τα χρήματα είναι πάρα πολλά. Και αν προστεθούν και τα χρήματα της φοροδιαφυγής, τότε ένα μεγάλο μέρος και μάλιστα δομικό της ελληνικής κρίσης και της χρηματοδότησης της Ανάπτυξης, θα αντιμετωπιστεί.

Η βία του καιρού

Μιλάνε για τη φοροδιαφυγή, αλλά δεν μιλάνε για τα νησιά Κέιμαν και τις off shores εταιρίες καθώς και τις τράπεζες που συνδέονται μ’ αυτές. Λένε για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αλλά όχι για το ποιος θα πληρώσει τα δάνεια ούτε αν θα εξασφαλιστεί η ρευστότητα στην αγορά. Εν τω μεταξύ, λουκέτα παντού και ανεργία. Οι ρημαγμένοι συνταξιούχοι γονείς δίνουν ένα πιάτο φαγητό στα άνεργα παιδιά τους. Ποια, τάχα, να είναι η αξία ενός άνεργου στο χρηματιστήριο; Καμία. Μηδέν. Το μέγα ζήτημα είναι η διάσωση των τραπεζών και όχι των ανθρώπων. Γι’ αυτό λέω ότι το πρόβλημα δεν οφείλεται σε κάποιους άπληστους αλλά είναι εγγενές, είναι δομικό στοιχείο του συστήματος. Το κέρδος παραμένει η μεγάλη «θεότητα», η ζωτική ορμή, το κινούν αίτιο. Το σύνδρομο του σκορπιού ισχύει εν προκειμένω πλήρως. Μαζί και η λατρεία του «άγιου χρήματος» και της παντοδυναμίας της αγοράς. Ο σκοπός θα εξακολουθήσει να αγιάζει τα μέσα χωρίς κανείς να αναρωτιέται: Τι αγιάζει το σκοπό της αέναης συσσώρευσης; Κανείς δεν δίνει απάντηση. Ούτε ο άνεργος ο οποίος στο δρόμο προς το σπίτι εξακολουθεί να αναρωτιέται απλώς πως θα ανακοινώσει την απόλυσή του; Η βία της ανεργίας θα περάσει από τη γδαρμένη του ψυχή στην ίδια του την οικογένεια, προπάντων στα παιδιά. Αυτοί οι βιασμοί, αυτοί οι ζωντανοί θάνατοι στα μάτια των παιδιών είναι αβάσταχτοι. Και τότε μπορεί να τρελαθείς. Γιατί η τρέλα είναι αταξία οφειλόμενη στην απελπισία, όταν δεν έχεις κάποιον που να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε σένα, όταν δεν υπάρχει μία κοινότητα, ένα συνδικάτο, μια συντροφιά ώστε να διοχετευθεί η υπερχειλίζουσα ενέργεια της οδύνης, της απελπισίας. Τελικά, ο πόνος αντί να γίνει δημιουργικός, αντί να στραφεί στην κεντρική αιτία θα περιοριστεί στον διπλανό, στον μετανάστη που έρχεται από τα φτωχευμένα Βαλκάνια ή από την ταραγμένη Ασία. Θα στραφεί εναντίον των άθλιων που στοιβάζονται κατά δεκάδες σε μικρά σάπια καΐκια ή σε ψυγεία. Και αν δεν τους καταπιεί η θάλασσα, θα βολοδέρνουν στην Κουμουνδούρου, στην Ομόνοια ή στα χωράφια της επαρχίας. Εκεί όπου ο μόνος ελεύθερος χώρος του επιχειρείν για άνεργους και μετανάστες είναι η παρανομία. Σήμερα, που το ισχύον κοινωνικό μοντέλο καταρρέει, συμπαρασύρει και τον ορθό λόγο, το χρήμα καθώς και την απόλυτη ατομικότητα. Η ελπίδα πλέον βρίσκεται στον αγώνα για μια νέα σύνθεση: τη συμφιλίωση του ατόμου με την κοινότητα· όχι τον εκτοπισμό του ορθού λόγου και της μηχανής, αλλά στον αυστηρό περιορισμό στα εδάφη που τους αναλογούν. Η ελπίδα βρίσκεται στη «γιορτή» που σώζει από τη συσσώρευση. Γιατί το βασίλειο του ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ο στενόχωρος και αγχωτικός χώρος του ίδιου του Εγώ, ούτε η αφηρημένη κυριαρχία της συλλογικότητας, αλλά εκείνη η ενδιάμεση ζώνη στην οποία συνηθίζουν να λαμβάνουν χώρα ο έρωτας, η φιλία, η κατανόηση, η συμπόνια, η φιλαλληλία. Μόνο η παραδοχή αυτής της αρχής θα μας επιτρέψει να θεμελιώσουμε αυθεντικές κοινότητες, αντί για απάνθρωπες κοινωνικές μηχανές.

Ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις

Στην «ανάπτυξη» επέμεινε ο Ολάντ, στη «βιωσιμότητα του χρέους» η Μέρκελ. Η τελευταία μίλησε για «στήριξη» της Ελλάδας, αλλά οι Σόιμπλε και Φέκτερ τάχθηκαν κατά της «επιμήκυνσης». Αντίθετα, ο καγκελάριος της Αυστρίας τάχθηκε υπέρ, ενώ ο διοικητής της Bundesbank δήλωσε ότι δεν πρέπει «να σώζονται με κάθε κόστος» οι διάφορες χώρες της ευρωζώνης. Που οφείλονται οι αντιθέσεις; Στο γεγονός ότι οι πολιτικοί εκφράζουν διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα. Συγκεκριμένα, ο Σόιμπλε και η Φέκτερ καθώς και έντυπα, όπως το Focus ή ακόμη και πιο σοβαρά, εκφράζουν την κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, την πανίσχυρη Bundesbank, η οποία με τη σειρά της εκφράζει την πιο νεοφιλελεύθερη και εθνικιστική(αντιευρωπαϊκή) εκδοχή του χρηματοπιστωτικού, γερμανικού κεφαλαίου. Η Bundesbank ήταν αντίθετη και στη συμφωνία της 21ης Ιουλίου για το δεύτερο δάνειο στην Ελλάδα. Επίσης, μπορεί να παρουσιάζεται στις δημοσκοπήσεις ότι η πλειοψηφία των Γερμανών είναι εχθρική στη νέα βοήθεια, αλλά αυτό δεν εξηγεί το γεγονός ότι στις περιφερειακές εκλογές εκείνοι που εκφράζουν αυτή την άποψη όπως ο φιλελεύθερος Ρέσλερ καταψηφίζονται. Μάλιστα, εκείνοι που θριαμβεύουν στις εκλογές αυτές είναι όσοι είναι υπέρ της βοήθειας στη χώρας μας, δηλαδή η αντιπολίτευση(SPD κ.ά.). Συνεπώς, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα απ’ ό,τι εμφανίζονται. Οι αντιθέσεις, εξάλλου, που αποτυπώνονται στην Ευρώπη, έχουν ανάλογη έκφραση και στις ΗΠΑ. Έτσι, ενόψει των αμερικανικών εκλογών, διάσημοι καθηγητές και νομπελίστες αντιπαρατίθενται στο πεδίο της αντιμετώπισης της κρίσης. Η αντιπαράθεση, μάλιστα, μεταξύ των Πολ Κρούγκμαν και Νάιαλ Φέργκιουσον είναι χαρακτηριστική. Ο Φέργκιουσον υποστηρίζει τον θατσερικό τύπο λιτότητας ως μόνης λύσης για τον περιορισμό των ελλειμμάτων και τη συγκράτηση των επιτοκίων, ενώ ο Κρούγκμαν επιμένει πως μόνο με αυξημένες δημόσιες επενδύσεις, τύπου Κέυνς, μπορεί να σπάσει ο φαύλος κύκλος της ύφεσης. Ιστορικά μόνο η δεύτερη συνταγή απεδείχθη αποτελεσματική. Αντίθετα, η άγρια λιτότητα ήταν πάντα αλυσιτελής. Παραδόξως, η Ευρώπη του παραδειγματικού κράτους πρόνοιας έχει καταστεί ο τόπος εφαρμογής του πιο άγριου νεοφιλελευθερισμού, καταστρέφοντας κυριολεκτικά το κοινωνικό κράτος της, ενώ η κατ’ εξοχήν χώρα του νεοφιλελευθερισμού, οι ΗΠΑ επιχειρούν να καλύψουν το κενό του κοινωνικού κράτους με τη μεταρρύθμιση στην Υγεία. Φιλελεύθερη οικονομία είχαμε στις ΗΠΑ και τη δεκαετία του 1930, μετά το μεγάλο κραχ, μέχρι το 1980(δεκαετία Θάτσερ-Ρήγκαν). Τότε είχαμε την εφαρμογή της περίφημης συνταγής του Κέυνς. Αυτή ήταν η φιλελεύθερη οικονομία. Τώρα έχουμε τη νέο-φιλελεύθερη συνταγή όπου οι κανόνες και τα όρια του κέρδους δεν υφίστανται. Αλλά ποια είναι αυτά τα όρια; Είναι το δημόσιο συμφέρον, ήτοι η κοινωνική συνοχή, έλεγε ο Τίοντορ Ρούσβελτ, όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει το πρώτο τραπεζικό κραχ στις ΗΠΑ το 1907. Συνεπώς, από ένα σημείο και μετά, όταν η ανεργία πλήττει άμεσα την κοινωνική συνοχή έχουμε παραβίαση του δημόσιου συμφέροντος. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ φιλελεύθερης και νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχουν όρια και κανόνες, στη δεύτερη απληστία και αισχροκέρδεια. Γι’ αυτό εκείνοι που ομνύουν στη δεύτερη θα πρέπει να δουν το αδιέξοδό της, αφού λειτουργεί διαλυτικά για την κοινωνία. Επίσης, η τεράστια ανεργία επανέρχεται στο προσκήνιο ως ανθρωπιστική καταστροφή. Γιατί ακόμη και η θεωρούμενη ως απλή… κερδοσκοπία έχει ως συνέπεια 854 εκατομμύρια άνθρωποι να κοιμούνται νηστικοί και εκατομμύρια παιδιά να πεθαίνουν από έλλειψη βιταμίνης Α και καθαρό νερό. Αλλά πως φθάσαμε ως εδώ; Η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ οδήγησε στην παγκόσμια κρίση, την οποία ένιωσαν πιο πολύ οι πιο φτωχές οικονομίες λόγω της μετακύλισης σ’ αυτές της ζημίας. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, αφού απορρόφησε κρατικό χρήμα, εξακολουθεί να δρα «πειρατικά». Όπως έλεγε, μάλιστα, ο ινδικής καταγωγής, Αμερικανός οικονομολόγος Jagdish Bhagwati η επέκταση της έννοιας της ελεύθερης αγοράς(δηλαδή η νεοφιλελεύθερη απορύθμιση των αγορών) «συμβάλλει στην ανάσχεση του διεθνούς εμπορίου, εξ αιτίας του χαρακτήρα του ως λιγότερου κερδοφόρου, και δεν συνιστά τίποτ’ άλλο παρά μία «πειρατεία» του χρηματοπιστωτικού συμπλέγματος της Wall street... ο κόσμος των χρηματιστηρίων υπερίπταται της πραγματικής οικονομίας... (και) οι ΗΠΑ, ενώ διακηρύσσουν την ελεύθερη αγορά για τους άλλους, σε ό,τι αφορά τις ίδιες ακολουθούν μία πολιτική κεκαλυμμένου προστατευτισμού». Το ίδιο ισχύει στην Ευρώπη με τη Γερμανία. Η Γερμανία παρά το γεγονός ότι ανήκει στην ΕΕ, ακολουθεί πολιτική κεκαλυμμένου προστατευτισμού, όπως δείχνει και το πολύ αυξημένο εμπορικό της πλεόνασμα έναντι άλλων οικονομιών, όπως της Ελλάδας και του ευρωπαϊκού νότου γενικότερα. Η απληστία, λοιπόν, δεν έχει όρια. Γι’ αυτό η θέσπιση κανόνων που να θέτουν «όρια στην απληστία» (Πωλ Κρούγκμαν), ή η επιστροφή στον Κέυνς δεν φαίνεται να έχουν τύχη. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο που δεν επιδέχεται σκόπιμη, διορθωτική παρέμβαση καθώς λειτουργεί πλέον όχι σχετικά αλλά εντελώς αυτόνομα. Οι πολιτικοί που θα μπορούσαν να θέσουν ένα φρένο, δεν το κάνουν, καθώς τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Ευρώπη υπάρχουν στενοί δεσμοί των πολιτικών ελίτ με το χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως επισημαίνει ο Eric Laurent στο βιβλίο του La face cachee des banques (εκδόσεις Plon), δημιουργώντας έναν κόσμο βαθιά ανήθικο, κυνικό και μ’ ένα απίστευτο αίσθημα της ατιμωρησία καθώς «Θεωρούν πως ότι κι αν κάνουν δεν θα δώσουν ποτέ λογαριασμό».

Η νέα ηθική

«Θα καταρρεύσουμε ντιπ;»! Το ερώτημα διατυπώθηκε σε καφενείο χωριού των Τζουμέρκων. Και επιχειρώντας να το αποκωδικοποιήσω, έκρινα ότι ο ερωτών θεωρούσε την κατάρρευση δεδομένη, αλλά δεν ήταν βέβαιος αν αυτή θα ήταν ολική. Ποια, όμως, είναι η τελειωτική κατάρρευση; Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών Γ. Στουρνάρα ο «πάτος» της κατολίσθησης είναι μακρύς καθώς «δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα από φτώχεια»! Αλλά πόσο αυτό μπορεί να έχει γενική ισχύ; Τι άλλο μπορεί να δει ο 54χρονου άνεργος Ιταλός, που αυτοπυρπολήθηκε έξω από το Κοινοβούλιο στη Ρώμη; Πόσο μακριά είναι το «ντιπ», δηλαδή το «εντελώς», για τους χιλιάδες απελπισμένους αυτόχειρες; Τα ερωτήματα εμπεριέχουν την απάντησή τους και καταδεικνύουν ότι οι συνέπειες της κρίσης δεν είναι για όλους ίδιες. Γι’ αυτό αναπτύσσεται στο εσωτερικό της κοινωνίας μία πρωτοφανής αίσθηση της αδικίας και μία αντιπαλότητα, καθώς οι ήδη πληττόμενοι από την ανεργία και τη φτώχια θέλουν να φέρουν στη δική τους άθλια κατάσταση όλους τους άλλους ώστε να αισθανθούν καλύτερα. Πρόκειται για άνεργους που επιχαίρουν για κάθε νέο άνεργο! Για εκπτωχευμένους που χαίρονται υστερικά για κάθε νέα πτώχευση! Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν χάσει το πρόσωπό τους και θέλουν να το χάσουν όλοι. Μιλώ για εκείνους που τείνουν να δημιουργήσουν εμφυλιακές καταστάσεις στο εσωτερικό της κοινωνίας και βρίσκουν πολιτική έκφραση στα άκρα του πολιτικού συστήματος. Οι πρώτοι που εισπράττουν την υστερία τους είναι οι μετανάστες. Αργότερα θα έρθει η σειρά άλλων κοινωνικών και φυλετικών κατηγοριών, όπως έχουν δείξει ανάλογες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες αλλού. Η υστερία αναδύεται, όπως είδαμε, όταν το υποκείμενο αρχίζει να αμφισβητεί ή να δυσφορεί με τη συμβολική του ταυτότητα. Το υστερικό άτομο δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σ’ αυτό που ο ίδιος νομίζει ότι είναι και σε ό,τι βλέπουν οι άλλοι σ’ αυτόν. Αλλά το σημείο απ’ όπου εκκινεί ο φθόνος και η μνησικακία είναι η επιθυμία της επιθυμίας του άλλου. Πριν, στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας και της δανεικής ευημερίας, το παραπάνω σχήμα λειτουργούσε ανταγωνιστικά για την αγορά κοινωνικών συμβόλων(σπιτιών, αυτοκινήτων κ.ά.). Τώρα, αφού η δικαιοσύνη ως ισότητα δεν ανευρίσκεται στην… κατανάλωση, θεμελιώνεται πλέον στο φθόνο, ακόμη και στο φόνο. Δείτε με τι ευκολία σκοτώνει ένας 30χρονος έναν ταξιτζή, ένας νεαρός κλέφτης μία κοπέλα. Πως θα ξεφύγουμε απ’ αυτή την κατάσταση; Μόνο αν ξεφύγουμε από μία κοινωνία, που αξιολογεί με βάση τους παράδες και από μία συμβολική τάξη που αξιώνει τους ηλίθιους ή τους διεφθαρμένους πλην πλούσιους. Αλλά τι είναι η συμβολική τάξη; Είναι ο «τρίτος όρος» που παρεμβάλλεται στις σχέσεις για να μην εκτραπούν σ’ ένα φονικό ξέσπασμα βίας. Ποιος είναι αυτός ο τρίτος όρος; Μια ορισμένη ιδεολογία, μια ορισμένη θέαση του κόσμου, μία ηθική(Ο ανθρωπισμός, η φιλαλληλία, η φιλία, η αγάπη…), που αντιμετωπίζει με τόλμη το λανθάνον τερατώδες στοιχείο που ενοικεί στον άνθρωπο και τον καθιστά φθονερό, μισερό και φονιά του ομοίου του. Η ελληνική κοινωνία χρειάζεται, σήμερα, όσο τίποτ’ άλλο αυτή την «ιδεολογία», αυτή τη νέα κοινωνική και πολιτική ηθική, που θα αρμολογήσει τους διαλυμένους αρμούς της. Από πού θα προέλθει, όμως; Η ανάγκη είναι υπαρκτή και αναμένει αυτούς που θα καταφέρουν με λόγο και πράξη να προβάλλουν τη νέα ηθική, τη νέα συμβολική τάξη.

Τα σκοτάδια έχουν ως απότοκο το φως

«Να το γράψετε στην εφημερίδα, η Ελλάδα έχει το φως του απέραντου». Λόγια Ιταλού ποιητή από το βήμα της εκδήλωσης η «Η΄ Λυρική Παμβώτις», που έλαβε χώρα το περασμένο Σάββατο στα Ιωάννινα. Η Ελλάδα έχει, όντως, το φως, αυτό που λείπει στη δασκάλα Καλήνα Παπά που ξενιτεύτηκε στο μακρινό Τορόντο, αλλά έχει και το σκότος που μας πολιορκεί από παντού, στο οικονομικό, στο κοινωνικό και στο πολιτιστικό πεδίο. Και είναι «σκοτάδι», η αδικία να πληρώνουν μέχρις οριστικής εξαθλίωσης την κρίση εκείνοι που δεν ευθύνονται γι’ αυτή. Είναι «σκότος», τα θύματα να μην έχουν άλλο τρόπο αντίδρασης πάρεξ εκείνης των θυτών, δηλαδή της διαφθοράς και της ανομίας, παραπέμποντας στη ρήση του Τολστόι, που έλεγε πως η σκλαβιά διαιωνίζεται και νομιμοποιείται από το γεγονός ότι και οι σκλάβοι σκέφτονται σαν τα αφεντικά τους. Φερ’ ειπείν, φοροδιαφεύγουν βεβαιωμένα οι «μεγάλοι»; Φοροδιαφεύγει και η «γιαγιά ταβερνιάρισσα»! Ποιον κυνηγούν; Την ταβερνιάρισσα. Όλοι όσοι ταυτίζονται με την «ταβερνιάρισσα» και της συμπαρίστανται, αντιμετωπίζουν «ομοιοπαθητικά» και στενά ένα φορολογικό ζήτημα αμιγώς πολιτικό. Η συμβολική τάξη που κυριαρχεί στην Ελλάδα είναι αυτή του περασμένου αιώνα, του αιώνα της λαμογιάς και του πιο χυδαίου ατομικισμού. Αυτό το βλέπει κανείς, ταξιδεύοντας οδικώς από την Αθήνα ως την Ήπειρο και διαπιστώνοντας πως όλες οι φωτιές έχουν ξεκινήσει από τις άκρες των δρόμων, ήτοι από αναμμένα τσιγάρα διερχόμενων. Το βλέπεις από τα σκουπίδια στις άκρες των εθνικών οδών. Τι άλλο είναι αυτό πέρα από μία νοσηρή, αυτοκαταστροφική στάση, από σκοτάδι στο πνεύμα και την ψυχή; Όμως δεν είναι όλα «σκοτάδια». «Παραδόξως τα σκοτάδια έχουν πάντα ως απότοκο το φως» λένε νέοι και νέες, μεγαλύτεροι και μικρότεροι ποιητές στην αυλή της Μονής της Μεταμόρφωσης στο νησάκι των Ιωαννίνων, συμφωνώντας ότι υπό προϋποθέσεις μία ορισμένη σύνθεση των λέξεων μπορεί να δημιουργήσει έναν εκρηκτικό μηχανισμό, να πυροδοτήσει μία έκρηξη που θα αναδέψει το τέλμα, ανατρέποντας τον ισχύοντα συσχετισμό συναισθημάτων και δυνάμεων και, συνεπώς, το status quo. Εδώ οι ποίηση, θάλλει στους τοίχους και στην καθημερινότητα, είναι ενοφθαλμισμένη στη λαλιά, στις εναπομείνασες νησίδες της ηττημένης συλλογικότητας και στη «δακρυρόεσσα φιλαλληλία» της τραγικότητας των ανθρώπων της υπαίθρου, όπως λέει ο Σωτήρης Δημητρίου. Είναι η ποίηση της Πράξης ανθρώπων όπως η Έλενα Λάζαρ, ιδιοκτήτριας και διευθύντριας του εκδοτικού οίκου «Ομόνοια» καθώς και μεταφράστριας ελληνικής λογοτεχνίας στη Ρουμανία. Είναι το έργο της καθηγήτριας Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο Lecce της Ιταλίας, Ισαβέλλας Μπερναντίνι Ντ’ Αρνεσσάνο. Είναι ο 89χρονος Τσίτσι Κάφαρο που τραγουδάει και μιλάει τα Griko της Απουλίας, την «πιο μουσική γλώσσα του κόσμου». Είναι, τέλος, η πρόεδρος της Εταιρίας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου, η κ. Άννα Δερέκα, η ψυχή της «Λυρικής Παμβώτιδος», ενός θεσμού πνευματικής επικοινωνίας και ψυχικής σμίξης καλλιτεχνών και διανοητών –παλιών και νέων- που παράγουν «φως». Ένα τόσο δυνατό φως που προσελκύει μιλιούνια από σκνίπες, οι οποίες φιλοδοξούν επί ματαίω να επιβάλλουν και πάλι το σκοτάδι.

Η απομείωση της βιόσφαιρας

Όσοι είναι άνω των 50 ετών να πληρώνουν προκαταβολικά τις κηδείες τους, προτρέπει η βρετανική εφημερίδα The Daily Telegraph, αποτιμώντας την κάθε κηδεία στις 5.000 λίρες! Κι αυτό με το σκεπτικό ότι δεν πρέπει να επιβαρύνουν οι μεγαλύτεροι τις επόμενες γενιές. Παραδόξως, θεωρούνται επιβάρυνση τα έξοδα της κηδείας των γονιών, όπως και οι συντάξεις τις οποίες έχουν πληρώσει όλοι οι εργαζόμενοι, αλλά δεν θεωρείται επιβάρυνση η επιμήκυνση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης που μεγεθύνουν την ανεργία των νέων καθώς παρατείνουν την εργασία των ηλικιωμένων. Η αντιπαλότητα των γενεών καθίσταται καταδήλως ψευδής όταν σε όλα τα βρετανικά πανεπιστήμια είναι πλέον γνωστό ότι οι υποψήφιοι φοιτητές προσέρχονται σ’ αυτά με τις… γιαγιάδεςς τους, οι οποίες εγγυώνται την πληρωμή των υψηλών διδάκτρων με τη σύνταξή τους! Στην Ελλάδα, ομοίως, οι συνταξιούχοι γονείς είναι αυτοί που συντηρούν τα άνεργα παιδιά τους. Στην Αγγλία, μάλιστα, οι σπουδές δεν είναι, πια, μια ελεύθερη επιλογή των νέων ανάλογα με τις κλήσεις και τα ταλέντα τους, αλλά μία αμιγώς οικογενειακή, εμπορική επένδυση. Η γνώση δεν έχει καμία σχέση με την πραγμάτωση και την ολοκλήρωση του ανθρώπου, καμία απολύτως σχέση με την καλιέργεια, αντιθέτως είναι ένα εμπόρευμα, όπως όλα τα άλλα. Το βλέπεις ήδη, όταν ο πατέρας παροτρύνει τα κορίτσια του: «Ζητήστε συγνώμη να περάσουμε στην έξοδο του μετρό». «Τώρα υπάρχει ένα νέο τρικ, να σπρώχνουμε» απαντά το ένα κορίτσι! Την άσκεφτη χρησιμοθηρική γνώση, τον κανιβαλικό ανταγωνισμό, το «πάτησε πριν σε πατήσουν», την άκριτη συσσώρευση δεξιοτήτων δίκην εμπορικών προϊόντων διαφημίζουν οι τεράστιες αφίσες στο μετρό του Λονδίνου. Και η πρόσβαση σ’ αυτή είναι ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του κάθε νέου. Τα περί αλληλεγγύης των γενεών, συνεπώς, δεν είναι παρά φληναφήματα και εμπαιγμός. Ακόμα χειρότερα, οι φοιτητές θα πληρώνουν τις σπουδές τους με δάνεια, τα οποία θα εξοφλούν με το 9% του επιπλέον ποσού από τα 21.000 ευρώ της μελλοντικής ετήσιας αμοιβής τους! Οι νέοι, άρα, θα ξεκινούν τη ζωή τους μ’ ένα μεγάλο χρέος, που θα τους υποχρεώνει αν όχι να υποτάσσονται πολιτικά, τουλάχιστον να συντηρητικοποιούνται, να δένονται χειροπόδαρα με τις αλυσίδες του προσωπικού χρέους. Έχει ενδιαφέρον, επίσης, ο προσανατολισμός των νέων σε επιστήμες, που έχουν ζήτηση από το οικονομικό και το πολιτικό μάρκετινγκ. Έτσι, η διαφήμιση θα γίνεται με βάση τις επιδράσεις της στους νευρώνες του εγκεφάλου και κατά συνέπεια με την πλήρη χειραγώγηση των καταναλωτών-πολιτών. Ήδη ο γραπτός πολιτισμός, ο πολιτισμός του βιβλίου αντικαθίσταται από τον απτικό πολιτισμό, από τον πολιτισμό των δακτύλων. Στο μετρό του Λονδίνου όλοι είναι μ’ ένα κινητό ή ένα ipad στα χέρια, το ίδιο και η βασίλισσα Ελισάβετ, που θα νομιμοποιήσει αυτή την εξέλιξη κατά την έναρξη των Ο.Α. Την ίδια στιγμή, η δημοσιογράφος του BBCnews προβαίνει στον παγανιστικό εξορκισμό του cross figure για να μη βρέξει στους Αγώνες! Ο ορθός λόγος και ο ανορθολογισμός, ο διαφωτισμός και ο σκοταδισμός εν ταυτώ. Ορθός λόγος για τους «πάνω», ο παγανισμός για τους «κάτω». Η κριτική σκέψη αποχωρίστηκε από τη γνώση και ο άνθρωπος έγινε δούλος των δημιουργημάτων του. Οι νέες τεχνολογίες συνδεδεμένες με την οικονομία προκαλούν την απομείωση της βιόσφαιρας γεγονός που απειλεί τη ζωή στον πλανήτη. Παράλληλα, η τεχνο-οικονομική ενοποίηση του κόσμου, συντελούμενη υπό την αιγίδα ενός ξέφρενου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, προκαλεί, δίκην αντίδρασης, εθνοτικές, εθνικιστικές και θρησκευτικές περιχαρακώσεις και κατ’ επέκταση συγκρούσεις. Η ιδέα της παγκοσμιοποίηση, αντί να συντείνει στον οικουμενικό ουμανισμό, ευνοεί, αντιθέτως, τον κοσμοπολιτισμό των επιχειρήσεων και την απομάκρυνση από το συλλογικό πεπρωμένο της ανθρωπότητας. Οι ελευθερίες και η ανοχή υποχωρούν, ενώ αναπτύσσονται οι φανατισμοί και οι μανιχαϊσμοί.